Презентация по татарской литературе

• 1 слайд

  ҮЛЕМНЕ ҖИҢГӘН ШАГЫЙРЬ

• 2 слайд

  Муса Җәлил 1906 -1944 Муса Җәлил дигәндә - татар халкын, ә татар халкы дигәндә, Муса Җәлилне күз алдына китерәләр. Аның шәхесен һәм батырлыгын бөтен дөнья белә. Димәк, ул – чын мәгънәсәндә халкыбызның бөек шәхесе, горурлыгы. (Фоат Галимуллин, әдәбият галиме)

• 3 слайд

  «Батырлык кайдан башлана?» Әйтче, Муса, Мондый батырлыкны Кай җиреңдә саклап йөрттең? Кемнән алдың шундый горурлыкны, Нинди ялкыннарда чыныктың? (Сәйфи Кордаш, башкорт шагыйре)

• 4 слайд

  Муса Җәлилнең туган җире – Оренбург шәһәреннән 120 чакрым ераклыкта Нит елгасы буенда урнашкан Мостафа авылы. Аның әтисе Мостафа абый балаларын укытырга, белемле итәргә тырыша. Шуңадыр Муса инде алты яшендә үк авыл мәдрәсәсендә укый башлый.

• 5 слайд

  Мусаның беренче укытучысы Габдулла Усманов истәлекләреннән: «...Гарәп хәрефләренең күпчелеген Муса мәктәпкә килгәндә үк белә иде инде. ...Хәтере дисәң, ис китмәле. Авызыңнан чыккан һәр сүзеңне йотып бара. ...Аның классташлары әле яңа гына әлифне ятлап азапланалар, ә Муса инде шактый шома итеп укый һәм яза... Бер ай да узмады, үз ишләрен нык узып китте. Шуннан аны икенче класска күчерергә туры килде. ... Тагын ай ярым узмагандыр, карыйм, бу малайга икенче класс материалы да артык җиңел. Биргән эшләрне тиз генә эшләп куя да минем өченче класска сөйләгән сүзләргә колак салып утыра. Берәр укучы мәсьәләсен чишә алмый утырса, Муса аңа ярдәм кулы сузарга тырыша. Шулай итеп, уку елының урталарында инде ул өченче класска күчте, ә язга мәктәпнең барлык дүрт классын тәмамлап чыкты. Күпме еллар укытучы булып эшләдем, әмма башка андый хәлнең булганын хәтерләмим.»

• 6 слайд

  Мусаның әнисе Рәхимә апа искиткеч сабыр холыклы, шигъри җанлы кеше булган. Ул үзе дә шигырьләр язган, җырлар чыгарган. 1919 ел. Оренбург. «Кызыл йолдыз» газетасы редакциясе. 13 яшьлек Муса үзенең беренче шигырен укый. Дошманга нәфрәт һәм үч тойгысы белән сугарылган «Бәхет» шигыре «Кечкенә Җәлил» имзасы белән газетада басылып чыга. Еллар үтеп , фашист төрмәсендә тоткынлыкта ятканда да шушы сүзләренә тугры кала.

• 7 слайд

  Шагыйрьнең сеңелесе Зәйнәп Җәлилова сөйләгәннәрдән: «Яшьлек елларым искә төшкән саен, мин әле дә Мусаның шундый тынгы белмәс шашкын йөрәкле булуына аптырыйм. Ничек шулай барысына да кулы җиткәндер?! Муса тәкъдиме белән без авылда балалар китапханәсе оештырдык, ...кулъязма журнал чыгара башладык. Журналның редакторы Муса булды. ...Болар өстенә Муса авыл халкы өчен «Алга» исемле стена газетасы да чыгара башлады…»

• 8 слайд

  Татарстанның атказанган укытучысы, Муса Җәлилнең туганы Таһир Корбанов истәлекләреннән: «...1919 елның көзендә Муса авылга кайтып төште. Ул, шәһәрдә алты ел торып, бик үзгәргән: чиста итеп шәһәрчә киенә, русча җиңел сөйләшә. …Бер төркем малайлар белән Муса балалар театры оештырды. Пьесаларны ул үзе яза...Моңа кадәр театрның ни икәнен белмәгән авыл халкы безнең спектакльләрне яратып, көтеп ала иде. …Озакламый Муса «Балалар түгәрәге» дигән отряд төзеде. Аны башта «Кызыл йолдыз» дип исемләгән идек, аннары «Кызыл чәчәк» дип үзгәрттек…»

• 9 слайд

  «Үлемсезлеккә юл» 1942 ел, март. Кече Вишера. Чулпанга хат. «Сөекле Чулпаным! Хатың өчен зур рәхмәт. Миңа андый хатларны күбрәк яз. Мин аларны укып бик шатланам... Походтан кайткач, хат күп итеп язармын, рәсемле әкият тә язармын... Мин озак тормам инде, тиздән фашистларны тар – мар итәрбез дә кайтырмын. Хат яз. Кысып үбәм. Әтиең».

• 10 слайд

  1942 ел, 20 март. Хәрәкәттәге армия. Язучы Гази Кашшафка хат. «...Ниһаять, 26 февральдә мин назначение алдым һәм приказ буенча Төньяк – көнбатыш фронтка (Ленинград янында) батальон комиссары сыйфатында китеп бардым. Турыдан – туры фронтка барам, хәлиткеч, иң җаваплы участокка...Миңа да үз көчемне сынап карарга вакыт җитте. Фашист – еланнарны тукмарбыз!» Муса Җәлил өлкән политрук итеп Волхов фронтына, 2 нче Удар Армиягә җибәрелә. «Отвага» дигән армия газетасында хәрби хәбәрче булып эшли. Еш кына фронт сызыгында була. Сугыш туктаган араларда ул шигырьләр яза

• 11 слайд

• 12 слайд

  «Серле йомгак» Язучы – эзтабарлар, галимнәр тырышлыгы белән бу «серле йомгак»ның байтак кына серләре ачылды инде. Шагыйрьнең әсирлектәге тормышы турында аның туган илгә кайтып җиткән 93 шигыре сөйләде. Муса Җәлилнең Моабит төрмәсендә язылган шигырьләрен Бельгия патриоты Андре Тиммерманс алып кайта.

• 13 слайд

  1942 ел, 26 июнь. Муса Җәлил, авыр яраланып, гитлерчыларга әсирлеккә эләгә. Үлемсезлек юлы озынмы? Фаҗигале Волхов вакыйгасыннан алып, гильотинага кадәр санасаң, 791 көн! (Гильотина – үлем җәзасын башкаручы корал, баш кисә торган машина) Авыр, газаплы, әсирлектә үткәргән 791 көн...

• 14 слайд

  Моабит төрмәсе Фашист концлагерьларының коточкыч шартлары да шагыйрь рухын сындыра алмый. Ул яшерен оешма аша дошманның үз оясында аңа каршы көрәш алып бара. Татар, башкорт әсирләре өчен концертлар кую сылтавы белән, бик күп концлагерьларда була һәм анда фашистларга каршы яшерен төркемнәр оештыра, үз тирәсенә ышанычлы көрәштәшләр туплый.

• 15 слайд

  Муса Җәлилнең көрәштәше Фәрит Солтанбәков истәлекләреннән: «…Апрель аеның ахырында Муса Җәлил Едлинога килде. Шул көнне берәм – берәм чишмә буена җыедык. Муса Җәлил алдында ант итәбез. Беренче – Кормаш, икенче – Хәсән, өченче – мин... Дүртенче булып Баттал ант итте. Бу антның мәгънәсе болайрак иде: «Командирның боерыгын берсүзсез үтәргә. Ил өчен, кирәк икән, җанны да корбан итәргә. Дошман кулына эләккән очракта – яшерен оешманың эше турында сөйләмәскә. Нинди авырлыклар булса да – түзәргә! Кем Антны боза, шуны Ватанны сатучы, фашистлар ялчысы дип исәпләргә». «Җәлилне без «Бөркет» дип йөри идек. Абдулла Алишны «Бөркетнең уң канаты», Гайнан Кормашны «Бөркетнең сул канаты» дип йөрттек. Яшерен оешма әгъзаларын исә «Бөркет балалары» дип атый идек».

• 16 слайд

  «Үлеме белән җиңде үлемне». 1943 елның августында гестапо яшерен оешма әгъзаларының эзенә төшә. 14 августка билгеләнгән восстание булмый кала. Газаплы төрмә тормышы башлана... Моабит төрмәсенең таш капчыгына ташланган, ләкин рухы сынмаган Муса көрәшне туктатмый. Хәзер аның кулында бердәнбер корал – сүз кала, һәм шагыйрь аны ачы нәфрәт белән дошманнарының йөзенә ата. 1944 елның 7 февралендә Дрезденда хәрби суд җәлилчеләрне үлем җәзасына хөкем итә. Шушы елның 25 августында Муса Җәлил һәм аның 11 көрәштәше җәзалап үтерелә.

• 17 слайд

• 18 слайд

• 19 слайд