Тайылбыр
бижик
2-ги класстын тыва
дыл программазын Тыва Республиканын нити ооредилгезинин эге школага 1-4
класстарга тыва дыл талазы-биле куруне стандарттарынга дууштур Александра
Касхоевна Ойдан-оол, Эртине Деспижековна Ондар, Наталья Чоодуевна Дамбаныы-биле
тургускан.
Оредиглиг план Э.Д.
Ондарнын «Методиктиг сумелеринин» (дорт чылдыг эгешколанын 2-ги клазынын «Тыва
дыл» ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. Кызыл-1988ч) дузазы-биле
ажыглаттынмышаан, уругларнын шингээдип алган билиглерин, мергежилдерин,
чанчылдарын тыва дыл программазыныннегелделерингедууштур эге класс башкыларынга
А.а.Алдын-оолдун «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы»-биле хынаарын сумелеп
турар.тыва Республиканын нити ооредилгезинин национал девискээр кезээ 2-ги
класс оореникчилернин нити сайзыралынче, оларнын билиинин практикиг болурунче
угланмышаан, программаны тургузарда эртемниинин, дес-дараалашкаанын,
коргузуглуунун болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларнын
назы-харын барымдаалап тургаш тургускан.
2-ги класска
И.Ч.Эргил-оолдун, Л.Д. Аракчаанын, В.Ш.Монгуштун «Тыва дыл» номун Тыва
Республиканын нити болгаш профессионал ооредилге яамызы бадылап, 2004 чылда
парладып ундурген.
Ниитизи-биле программа
езугаар 2-ги класска тыва дыл неделяда 3 шак. Чылда 102 шак кылдыр бердинген.
Программада негелделер
дараазында болуктерден тургустунган:
- чугаа (2 шак);
- чугаа уннери,
ужуктер, слог (23 шак);
- домак (24 шак);
- сос (22 шак);
- созуглел ,
харылзаалыг чугаа (17 шак);
- чыл дургузунда
ооренгенин катаптаары (10 шак).
1-4
класстарга торээн дыл устуку класстарга ооренир тыва дыл болгаш литература
эртемнеринин белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны
чедип алырынче угланган.
2-ги класска
тыва дылды ооредиринин кол сорулгалары болза: 1. Уругларны медерелдии-биле шын
номчуур, бижиир болгаш шын чугааланыр кылдыр ооредир; 2. Оларга торээн дыл
болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр; 3. Уругларны ном
ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулгаже болгаш
билиглерже чуткулун хайныктырар; 4. Номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр
бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни
материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр; 5. Уругларны мораль болгаш этика
талазы-биле кижизидер; 6. +оренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп деннеп,
туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып,
тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар. Оореникчилернин билиглеринге,
мергежилдеринге болгаш чанчылдарынга кол негелделер. Оореникчилер 2-ги класс
дооскаш, дараазында билиглерни алган турар:
Тыва алфавиттин
ужуктери, ажык болгаш ажык эвес уннернин демдектери: кыска, узун, ок-биле адаар
уннер, куштуг, дулей болгаш кошкак дулей ажык эвес уннер, ыыткыр кошкак ажык
эвес уннер, состу кожуреринин дурумнери.
оореникчилернин
чедип алган турар мергежилдери:
- состерни,
домактарны болгаш 30-40 хире состуг созуглелдерни артык ужуктер киирбейн, херек
ужуктерни кагбайн хажыдыышкын чокка, арыг, чараш болгаш шын бижиир;
- состерни слогтарга
чарар, слогтар езугаар кожурер;
- кижилернин
аттарын,хоорайлар,суурлар,хемнер болгаш черлер аттарын улуг ужук-биле бижиир;
- ок-биле адаар ажык
уннерлиг состерни кадыг демдек-биле бижиир(ъ);
- саннар, шеттер дээн
чергелиг состерге ийи ужукту дакпырлап бижиир;
- фонетиктиг
сайгарылганы кууседип билир;
- -ла,-ле,-на,-не,
-даа деп артынчыларны дефис-биле бижиир;
2-ги
класска тыва дыл программазын шингээткенинин туннелинде
Личностуг
Билип алыр чуулдери
-Торээн дылывыс харылзажырынын база мээ –медереливиснин шынарын
коргузеринин кол чепсээ;
- Торээн дыл национал культуравыстын кол болуушкуну;
-Сагыш-сеткилди,бодалдарны илередиринге дылдын
бай-байлаан, уран-чечен аргаларын чоптуг ажыглап билири.;
- Торээн дылын улаштыр оорениринге сонуургалын оттурары;
- Аас болгаш бижимел чугаага дылдын уран-чечен аргаларын
чедимчелиг ажыглап билири.
Билип алган чуулдери
-Торээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга оореникчинин
бот киржилгези;
- Аас чугаага дылдын уран-чечен аргаларын эстетиктиг
талазынче угландырары.
Предметтиг
Билип
алыр чуулдери
1.
Чаа материалды ханы билип алырынче угланган ажылдарны; номчулга, бижилге,
уругларны янзы – буру бот- ажылдары, чугаа сайзырадылгазы.
2.
уннер болгаш ужуктерни ылгап билири.
3.
Ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап билири.
4.
Состерни слогтарга чарары.
5.
Состу шын кожуруп билири.
6.
Алфавитте ужуктернин туружун болгаш оон ужур-дузазын билири.
7. Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын ылгап болгаш
чогаадып билири.
8. Домактын чугула кежигуннерин тып болгаш шыйып билири.
9. Кым? чуу? кымнар? чулер? кандыг? чулуг? канчап тур?
деп айтырыгларны ылгап билири.
10.
Сюжеттиг чуруктар-биле чугаа сайзырадырынын ажылдарын чорудары.
11.
Домак болгаш харылзаалыг чугааны ылгап билири.
12.
40-70 хире состен тургустунган эдертигни бижиири.
Билип алган чуулдери
-Торээн дылынын бугу уннерин болгаш ужуктерин, оларнын кол
ылгалын билген ужурлуг.
-Состерде уннерни ылгап, оларнын туружун тодарадып билир.
-Ажык,ажык эвес уннерни болгаш ужуктерни, кыска,узун ажык
уннерни болгаш ужуктерни бот-боттарындан ылгап шыдаар.
-Домактарнын болгаш состернин анализ-синтезтиг
сайгарылгазын кылып,домактардан состерни ылгап тывар.
- Состерни слогтарга чарып болгаш слог аайы-биле кожуруп
билир.
- Алфавиттин ужуктерин , оларнын туружун билир.
- Домактарнын чугула кежигуннерин тып болгаш шыйып билир.
-Бижимел болгаш парламал шрифт-биле бижиттинген состерни,
домактарны иштинде слогтап адап тура, шын дужуруп бижиири.
-Домак эгезинге улуг ужукту бижиир,соолунге улуг секти,
айтырыг, кыйгырыг демдектерин херек таварылгаларда салып билир.
- Хуу чуве аттарынга улуг ужук бижиир.
- Торел состерни болуктеп, тып билир болгаш дазылын ангылап
билир.
- Кым? чуу? кымнар? чулер? кандыг? чулуг? канчап тур? деп
айтырыгларны ылгап билир.
- Харылзаалыг чугаа тургузуп билир.
Метапредметтиг
А) Регулятивтиг
Чогуур деннелге билип алыр ужурлуг чуулдери
- ооренип турар эртеминин тема, болук аайы-биле кол
сорулгаларын,утказын угаап билири;
- башкынын удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны кууседип
ооренири;
-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш
орфографтыг,пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар.
ооренип алыр ужурлуг
-ооренген темазынга алган билиглерин туннеп болгаш унелеп
билирин боттандырары;
- аас болгаш бижимел чугааны дылдын негелдери-биле чогуур
уезинде практика кырынга оскертип болгаш ажыглап билири
Б) Познавательные
Билип алыры
оореникчилернин чыл тончузунде билип алыры
- ооредилге даалгаларын кууседип турар уеде херек ужурлуг
медээлерни немелде номнар, статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;
-бодунун назы-харынга дууштур янзы-буру словарьларга,
справочниктерга даянып билири;
-дылдын негелдерин кууседирде янзы-буру схемаларны,
модельдерни, символ- демдектерни ажыглап билири
-белен таблицаларны,схемаларны, созуглелдерни немээри
-дылдын адырлары: ун.ужук, сос тургузуу, чугаа кезээ, домак
кежигуну, бодуун домак дугайында алган билиглерин деннеп, болуктеп, тып,
ажыглап билири;
-алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле
системажыдып, болуктеп,туннеп билири;
- состе орфограммаларны янзы-буру аргалар-биле хынап билири;
- номчаан созуглелдеринин кол утказын ылгап ундурери;
- бодунун чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыннакчыга
дамчыдып билири;
Оореникчилернин ооренип алыр ужурлуг аргалары:
- Библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып,
ажыглап билири;
- аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле
тургузуп билири;
- болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып
дамчыдып билири;
- алган медээлерни сайгарып, критикалап билири
Коммуникативтиг
ооренип алыры
- аас чугаага диологту ажыглап билири;
- ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс
аай туннелге келиринге ооредири;
- бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;
- билдинмес чуулеринге айтырыгларны салып билири;
- коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын
аргаларын чедимчелиг ажыглаары;
оореникчилернин ооренип алыр ужурлуг аргалары:
- коммуникативтиг сорулгаларны дыннакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле
медээни, билигни чедирери;
-удур-дедир хыналда уезинде бот-боттарынга дузаны уезинде
чедирип билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын
аргаларын чедимчелиг ажыглаары.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.