Презентация к уроку по окружающему миру

• 1 слайд

  Көтөрдөр
  

• 2 слайд

  Ымыы
  Дьыбар күнүс дөйбүт тыађа
  Хаамтым чађыл хаары тођон,
  Ымыы ыллыыр көп лабаађа,
  Тыа уһуктан кэллэ онтон.
  
  Үөһэ тыынна харыйа,
  Кырыа кыыста алмаас буолан,
  Тилиннэ дуу остуоруйа?
  Дьыбар тыынна сылааһынан.
  
  Бөђүөрбүт тиит тыыллаңнаата,
  Хаарын ыста лыңкынаан,
  Сүүрдэ хойуу сымалата
  Yөрбүт харах уута буолан.
  Уһунна тыа үрдүнэн
  Сааскылыы модун суугун,
  Ханна эрэ ону истэн
  Ыллаан ылла тоңмут долгун.
  
  Хайа ону истэн кыайбыт
  Буойуннуу ураатаата,
  Дьагдьайбыт ый кытарбыт
  Ытыһын таһыммахтаата...
  
  

• 3 слайд

  Ымыы - снегирь
  Тумса кылгас, төбөтүгэр “бэргэһэлээх”, кыната уонна кутуруга хара, кынатыгар уонна кутуругун үрдүгэр маңан сурааһыннаах, атыырын түөһэ кыһыл, тыһытын түөһэ сиэрэй.
  Кыната 89-98 мм. Сайын үксүн харыйалаах ойуурга, кыһын ойуур сађатыгар сылдьар. Сорох көрүңэ кыстыыр, сорохтор сођуруу бараллар. Аһылыга – отон, от сиэмэтэ, тиит үнүгэһэ.
  Бэс ыйын саңатыгар 4-6 сымыыты 13-15 суукка баттыыр. Ођолорун уйађа өссө 10-ча хонук иккиэн аһаталлар.
  

• 4 слайд

  Туруйалар
  Оргууй-оргууй турууктаһан
  Туруйалар аастылар,
  Сайыстылар суугунаһан
  Хомус оттоох тыымпылар.
  
  Кыһын тиийбэт кыраайыгар
  Көттүлэр тус со5уруу.
  Кинилэри хатан дьыбар,
  Хаһыырар силлиэ куттуур.
  
  Оо, төрөөбүт дойдуттан
  Арахсар чаас бадађа,
  Олус, олус, олус да
  Санньыар- курус буолуођа.
  
  Ол иһин да саманнык
  Санньыардык турууктууллар,
  Мин сүрэхпин сылаастык,
  Минньигэстик ыарыттылар.
  

• 5 слайд

  Туруйа - журавль
  Үрдүгэ – 110-125 см
  Кыната-580-660 мм
  Ыйааһына-4000-6100г
  Ахсаана ађыйах, Сха сирин Кыһыл кинигэтигэр киирбит, бадарааннаах сиргэ олохсуйар.
  Муус устар бүтэһигэр, ыам ыйын саңатыгар кэлэр, атырдьах ыйын бүтэһигэр, балађан ыйын саңатыгар барар.
  Аһылыга: сиэмэ, отон, кэрбээччилэр, тонођоһо суох харамайдар.
  91- Туруйа
  92-Канада туруйата
  93-Хара туруйа
  94-Таңара туруйата
  

• 6 слайд

  Таабырын
  Хонууга хохос баар үһү.
  

• 7 слайд

• 8 слайд

  Элиэ
  Ханна эрэ саһыл курдук,
  Сөң этиңнэр кирийэллэр,
  Аанньал курдук тыаһа суохтук
  Халаатыыллар элиэлэр.
  

• 9 слайд

  Элиэ - черный коршун
  Кыната – 450-505 мм
  Ыйааһына – 700-1000 г.
  Муус устар иккис аңарыгар кэлэр, балађан ыйыгар барар.
  Тугу бађарар сиир, үксүн хомуйан аһыыр. Кыра кэрбээччилэри, чыычаах ођолорун бултуур.
  Ыам ыйыгар 2-3 сымыыты сымыыттыыр. 30 суукка баттыыр, ођолорун иккиэн 45-50 хонук аһаталлар.
  

• 10 слайд

  Таабырын
  Халлааңңа кугас былаат тэлээрэ сылдьар үһү.
  

• 11 слайд

  Чооруос
  О5о сылдьан дођуурунан
  Мин чооруоһу туппутум,
  Кырдьађас тыа быыкайкаан,
  Мэлдьи эдэр тойуксутун.
  
  Ойуолуура килиэккэђэ,
  Көрөрө хап-харанан,
  Дьиппиэр, бусхаат киэһэђэ
  Олороро чуумпуран.
  
  Саныыра дуу, ыйдаңађа
  Хаар дьиримнии оонньуурун,
  Кырыалаах туораах сађа
  Үгүс чобуо дођотторун?
  
  Балађаннара – хойуу лабаа,
  Аарыма тиит – куораттара,
  Бараммат остуоруйалаах
  Баай тыа – Ийэ дойдулара.
  
  Чооруос дьыбар сарсыарда
  Сэргэхсийэн ыллыыра,
  Ол ырыата олус да
  Санньыар, курус буолара.
  
  Баар этилэр ырыатыгар
  Дьукээбил, хаар, ый уота,
  Сытыы чысхаан, хатан дьыбар,
  Тоң лабыкта, сымаал сыта…
  
  Биир күнүс көрбүтүм мин
  Чооруос өлөн сытарын,
  Ытырбыт этэ кини
  Тиит кытархай туораађын.
  
  

• 12 слайд

  Чооруос – обыкновенная чечетка
  Кыната – 70-81 мм
  Ыйааһына – 9-17 г.
  Кыстыыр, сайын – тонођоһо суох харамайдарынан, кыһын – сиэмэнэн, отунан аһылыктанар.
  Тыһыта уйатын мас лабаатыгар талахтан, оттон, муохтан, түүттэн оңостор.
  Муус устар бүтэһигэр ыам ыйын саңатыгар 4-6 сымыыты сымыыттыыр, 12-14 хонук баттыыр, атыыра аһатар. Өссө 12-14 хонук уйађа сыталлар. Ођолорун иккиэн аһаталлар.
  

• 13 слайд

  Хаххан
  Хара5а алаарыйан
  Улахан,
  Хараңа5а эрэ көрөр
  Бу көтөр.
  Көрбөт эбээт күтүрүң
  Күнүһүн,
  Балай буолар сырдыктан
  Хаххан.
  Күн сирэ үчүгэйин
  Кэрэтин
  Билбэт буолан эрэйдээх
  Киңнээх.
  

• 14 слайд

  Хаххан – бородатая неясыть
  Уһун кутуруктаах, ара5ас харахтаах. Кыната -390-426 мм, ыйааһына 700-810 г. Тиит ойуурга олохсуйар. Кутуйа5ынан, сэдэхтик кыра чыычаахтарынан аһылыктанар. Бэйэтэ үксүн уйа туттубат. Тураах уйатыгар олохсуйар. Муус устарга 3-4 сымыыты сымыыттыыр. (Сылга 1000-1200 кутуйађы сиир)
  170- Yѳт мэкчиргэтэ (мохноногий сыч)
  
  171- Лэкээрик мэкчиргэ (воробьиный сыч)
  
  172 – Тиит мэкчиргэтэ (ястребиная сова)
  
  173- Yрүң хаххан (длиннохвостая неясыть)
  
  174- Хаххан
  (бородатая неясыть)
  

• 15 слайд

  Таабырыннар
  Хара5ынан сүдьү куһа5ан: хараңа буолла5ына харахтанар, сырдыкка сытыйан түһэр баар үһү.
  

Краткое описание документа:

Дьыбар күнүс дөйбүт тыађа

Хаамтым чађыл хаары тођон,

Ымыы ыллыыр көп лабаађа,

Тыа уһуктан кэллэ онтон.

Үөһэ тыынна харыйа,

Кырыа кыыста алмаас буолан,

Тилиннэ дуу остуоруйа?

Дьыбар тыынна сылааһынан.

Бөђүөрбүт тиит тыыллаңнаата,

Хаарын ыста лыңкынаан,

Сүүрдэ хойуу сымалата

Yөрбүт харах уута буолан.

 l  Тумса кылгас, төбөтүгэр “бэргэһэлээх”, кыната уонна кутуруга хара, кынатыгар уонна кутуругун үрдүгэр маңан сурааһыннаах, атыырын түөһэ кыһыл, тыһытын түөһэ сиэрэй.

l  Кыната 89-98 мм. Сайын үксүн харыйалаах ойуурга, кыһын ойуур сађатыгар сылдьар. Сорох көрүңэ кыстыыр, сорохтор сођуруу бараллар. Аһылыга – отон, от сиэмэтэ, тиит үнүгэһэ.

l  Бэс ыйын саңатыгар 4-6 сымыыты 13-15 суукка баттыыр. Ођолорун уйађа өссө 10-ча хонук иккиэн аһаталлар.