Сценарий классного часа "Алексей Елисеевич Кулаковскай -Өксөкүлээх Өлөксөй "Интеллегенцияҕа суруга" 100 сылыгар аналлаах булугас өйдөөхтөр күрэхтэрэ"

Саха литературатын тэруттээбит, уьулуччулаах поэт, саха бастакы учуонайа, бэдэц общественнай деятелэ Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэй  «Интеллигенция5а суруга» суруллубута 100 сылыгар аналлаах

 булугас эйдээхтэр курэхтэрэ

Ыытыллар кунэ:  муус  устар   26  кунэ, 2012 с., 5 чаас.

Оонньуу сыала: Саха литературатын тэруттээбит, уьулуччулаах поэт, саха бастакы учуонайа, бэдэц общественнай деятелэ Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэй  оло5ун, айар улэтин билиьиннэрии;  уэрэх ыччатын аа5арга, билэргэ - кэрэргэ уьуйуу.

Ыытыллар миэстэтэ: оскуола, фойе.

Кыттааччылар: учууталлартан, о5о парламеныттан, тэрилтэлэртэн, тэрэппуттэртэн, дьаьалта улэьиттэриттэн  6-лыы киьилээх хамаандалар. Хас биирдии хамаанда аат, сирдьит булунар.

Дьиэ5э сорудах: Саха литературатын тэруттээбит, уьулуччулаах поэт, саха бастакы учуонайа, бэдэц общественнай деятелэ Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэйгэ  анаан хоьоон айыы.

Киириитэ:     

Нуучча ньургунун кытта

Туруулаьар до5ор буол,

Саха талыытын кытта

Самдайдаьар атас буол,

Урдук уэрэхтээхтэри кытта

Эйэнсэн уэскээ,

Бэрт мэйиилээхтэри кытта

Тэцнэьэн сэьэргэс.

Эксэкулээх Элэксэй «Оттоку олук алгыьа»

Саха литературатын тэруттээбит, уьулуччулаах поэт, саха бастакы учуонайа, бэдэц общественнай деятелэ Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэй оло5о уонна айар улэтэ саха сирин норуоттарын бутуннуутун элбэт –суппэт духовнай баайыгар тэцнэьэр. Кини уус –уран айымньылара, этнография5а, фольклорга улэлэрэ, Саха сирин айыл5атын чинчийиилэрэ, норуоттар олохторун уонна общество тутулун анаарар трактаттара, тэрут итэ5эл, тыл, литература уратыларын ырытыылара,сыаналааьыннара – барыта  кэм ааста5ын аайы ис хоьоонноро дирицээн, суолталара улаатан иьэр аналлаахтар. А.Е.Кулаковскай  айар улэтин чыпчаалынан кини  «Ойуун туулэ» диэн аатырар философскай ис хоьоонноох поэмата буолар. Бу айымньы суолтата билиццэ диэри суду уонна суцкэн. Бу поэматыгар бутун киьи айма5ы долгутар араас хабааннаах проблемалар турбуттара: ордук кыра омуктар дьыл5аларыгар колониальнай политика содуллара, империалистическай  сэрии иэдээнэ, сахалар аан дойдуга сэрии, сут, араас иэдээн, баттал – уктэл  баьаамнаата5ына хайдах орто туруу баран дойдуга  ордон хаалыахтарын туьунан сана – оноо тумуллэн кэрдэруллубут. Алексей Кулаковскай хайдах сайдыылаах  кэлии омук уэрэхтэрин – билиилэрин, культураларын сахалар бэйэлэригэр ицэринэн хаалыахтарын «Интеллигенция5а сурук» диэн айымньытыгар тоьо5олоон бэлиэтээбитэ. Быйыл Эксэкулээх Элэксэй  «Интеллигенция5а суруга» суруллубута 100 с. туолар. Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэй эссэ 1912 с. улахан таьымнаах салайааччы, уустук боппуруостары быьаарар экономист, бутун омук дьыл5атын тустуур кыахтаах бэлэьуэк буола ууммутун бу « Сурук» арылыччы дакаастыыр.

1.      туьумэх. Хамаандалар ааттарын, сирдьиттэрин билиьиннэриилэрэ.

2.      туьумэх. Дьиэ5э сорудах: Саха литературатын тэруттээччи, бастакы идэтийбит суруйааччы, учуонай Алексей Елисеевич Кулаковскай – Эксэкулээх Элэксэйгэ  анаан хоьоон айбыттарын истии. (5б.)

3.      туьумэх. Эксэкулээх Элэксэй айымньыларын тэьэ билэ5ит? Айымньылар ааттарын суруйууга куоталаьыы.( « Ойуун туулэ»поэма, «Пушкин сурун утуэлэрэ»,реферат, «Эрус бэлэхтэрэ», «Интелегенция сурук», «Нууччалар бэйэлэрин ааттарынан киэн туттуохтарын сэптээх дуо?» реферат, «Саха дьахталларын мэтириэтэ», «Тыа дьахтара», «Кэччэгэй баай»,  «Байанай алгыьа»,  «Булуулуу уцкуу», «Билбит –кэрбут», Былыргылыы алгыс»,  «Эр аьыыта», «Борокуот аал», «Оттоку олук алгыьа», «Эй, сурэх икки мэккуэрун» «Тэруу илигиттэн туцнэри тэлкэлэммут» «Хаар –муус дойдутун аармыйата», «Сайын кэлиитэ» поэма, «О5онньор кэпсээнэ»хоьоон, «Саха эьун хоьоонноро», «Саха итэ5элин уэрэтиигэ аналлаах матырыйааллар, « Саха ырыатын – тойугун быраабылалара», «Саха тылын саца транскрипциялара», «сахалар нууччаттан ылан ицэриммит тыллара», «Саха тыла»,

4.      туьумэх. Блиц – турнир (1б.):

·         Кулаковскай хас сыллаахха тэрээбутэй? Ханна?  ( Боотурускай улууьугар

 4-с  Дьохсо5он нэьилиэгэр 1877 сыллаахха кулун тутар 16 кунугэр тэрээбутэ)

·         Иван Елисеевич Кулаковскай Алексей Кулаковскайга ким буоларый? Кини хос аата (убай, Оонньуулаах Уйбаан)

·         Эксэкулээх  «Байанай алгыьын»  хас сыллаахха суруйбутай? (1900с. «Байанай алгыьынан» саха литературата тэруттэммитэ. )

·         Кулаковскай «Ойуун туулэ» поэма суруллубут сыла. (1910с.)

·         Кулаковскай Булуугэ олорон суруйбут айымньыта. (1915  с. "Итирик бурсуй, ырыата", "Тэруу илигиттэн тэттэру тэлкэлэппут").

·         Булуугэ Кулаковскай хайа о5ото тэрээбутэй? (1914 с. Реас Кулаковскай).

·         Кулаковскай Булуугэ хас сыллаахха олорбутай? (1912-1915сс.)

·         Кулаковскай сыдьааныттан Булуу училищетыгар ким    уэрэммитэй?  (Рива Реасовна, нач.кылаас учуутала).

·         Кулаковскай айымньытын нууччалартан ким урдуктук сыаналабытай? ("Кулаковскай сахалар улуу национальнай поэттара"  В.Солоухин).

·         Кулаковскай "Саха интеллигенциятыгар суругун" эдэр дьонтон ким чинчийдэ? (Иван Васильев - СГУ студена)

·         Кулаковскай ханнык айымньылара английскай тылга тылбаастаммытай? ("Ойуун туулэ", "Байанай алгыьа").

·         Эксэкулээхтэн хайа о5ото эьэлэрин нэьилиэстибэтигэр

    улэлиирий? (Людмила Реасовна Кулаковская).

·         Эксэкулээх  ыьыа5ы хаьан, ханна тэрийбитэй? (1924с.

     Эймэкээццэ-60 киьилээх.

5. туьумэх.  Эксэкулээх - анаграмма.( 5б са5алаан кыччыыр)

(эксэку, улэ, кул, эс,эл, ус, сук, кэс, куэл, куэс, уэл, уэс, уэх, ээх.уо. д.а.)

6.      туьумэх. Эксэкулээх Элэксэй  «Интеллигенция5а сурук» (1б.)

·         Улэ хас сыллаахха бэчээттэммитэй ?  - 1912 с.

·         1912 - 1915 тугу бэлиэтиир сыыппараларый? (Булуугэ олорбут сыллара)

·         "Саха интеллигенциятыгар суругу" Эксэкулээх суруйарыгар хас саастаах этэй? (35с.)

·         Бу сурук ханна дьууллэьиллэрэ былааннаммытай? (учред.съездкэ).

·         Бу сурук хас сыллаахха бэчээттэммит вариана кэстубутэй? (1941 с.ТЛИНЧИ   фондатыгар).

·         Ким бу суругу мацнай арыйбытай, уйэтиппитэй (проф.Георгий Башарин).

·         Илиинэн суруллубут вариана хаьан, хантан кэстубутэй? (1942 с. парт.архивтан, Николай Семенович Михайлов, Сунтаар улууґун райкомун секретара туттарбыт).

·         Бу сурук ханна, хаьан  суруллубутуй?   

(1912с., ыам ыйыгар, Хачыкаат бэьуэлэгэр).

7.      Туьумэх. «Эбии ыйытыылар».

·         Кулаковскай дойдутун Чэркээ5эр учууталлаабыта. Геометрияны, математиканы уэрэппитэ. Киниэхэ саха биллиилээх суруйааччылара уэрэммиттэрэ. Кимнээ5ий?

( Николай Егорович Мординов –Амма Аччыгыйа, Дмитрий Кононович  Сивцев –Суорун Омоллоон)-(5б)

·         Хас сыллаахха Бала5аччыга Эксэкулээх Элэксэй кэлэ сылдьыбытай? (1921с.)

·         Ол кэлэ сылдьан ким олоцхотун сэргээбитэй? (Дыгыйар Сэмэн – Сэмэн Каратаев «Тиит тэрдун мутугун туура тэбэр тура5ас аттаах эрэйдээх – буруйдаах Эр Со5отох»)

8.      Тумук. Тыл суэгэйин-сумэтин, уран тыл уратытын эйдээн-дьууллээн туттар Улахан убайбыт ¥рдук аатыгар сугуруйэн булугас эйдээхтэр курэхтэрин ыыттыбыт.. Таптаац, ытыктаац, кэрэхсээц тэрээбут тэрут тылгытын, илгэлээх ийэ тылгытын. Манан бугуццу курэхпит тумуктэнэр. Кэлэн активнай кыттыыны ылбыккытыгар бар5а махталбытын тиэрдэбит.