САБАҚ жоспары Тұздар класы. 10-сынып

№9  сабақ

         Пәні:   Химия.                Сыныбы:   10                     Айы күні:

Сабақтың  тақырыбы:  Тұздар  класы.

Сабақтың  мақсаты:

Білімділік: Қышқылдар мен негіздердің жалпылама теориясы туралы түсіндіру.Негіздер, қышқылдар және тұздардың құрамы, физикалық қасиеттері, индикаторға әсері, негіздердің қышқылмен әрекеттесуі жайлы білімді одан әрі дамыту.

Дамытушылық: Заттардың құрамы мен қасиеттерін салыстырып, ортақ қасиеттерін ажырата білу. Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту, жалпы қабілеттілігін дамыту.

Тәрбиелілік: Адамгершілікке, имандылыққа, еңбекке, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Отанды сүюге тәрбиелеу.

 Сабақтың  түрі: аралас сабақ.

Сабақтың  әдісі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ – жауап.

Сабақтың  көрнекілігі: химиялық элементтердің Д.И. Менделеев жасаған периодтық жүйесі. Негіздердің,қышқылдардың, тұздардың ерігіштік кестесі.

                                    Сабақтың өту барысы:

           І  Ұйымдастыру кезең:1) Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

                                       2) Сабақ тақырыбымен таныстыру.

                                       3) Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

                                       4) Сынып тазалығын қадағалау.

ІІ.    Үй тапсырмасын сұрау:  

1.      Усанович теориясы тұрғысынан  қышқыл мен негізге анықтама беріңдер.

2.      Неліктен Усанович теориясын қышқылдық-негіздік әрекеттесудің жалпылама теориясы дейді

ІІІ. Негізгі кезең:

   Қышқылдық –негіздік әрекеттесудің  жалпылама теориясынан маңызды қорытынды жасауға болады: кез-келген заттың  қышқылдық- негіздік қасиеттерінің көрінуі онымен әрекеттесетін заттың табиғатына тәуелді . Жеке алынған  затты қышқылға немесе  негізге жатқызу қиын, себебі ол қышқылдық немесе негіздік қасиет көрсетуі мүмкін немесе бейтарап та болуы мүмкін. Мұндай пікір  бұрыннан белгілі. Мысалы, ұлы орыс органигі А.М. Бутлеров жеке алынған затты қышқыл немесе негіз түрінде қарастыруға болмайды., ол бұл қасиетті тек басқа затқа қатысты көрсетуі мүмкіндеп есептеді.

     Жалпылама теорияға сәйкес, қышқылдар мен негіздер – бұл қосылыстар класы емес, осы заттардың әрекеттесуі кезінде көрінетін функциялық қасиеті. Шындығында, барлық заттарға белгілі бір дәрежеде қышқылдық та, негіздік те қасиет тән. Мысалы , негіздік қасиет көбірек тән аммиактың хлорсутекпен және металдық калиймен әрекеттесуін қарастырайық.

 NH₃    +   HCI   →  NH₄CI

2NH₃    +   2K   →  2KNH₂  +  H₂↑

    Бірінші реакцияда, аммиак  өзіне протонды қосып алып, негіздік қасиет көрсетсе,екінші реакцияда ,ол калий атомынан өзіне электронды қосып алып, қышқыл рөлін атқарады.

  Усанович теориясы  бойынша  заттың тек бір класы – тұздар класы бар, өйткені олардың құрамына қышқыл катионы және негіз анионы кіреді.

   Тұздардың барлық қасиеттері  осы екі бөлшектің қасиетінен  көрінеді.Мысалы, кальций хлоридінің қатысуымен жүретін  аквохимиядағы екі реакцияның толық және қысқартылған иондық теңдеулерін жазайық.

СаСІ₂ + MgSO₄ →   CaSO₄ ↓  + MgCI₂

Ca²⁺ +SO₄^2-═ CaSO₄ ↓ 

СаСІ₂ +2 AgNO₃ →2AgCI ↓  + Ca(NO₃)₂

СІ^- + Ag⁺ → AgCI

    Жалпылама теорияға әйкес  тұз- кальций хлориді бірінші реакцияда катион бойынша қышқылдыққасиет көрсетсе, екінші реакцияда –анион бойынша негіздік қасиет көрсетеді.

Усанович  теориясы бойынша  тұз түзе жүретін  кез келген процесс бейтараптану реакциясына жатады. Кез келген тұз катионнан К , яғни қышқылдан және анионнан А , яғни негізден тұрады. Шынында да, катионның анионды қосып алу қабілеті болғандықтан, ол қышқылдық қасиет көрсетеді, ал анионның  катионды қосып алу қабілеті болғандықтан, ол негіздік қасиет көрсетеді. Ол теория өзінен бұрынғы көзқарастардың  бәрінің басын біріктіретін  жалпылама теория  деп аталады. Усанович теориясы бойынша қышқыл өзінен катион бөлетін немесе анион қосып алатын  бөлшек. Ал негіз, керісінше өзінен  анион бөліп немесе катион қосып алатын бөлшек. Қышқыл мен негіз әрекеттесіп бірін- бірі бейтараптағанда тұз түзіледі. Кез келген тұз қышқыл мен негізден құралады, себебі  оның құрамына катион мен анион кіреді. Осыдан –ақ катионның қышқыл, ал анионның негіздік қасиет көрсететінін  білу қиынға түспейді.Усанович теориясы  бейорганикалық қосылыстардың  бір ғана тұздар класы болатынын дәлелдейді. Сонымен қоса бұрыннан белгілі көптеген  ұғымдарды, әрекеттесулерді  жаңаша қарауға мүмкіндік береді. Жалпылама теория қосылу, айырылу, орынбасу тотығу-тотықсыздану, гидролиздену т.б. реакцияларды бір ғана – қышқылдық-негіздік тұрғыдан қарастырады.

Сабақты бекіту:

3.      Усанович теориясы тұрғысынан  қышқыл мен негізге анықтама беріңдер.

4.      Неліктен Усанович теориясын қышқылдық-негіздік әрекеттесудің жалпылама теориясы дейді?

Үйге тапсырма беру.§1.11 оқу, 41-бет  8-9-тапсырма.

Бағалау: Сабақ барысында сұрақтарға жауап берген, реакция теңдеулерін жаза білген оқушыларды бағалаймын.