Қазақстан аумағындағы алғашқы қағанаттар презентация 10 класс

• 1 слайд

• 2 слайд

  Сабақтың тақырыбы
  
  Қазақстан аумағындағы алғашқы қағанаттар. Түркеш, Қарлұқ қағанаттары.
  The first countries of Kazakhstan region.
  
  
  

• 3 слайд

  Жалпы мақсат:
  Оқушыларға Қазақстан аумағында ХI ғасырдың өзінде мемлекеттер қаланғанын, негізгі күш иесі болғанын, көшпелі мемлекеттердің сипаты мен құрылымын түсіне, біле отырып, тарихымызды білу. Жадымызда сақтау.
  

• 4 слайд

• 5 слайд

  Батыс Түрік қағанаты 704 жылы ішікі талас-тартыс пен Қытай елінің шапқыншылығының әсерінен ыдырайды.
  
  

• 6 слайд

  Бағалау критерийі.
  І.Үй тапсырмасы бойынша сұрақ-жауап тапсырмаларын жеке белгілеу, жұптық тапсырмамен тексеру.11 сұрақ бойынша.
  ІІ.Жаңа тақырып бойынша жұптық немесе топтық диалог жасау.
  Үш мәтін бойынша: 3 балдық.
  1.Екі мемлекеттің уақыты, орналасуы, картамен жұмыс. 2.Соғыс жорықтары,
  3.Тарихшылар бұл мемлекеттер туралы не деп жазған немесе өзің не дер едің.
  ІІІ.Сәйкестендіру.
  Қосымша суреттер немесе ашық сұрақтар бойынша жауап берген оқушылар үшін бір бал.
  

• 7 слайд

  
  Түркеш қағанатының территориясы
  (704-756 жж)
  
  Қағанаттың негізгі жер аумағы Жетісу өңірі.Сонымен қатар Орта Азияның оңтүстік-шығысында Шаш (Ташкент) қаласынан Шығыс Түркістандағы Бесбалық, Тұрфан қалаларына дейінгі аралықты қамтыды.
  Орталығы Суяб қаласы Жазғы ордасы Күңгіт қаласы
  

• 8 слайд

  Түркеш қағанатының этникалық құрамы
  Қағанаттың негізін түркеш тайпасы құрған. Олар сары түркеш, қара түркеш болып бөлінген.
  
  Сары Түркеш(Шу бойында орналасты)
  Қара Түркеш (Іле бойында орналасты)
  

• 9 слайд

  1 сұрақты жауабыбен үш тілде айтып немесе жазып көреміз.
  1.Ерте орта ғасырлық алғашқы қағанат?
  2.Түрік атауы алғаш қай деректерде кездеседі?
  3.Түрік,батыс, шығыс түрік мемлекеттерінің мерзімі?
  4.Осы мемлекеттердің аумағы?
  5.Түркі тілдес тайпалардың халқының атауы?
  6.Осы қағанаттардың алғашқы қағандары?
  7.Византия менодақтасып, Иранға қарсы соғыс ашқан қайсы қағанат?
  8.Білге мен Күлтегін қай мемлекетпен дипломатиялық келісімге қол жеткізді?
  9.Суяб қаласы орналасқан жерде қазір қандай қала орналасқан?
  10.Көшпелілердің қағанат құрудағы мақсаты?
  11.Осы қағанаттарда қандай тайпалар соғыс кезінде күштілігін көрсетті?
  

• 10 слайд

  Жауаптары:
  .
  1.Ерте орта ғасырлық, алғашқы қағанат? Түрік
  2.Түрік атауы алғаш қай деректерде кездеседі?Қытай
  3.Түрік,батыс, шығыс түрік мемлекеттерінің мерзімі?552,603,682
  4.Осы мемлекеттердің аумағы?Қытай мен Әмурдария,Шу-Еділ,Ертіс-Тарым,Орталық Азия, Шығыс Түркістан,Оңтүстік Сібір
  5.Түркі тілдес тайпалардың халқының атауы? Теле
  6.Осы қағанаттардың алғашқы қағандары?Бумын,Тардуш,Құтлық.
  7.Византия мен одақтасып, Иранға қарсы соғыс ашқан қайсы қағанат?Батыс Түрік қағанаты
  8.Білге мен Күлтегін қай мемлекетпен дипломатиялық келісімге қол жеткізді?Қытаймен
  9.Суяб қаласы орналасқан жерде қазір қандай қала орналасқан?Бішкек
  10.Көшпелілердің қағанат құрудағы мақсаты?жерге иелену.
  11.Осы қағанаттарда қандай тайпалар соғыс кезінде күштілігін көрсетті?Түргештер
  

• 11 слайд

  Қағанаттың саяси жағдайы
  Үшлік қаған(704-706 жж)
  Алғашқы билеушісі.Түргеш қағанатын 20 саяси-әкімшілік аймаққа бөлді. Оның барлығы қағанға бағынышты болды.Әр аймақта 7 мың әскер болған.
  Үшлік қаған билікте екі жыл ғана отырады.Бұл кезде Орта Азияда араб тайпаларының басқыншылығы басталады. 706 жылы Үшлік қаған қайтыс болады.
  Үшлік Сақалды қаған (706-711 жж)
  Үшлік Сақалды қаған басқарған кезде қағанаттың ішкі және сыртқы саяси жағдайы өте күрделі болды. Билік үшін сарытүркештермен қаратүркештердің арасында талас жиілей түсті. Ал сырттан Шығыс Түрік қағанаты, араб тайпалары, сонымен қатар Таң (Қытай) империясы да қауіп төндірді.711 жылы Шығыс Түрік қағанатының қағаны Қапаған ішкі талас-тартысты пайдаланып Түркештерді өздеріне бағындырады.Сөйтіп Үшлік Сақалды өлтіріп, біраз уақыт түркештерді басқарады.
  

• 12 слайд

  Сұлу қаған (715-738 жж)
  
  Түркеш қағанатын 715-738 жылдары Сұлу қаған басқарды.Біразжылдар бойы ішкі және сыртқы талас-тартыстардан тұралаған Түркеш қағанаты Сұлудың кезінде қайтадан күш ала бастайды. Бар билік, саяси артықшылықтар қара түркештердің қолына көшеді.Қаған ордасы Тараз қаласына көшірілді. Қағанның шайқастарға тікелей өзі қатынасуына әрі ылғи да жеңіске жетуіне байланысты арабтар оған «сүзеген», «мүйізді қаған» деп ат қойған.Арабтармен болған соғыстан кейін Сұлу қаған еліне оралып,Навакет қаласында өз қолбасшысы Баға тарханның опасыздығынан қаза болады.
  

• 13 слайд

  Сұлу қағанның сыртқы саясаты
  
  Арабтар шапқыншылығы
  Қытай мемлекеті үлкен қауіп төндірді
  Шығыс Түрік қағандығының басып алу қаупі төнді
  Сырттан төнген қауіп
  Сұлу қаған
  
  
  
  
  
  
  
  
  Қағанаттың тәуелсіздігін сақтап қалды
  Қытай империясы және Шығыс Түрік қағанатымен құдандалық арқылы келісімге келді
  Көрші елдермен әскери келісімшарттар жасасты
  Орта Азия халықтарымен арабтарға қарсы күш біріктірді
  

• 14 слайд

  Соғдылардың Жетісуға қоныс аударуы
  Соғдылар-Орта Азияда өмір сүрген иран тілдес халық. Ежелден Зеравшан мен Қашқадария өзендерінің алабын қоныстанған. VI-VIII ғасырларда соғдылықтарды Түрік қағандығы жаулап алған.
  Соғдылардың Жетісуға қоныстануы туралы әр түрлі пікірлер бар.
  Сауда арқылы келіп қоныстанған.
  Бұхараның әмірі Абруйдың алым-салықтың көп алуына шыдамай, қоныс аударуға мәжбүр болған.
  Арабтардың жаулап алуымен байланыстырады.
  Тарихи жағынан алып қарағанда бұл үш пікірдің үшеуі де белгілі бір жағдайларға байланысты соғдылардың шығысқа қарай қоныс аудара бастағанын теріске шығармайды. Соғдылардың қоныс аударуына осы үш себептің әсер еткендігі-тарихи шындық.
  

• 15 слайд

  Зерттеушілердің соғдылар туралы пікірлері
  В.В.Бартольдың айтуынша, соғдылардың Түркістан мен Жетісуға қоныс аударуы саудағабайланысты. Сондай-ақ араб шапқыншылығы да соғдылардың Жетісуға қоныс аударуын күшейтіп жіберді. Мұны археологиялық зерттеулерден,Іле, Шу, Талас бойындағы қалалық өмірдің дамуынан байқауға болады..Әсіресе VI-VIII ғасырларда соғдылықтар Жетісуға ағыла бастаған.
  
  VII ғасырдың бас кезінде Жетісуда болған қытай саяхатшысы Сюань Цзянь өзінің күнделігінде «Суяб қаласының батыс жағында бірнеше қала бар.Олар басқаларға тәуелсіз, бірақтүріктерге бағынышты өз билеушісі бар» деп жазған.
  
  Махмуд Қашқари еңбегінде «Олардың Жетісуға қоныстануы бұл аймақта егіншілік пен қала мәдениетінің дамуында айтарлықтай із қалдырды. Түрік тілдес ру-тайпалардың арасына келген соғдылықтар олардың тілін, әдет-ғұрпын, мәдениетті үйрене бастаған түріктер соғдылармен жақын араласа бастаған» деп жазады.
  

• 16 слайд

  751 жылғы Атлах шайқасы
  Сұлу қаған қайтыс болғаннан кейін сары және қара түркештер арасында 20 жылға созылған талас-тартыс басталады.Қағандықтың саяси және экономикалық жағдайын мүлде әлсіретіп жібереді. Қағандықтың мұндай жағдайын біліп отырған Қытай империясы Куш қаласындағы (Шығыс Түркістан) әскерін Жетісуға аттандырып, 748 жылы Суябты жаулап алады. Бұдан кейін Қытай әскерлері Ташкентті басып алып, оның әмірін өлтіреді. Әмірдің ұлы арабтарды көмекке шақырады. 751 жылы Тараз маңындағы Атлах қаласының түбінде арабтармен қарлұқтар бірігіп қытай әскерін жеңеді. Бұл жеңіс Орта Азия жеріндегі Қытай империясының билігін біржолата жояды.
  
  

• 17 слайд

  
  
  3-тақырыпша
  
  Қағанаттың ыдырауына әсер еткен себептер
  

• 18 слайд

  
  
  Түркеш қағанатының әлсіреу себебі мен ыдырауы
  Араб-Қытай шапқыншылығы
  Ішкі қақтығыс
  Араб-Қытай шапқыншылығы
  Көп жылға созылған араб-Қытай шапқыншылығы Түркеш қағанатының экономикалық және саяси жағдайын әлсіретіп жіберді.
  Ішкі қақтығыс
  Сары және қара түркештер арасындағы жікке бөлінушіліктің бұрынғыдан да ушыға түсуі, талас-тартыстың шиеленісуі,Түркеш қағанатын әлсіретті.
  756 жылы Қарлұқтар Түркеш қағанатын құлатып, билікті өз қолдарына алды.
  

• 19 слайд

  
  
  Қарлұқ қағанаты 756-940 жж
  
  

• 20 слайд

  Қарлұқ қағанатының этникалық құрамы
  
  
  Араб тарихшысы әл-Марвази қарлұқтар 9 тайпа болғандығын жазған.
  
  Тайпалары
  
  Тухси шігіл азкіші түркеш халаж
  
  Жарұқ барысхан көкеркін
  
  бескіл
  

• 21 слайд

  Қарлұқтардың арабтарға қарсы күресін екі үлкен кезеңге бөліп қарастыруға болады.
  Бірінші кезең-қарлұқтардың 712-713 жылдарда Соғды, Шаш, ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күрес кезеңі. Бұл кезең қарлұқтармен 756жылы билікті өз қолдарына алған кезге дейін созылады. 751жылы Атлах шайқасында қарлұқтар арабтарды қолдады. Соғыста Қытай әскері талқандалды, Қытай империясының Орталық Азиядағы ықпалы әлсіреді.
  Екінші кезең-қарлұқтар күресі VIII-ғасырдың екінші жартысынан IX ғасырдың аяғына дейін барады. Бұл кезеңде қарлұқтар жеңіліске ұшырып та отырды. Оның себебі, арабтар бұл кезде ислам дінін идеялық қару ретінде қолданды.
  

• 22 слайд

  Қарлұқ мемлекетінің территориясы (756-940 жж)
  VIII-Xғғ Қарлұқ тайпалары Алтайдан бастап, Сырдарияның орта ағысына дейінгі аймақты алып жатыр.Балқаш пен Ыстық көлдер арасында Іле, Шу,Талас өзендері бойында,Тән-Шәннің сілемдерінде Испиджаб облысындағы орта ғасыр қаласы Отырарға дейін еркін көшіп-қонып жүреді  Араб жағрафияшысы Ибн Хаукальдін деректері бойынша, «қарлұқтар жерін батасымен шығысына қарай жүріп өту үшін тіпті 30 күн жол жүру керек» деп жазды
  

• 23 слайд

  Ыдырауының себебі:
  Ішкі тартыстар
  Жайылым жер үшін өзара күрес
  Ішкі тартыстар
  Ішкі қырқыс, билікті алу жолындағы күрес қағанаттың әлсіреуіне алып келеді.
  Жайылым жер үшін өзара күрес
  Қоныс өрісті иемдену жолындағы талас-тартыс қағанаттың береке құтын қашырды.
  Осындай қиын жағдайда шын мәніндегі қауіп қатер Қарлұқ қағанатына Қашқар жағынан келеді. 940 ж олар Баласағұнды басып алады да , қарлұқтар мемлекетін құлатады.
  Қарлұқ қағанатының солтүстік-батыс жағында , Сырдарияның орта және төменгі бойында, оған жалғасып жатқан Батыс Қазақстан далаларында IX-X ғасырларда Оғыз тайпаларының ежелгі феодалдық мемлекеті қалыптасты./ұлы дала тарихы 31бет Х. Маданов/
  Ыдырауы
  940 жылы Қарлұқ қағаны құлады. Құлаған қарлұқ мемлекетінің орнына Қарахан мемлекеті құрылды
  

• 24 слайд

  Әңгіме-диалог
  1.Екі мемлекеттің уақыты, орналасуы, картаны пайдаланып айту.
  2.Соғыс жорықтары.
  3.Тарихшылар бұл мемлекеттер туралы не деп жазған немесе “өзің не дер едің.”
  
  
  

• 25 слайд

  Сәйкестендіру.
  1.704-756----------------Қарлұқтар.
  2.Күңгіт-----------------бірлестік билеушісі.
  3.Үш жақты күрес жүргізген------қытайлар мен арабтар.
  4.Атлах қаласының маңындағы шайқас--------бұлақ, жікіл,ташлық.
  5Қарлұқ құрамы------------мүйізді қаған.
  6.756-940-------------------жазғы орда.
  7.Елтебер-------------------Түргеш.
  

• 26 слайд

  Жауаптары:
  1.704-756----------------Түргештер
  2.Күңгіт-----------------жазғы орда
  3.Үш жақты күрес жүргізген------Мүйізді қаған.
  4.Атлах қаласының маңындағы шайқас--------арбтар мен қытайлар.
  5Қарлұқ құрамы------------бұлақ,жікіл, ташлық.
  6.756-940-------------------қарлұқ
  7.Елтебер-------------------бірлестік билеушісі.
  

• 27 слайд

  Түргеш, Қарлұқ қағанаттары және Қазақстан.
  

• 28 слайд

  Сабақты талдау