Статьи "Тілді дамыта оқыту"

Талдықорған қаласы Шоқан Уәлиханов атындағы

№10 орта мектеп-гимназияның бастауыш сынып мұғалімі Бейсембаева Кульсагира Макеновна

Білімі жоғары, санаты-І, педагогикалық стажы-31жыл.

Тілді дамыта оқыту

Мектеп қабырғасын алғаш аттаған оқушының өмірге жаңа қадамы сауат ашу мен тіл дамытудан басталады. Сауат ашу жұмысының басты шарты-әріп таныту. Әріпті танып оқып, оны жазып үйренбейінше ойын, тілін дамыту мүмкін емес.

Қазіргі Жаңа буын оқулықтарын оқытудағы технологияны қолдану дегеніміз- келешек ұрпақты еркін дамытуына, жан- жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау. Осыған байланысты оқыту мазмұнын, түрін, әдісін дұрыс таңдай білу қажеттілігі туады. Баланың бойындағы қабілетін ашу - одан әрі жетілдіру дамыта оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік, өз пікірін саналы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып жалпы дамытуды үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан-жақты гармониялық даму үшін негіз жасалады. Бұл арада ерекше көңіл бөліп, ойлануды талап ететін мәселе бұл оқушылардың шығармашылық бағытта дамуына жете мән бере отырып әр түрлі әдіс-тәсілдерді қ,олданамын.

1. Ой шапшандығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру. Мысалы: «5 жолды өлең» әдісін қолданамын.

1-ұжым.

1.Оқушы.

2.Әдепті,білімді.

3.Болады, үйренеді, жүреді.

4.Оқушы әдепті болады.

5.Шәкірт.

2-ұжым.

1.Мұғалім.

2.Үлгілі,өнегелі.

3.Үйретеді,болады,айтады.

4.Мұғалім үлгілі болады.

5.Ұстаз.

Біріншіден бала үйқас сөз табуына ойланады. Екіншіден, қызығушылығы артады. Бұл кейінгі сыныптарда өз беттерімен өлең шығаруға дайындық болмақ.

2. Шығарма жаздырту. 1 - сыныпта бұл үйрету мақсатында жүреді. Көмек ретінде тірек сөздер беріліп, дайындық жұмысы жүргізіледі. Теңеу, көркем сөз, сипаттау туралы ұғымдары бекітеледі. Шығарма жаздыртудың бір ерекшілігі, ұтатын жері - кей бала өзі ауызша айтқаннан гөрі,жазбаша жақсы жеткізеді.

3. Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау. Бұл сынды тапсырмалар оқушылардың сөздік қорларын молайтып, бала қиялын дамыту.

4. Оза оқу әдісін қолдану.

1-сыныптан бастап мазмұндама шағын әңгіме құрастыруға үйрету, сөйлеу түрлері туралы түсінікпен 1- сыныпта таныстырып кету керек, талдау түрлерін 4- сыныпта толық меңгеріп шығады, талдау түрлеріне белгі қойып отырады.

5. Оқушылырға қосымша тапсырма беру. Бұл оқушының өз бетімен ізденуіне көп әсер етеді.

6. Қабілетті оқушылармен жұмыс. Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартында оқушылардың білім-білік дағдылары деңгейінің көрсеткіші берілген. Қазіргі 4-сыныпта оқушылардың көпшілігі білім стандартының міндетті деңгейінен гөрі мүмкіндік деңгейін жақсы итеріп отыр.

7. Суреттер бойынша сұрақ- жауап арқылы әңгімелеу.

8. Тағы бір әдіс - сөз үйрету. Кіші жастағы балалар сөздің мағынасын түгел біле бермейді. Сондықтан сөз ол заттың, құбылыстың аты екнін түсіндіріп, көрнекілік арқылы көрсете отырып таныстырдым. Сөз үйретудің тағы бір тиімді тәсілі- оларды топтап, жеке бөліп, белгілі бір жүйемен үйрету.

9. Баланы жинақы, дұрыс сөйлеп, өз ойын өз сөзбен анық айтып, түсіндіруге дағдылындыру. Ол үшін оқушыны алғашқы кездерде мұғалімнің сұрағына немесе өз ойын айтқанда жеңіл, жалаң сөйлемдермен жауап беруге төселдіру. Сурет бойынша сөйлегенде тұрлаулы мүшелерді пайдаланып сөйлеуге қалыптастыру.

Сонымен тілді тереңдетіп оқыту арқылы шығармашылыққа үйрету деген мақсатымды жүзеге асыру үшін, мына әдістерді қолдану өте тиімді.

1. 1 сыныпта ана тілі пәнінен «Көктем» тақырыбын өткенде сөзжұмбақ құрастыру және оны шешу әдісін қолданамын. Мысалы:

Сөзжұмбақ құрастыру «Наурыз»

1.Ақ сандығым ашылды ішінен жібек шашылды (күн)

2. Көктем айы (мамыр)

3. Қыс болса құрып өрмегін

Салады небір өрнегін (қырау)

4. Бір асыл тас аспаннан жер бетіне жетеді,

Жер бетіне жеткен соң ғайып болып кетеді. (бұршақ)

5. Мені күтіп ел тілер,

Келсем, неге келді дер (жаңбыр)

6. Айдаһар аузын ашса, арс етеді.

Гауһары жерге түссе, жарқ етеді. (найзағай)

Н

А

У

Р

Ы

З

2. 1 сыныпта «Көмірдің кереметтері» атты Ш.Мұртазаның әңгімесімен танысқанда көмір сөзіне ассосациация құрдық.

Пайдалы қазбалар

Қарағандыда шахтада ашық әдіспен Екібастұз

қазып алынады

қара КӨМІР тас

дәрі алынады жылу береді

жанады

3. 4-ші сыныпта «Сөйлем мүшелерін» жинақтап,бекіту сабағында «Топтастыру» әдісін қолдандым.

Кестені толтыру әдісін қолдану

Бұрын білгенмін

Бүгін білдім

Білгім келеді

1.

1.

1.

2.

2.

2.

3.

3.

3.

4. «Сын есімді» қайталағанда тірек сызба қолданамын.

5. «Семантикалық карта» стратегиясын қолдану арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыра отырып, олардың ойын, тілін дамытудамын.

6. Анатілі, дүниетану, қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдана отырып, «Бәйге» ойынын қолдану арқылы оқушыларға қызығушылығын арттыра отырып, ойын, тілін дамытамын.

Мұғалімнің әр сабақтағы мақсаты-түрлі әдіс-тәсілдерді пайдаланаотырып, баланың ұғымын тереңдету және кеңейту деп ойлаймын.