Annotatsiya: Ushbu
maqolada boshlang’ich sinflarda o’rganiladigan so’z turkumlari bilan bog’liq
mavzularni interfaol usullar orqali o’rganish ahamiyati, noan’anaviy dars
metodlarining nazariy va amaliy jihatlari yoritilgan.
Kalit so’zlar: pedagogik
mahorat, kreativlik, komil inson, multimediya, “Aqliy hujum”, “Klaster”,
“Sinkveyn”, “Klassik juftliklar”, “Didaktik o’yin”.
Dars o`quv - tarbiya ishlarini tashkil etishning yetakchi shakli
hisoblanadi. Ona tili darslarini to`g`ri tashkil etish, ajratilgan
vaqtdan unumli foydalanish dars samaradorligini oshirishdagi muhim
omillardandir. Dars – ijodiy jarayon. Unda o`quvchilarning ijodiy
faoliyati qancha taraqqiy ettirilsa, ular o`z oldiga qo`ygan aqliy
vazifalarni shuncha qiynalmasdan bajaradilar. Topshiriq bajarish sirlarini
o`rganish ijodiy fikr yuritish qobiliyatini shakllantira boradi.
O`qituvchi, avvalo, fanga doir nazariy bilimlardan yaxshi xabardor bo’lishi
kerak. Aks holda o’z oldiga qo’ygan maqsadiga erisha olmaydi. Hozirgi
vaqtda o’qituvchidan fan asoslarining ilmiy-nazariy tushunchalarini puxta
o’rganish orqali o`qitish usullarini takomillashtirish, dars
samaradorligini oshirish talab etilmoqda. Bu vazifalarni amalga
oshirishda ilg`or pedagogik texnologiyalarni amaliyotga keng joriy
etish yuqori samara beradi. Buning uchun o`qituvchida malakaviy
ko`nikmalar teran shakllanishi shart. Yangi usullardan foydalanib,
noan`anaviy darslar tashkil etish, avvalo, o`quvchilarni mustaqil fikr
yuritishga o`rgatadi. Natijada ular fikri bir nuqtaga jamlanadi, bilim
olishga qiziqishi, intilishi ortadi. “Interfaol”, Innavatsion”, “Aqliy
hujum” kabi noan’anaviy dars metodlarini qo`llash orqali dars
samaradorligini oshirishga erishish mumkin. Turli usullarni dars
davomida qo`llashdan maqsad o`quvchining nutqi va lug`at boyligini
oshirish, imloviy savodxonligini tarkib toptirishga qaratiladi. Ayniqsa,
so`z tuzish, uning ma`nosini izohlash, yozilishini bilib olish, test
topshiriqlarini to`g`ri bajarishga erishiladi. O’quvchiga bilim berish
jarayonida quyidagi dars bosqichlarini, albatta, bajarish lozim:
1.
O`quvchilarni darsga tayyorligini tekshirish.
2.
O`tilgan darsni o`zlashtirish darajasini aniqlash: uy vazifasini
tekshirish; yozuv malakalarini takomillashtirish ustida ishlash; husnixat
mashqlari; o`tilgan mavzu yuzasidan bilimlarini mustahkamlash.
3.
Dars mavzusi va maqsadini e`lon qilish, mashqlar asosida mavzuni
chuqur tushuntirish. Lug`at ishi.
4.
Mashqlar orqali o`quvchilar bilimini mustahkamlash, didaktik o`yinlardan
foydalanish.
5.
Darsni umumlashtirish va yakunlash.
6.
Uy vazifasini bajarish yo`llarini tushuntirish.
Darsning bu qismlari dars turlariga qarab turlicha tashkil qilinadi.
Dars samaradorligini ta`minlayotgan usullardan biri musobaqa usuludir.
Bu usul davomida darsning qiziqarli, ko`tarinki ruh bilan o`tishi
ta`minlanadi. Musobaqa faqat o`quvchilarning ishtiroki bilan bo`lgani
uchun har biri bu jarayonda qatnashadi, javob izlashga intiladi. Bu
jarayonda ham ularning mustaqil fikrlashi o`stiriladi. O`yinlar
kichik yoshdagi o`quvchilarni faollashtiradi, ular o`rtasida ahillik,
birlik, g`oliblik uchun intilish kuchayadi.
Ona tili darslarida quyidagi didaktik o`yin turlaridan foydalanamiz:
1.
,,Aksini aytish”. Biror predmetning sifati yoki belgisini aytgan
o’qituvchi qo’lidagi to`pni o`quvchilardan biriga uzatadi. O`quvchi
so`zning aksini aytib, to`pni o’qituvchiga qaytaradi. Masalan,
shirin-nordon, katta-kichik. Bu usul sifat so`z turkumini o`rganishda
yaxshi natija beradi. Mavzuni mustahkamlash uchun rasmda aks etgan shaxs va
narsalarga xos bo`lgan xususiyatlarni aytish topshirig’i beriladi. Masalan,
ota, ona, bola, gul, anor rasmlari ko`rsatiladi. O’quvchilar berilgan
qizil, mehribon, tadbirkor, a`lochi, muloyim, chiroyli, rostgo`y,
xushbo`y, nordon, g`amxo`r kabi so`zlarning mosini tanlab rasm ostiga
yozadilar.
2.
O`quvchilar ,,O`ylab top”, ,,Estafeta”, ,,Jim”, ,,Zinapoya”, ,,Baliq
ovlash”, ,,Narvoncha” o`yinlarini darsda sevib o`ynaydilar. Ayniqsa,
,,Baliq ovlash” o`yini o`quvchilarni yakka tartibda fikrlarini
aniqlashga yordam beradi. Baliqchalar rasmi orqasiga so`zlar yozilgan
bo`lib, o`quvchi hovuzchadan baliqni tutadi va savolga javob beradi,
yoki so`z ma`nosini tushuntiradi, so`rog`ini aytadi, harf-tovush
jihatidan tahlil qiladi.
3.
Ona tili so`zining bosh harflariga maqollar aytadilar. Maqsad: Do`stona
muhitni yaratish, xotirani mustahkamlash.
4.
Biror so`z aytaman, so`z turkumlari bo`yicha fikrlarini yozadilar.
Yozganlari boshqa guruhlarga beriladi, ular o`z fikrlarini to’ldirib,
kengaytiradilar.
Maqsad: Fikr doirasini kengaytirish, barchani ishlashga undash, qisqa
muddatda ko`p ma`lumotga ega bo`lish, bir-biridan o`rganish.
Biz uchun yangilik ulug`vorlikdan ko`ra zavq bag`ishlasin.
Boshlang`ich
sinflarda ona tili darslarida fikr doirasini kengaytirish muhim o`rin
tutadi. Fikrlash faoliyatini turli usulda yo`lga qo`yiladi. Shunday
usullardan biri muammoli ta`limdir. Muammoli ta`lim darsda muammoli
vaziyat yaratish va undan elementar tarzda foydalanish orqali amalga
oshiriladi. Masalan, o`quvchilarga Anvar, mayna, ayiqcha so`zlari
yozilgan tarqatma beriladi. O`quvchilar so`zlarni to`g`ri talaffuz
bilan aytadilar. So`zlarni biror harfi tushirib qoldirilib doskaga
yoziladi. A.nvar, may.a, a.iq.a kabi. O`quvchilar tushirib
qoldirilgan harfni topadilar va tuzatadilar. Ayniqsa ko`rgazmali rasmlar
asosida gaplar tuzdirib va u orqali savollar berib ham o`quvchilar
tushunchasini mustahkamlash mumkin. Bunda o`quvchilarda mustaqil fikrlash
ko`nikmasi shakllana boradi.
So`zlarni turkumlarga ajratishda o`quvchilar bilan turli usullardan
foydalanib, ko`zlangan maqsadga erishamiz. So`z turkumlarini
o`rganishga tayyorgarlik 2-sinfdan boshlanadi. O`quvchilar shaxs-narsa
nomini, harakatini, belgisini, sanog`ini bildirgan so`zlar haqida
bilib oladilar. 3-sinfda esa bu so`zlarni ot, sifat, son, fe`l
kabi turkumlarga ajratishni o`rganadilar. Shu so`z turkumlari haqida
ma`lumot olib, ular ustida amaliy mashq bajaradilar. So`z turkumlari
mavzusini o`tib bo`lgach DTS talablariga ko`ra 2 soatlik mustahkamlash
darsi o`tiladi. Mustahkamlash darsida quyidagi interfaol usullardan
foydalanish maqsadga muvofiqdir.
1. ,,Hamrohingni top” o`yini tashkil etish. Yani ot, sifat, son,
fe`l so`z turkumlarining nomi yozilgan qog`ozlar savatchaga teskari
qilib solinadi. O`quvchilar ularni tanlab olib, shu so`z turkumiga
izoh beradi. Bunda, ot mazmunini, sifat xususiyatini, fe`l va sonning
o`ziga xos jihatini bayon etish bilan hamrohlarini topadilar.
2. Ot, sifat, son va fe`lning guruhini tashkil etgan o`quvchilar
yozuv taxtasiga o`zlari tanlagan so`z turkumiga ,,klaster”
tuzadilar.
Doskada o`quvchilar ,,Klaser” tuzguncha, boshqa o`quvchilarga ,,Siz
nimani bilasiz?” deb nomlangan ,,Insert” usulini qo`llab, o`quvchilarni
baholashga erishamiz. Ular daftarlariga so`z turkumlariga oid so`zlarni
yozib, o`qib berishadi. Dastlabki guruh o`quvchilarini yozgan
klasterlarini sharhlashda mustaqil fikrlashlariga baho bergach, “Insert”
usulini ,,Bildim” bo`limini musobaqa tarzida o`tkazamiz. To`pni
bir-birlariga so`z turkumlariga oid so`zlar aytib uzatishadi.
Darsni mustahkamlashda ,,Grafik
test” metodi ham yaxshi samara beradi. Har bir ishtirokchiga maxsus
jadvalli varaqlar tarqatiladi. O`qituvchi oldindan tayyorlangan
savollarni o`qiydi. O`quvchilar mos katakni
bo`yaydilar.
Bahor kelib o`lkamga,
Gullar hidi sochildi.
Chuchmoma-yu binafsha,
Bog`imizda ochildi.
Ushbu she`rda ,,kelib, sochildi, ochildi” so`zlari
fe`l so`z turkumiga, ,,bahor, o`lkamga, gullar, hidi, chuchmoma-yu binafsha,
dala, qirda” kabi so`zlari ot so`z turkumiga mansub.
Bir, ikki, uch dedim,
Qizil gulni quch dedim.
Shirin-shakar o`rik yeb,
Danagini puch dedim.
Ushbu she`rda ,,bir, ikki, uch” so`zlari son so`z
turkumiga, ,,qizil, shirin-shakar, puch” so`zlari sifat so`z turkumiga
mansub.
Turli usullar orqali o`quvchilarni ijodiy izlanishlari,
fikr doiralari kengayadi. Xotirani mustahkamlash, diqqatni jalb
qilish orqali o`z ustida ishlashga undash, o`zaro hurmatni
mustahkamlashga erishish mumkin.
Foydalanilgan
adabiyotlar:
1. Abdurahmonova
N., O’rinboyeva L. Ona tili / O`qituvchilar uchun metodik qo`llanma /
2-sinflar uchun. – Toshkent: “Ehtremum-press”, 2014. – 80 b.
2.
Masharipova U., Umarova M., Boynazarova D., Nabiyeva M. Ona tili /
O`qituvchilar uchun metodik qo`llanma / 4-sinflar uchun – Toshkent: “Ehtremum-press”,
2017 – 88 b.
3.
Tal’at
G’afforova. Boshlang’ich ta’limda zamonaviy pedagogik tehnologiyalar. –
Toshkent: Tafakkur, 2011. – 160 b.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.