Халық ауыз әдебиеті арқылы балалардың тілін «тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясы» (ТРИЗ) технологиясының әдісін қолдана отырып дамыту.

Халық ауыз әдебиеті арқылы балалардың тілін «тапқырлық тапсырмаларды  шешу теориясы»  (ТРИЗ) технологиясының әдісін қолдана отырып дамыту.

   Балабақшадағы балаға берілетін бүгінгі тәрбиенің ең өзек алатын жері – ол ата-бабадан қалған асыл мұра. Балаларды адамгершілікке тәрбиелеп, тілдерін дамыту мақсатында халық ауыз әдебиетінің асыл-мұралары – жұмбақтар, ғажайып ертегілер, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, тәрбие әліппесі, аңыз әңгімелер, жырларды қолданудың маңызы зор тиімді тәсіл екені белгілі. 
     Баланың тілін дамытуда ауыз әдебиетінің жұмбақ түріне негізделіп жүргізген өзіміздің жұмыс тәжірибеміз туралы сіздермен бөліскіміз келеді. Жұмбақтар тіл мәдениетін тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады. Жұмбақтар баланы байқағыштыққа, тапқырлыққа, баулып, ой-қиялын ұштастыра көп әсер етеді. Жұмбақ баланың ойлау қабілетін дамытады. 

   Тәжірибемізде жұмбақтарды балаға үйрету барысында «тапқырлық тапсырмаларды  шешу теориясы»  (әрі қарай қысқаша «ТТШТ») технологиясының әдіс-тәсілдерін қолданамыз. Осы технологияның жұмбақпен жұмысты үш әдіс арқылы айтып кетейік.

 Жүйелік жақындау әдісі                  Топтастыру әдісі

                                                                                            миға шабуыл әдісі

 

шығармашылық белсенділікті         бір- бірімен тығыз болатын

тудырып,өздерінің                            бөлімдерден құрылған жүйені      

мүмкіншіліктеріне сенімділікті      бір тұтас ретінде түсінік беру

арттырады

 

алынған тақырыптың ұқсастық, ерекшеліктері

                                      анықталып, сөздік қорлары дамиды

Осы әдістерді қолдана отырып түрлі жүйеде жұмбақтар шешіліп шығарылады.

Жүйелілік жақындау әдісінің құндылығы:

1. Тақырып таңдап алынады.

2. Ойдың жалпыдан жекеге, дербеске ауысуы.

3. Объектінің әр түрлі қасиеттері мен белгілерін айқындау арқылы абстракты- жалпыдан дербеске ауысуы. Мысалы өсімдіктерге байланысты жұмбақтар алатын болсақ, тақырып тандалып алынады Мысалы: Ағаш

Жаз Күз Қыс Көктем

Жасыл Сары Суарады су қажет етеді

Жазда жап- жасыл, күзде сап-сары деп айтамыз. Жазда жапырақпен, қыста жалаңаш. Көктемде бүршік жарады, күзде түсіп қалады. Бұнда біз жүйелеп көрсетіп тұрмыз. Бала өз ойын ұшқырлап шығара алады. 

Топтастыру әдісінің құндылығы:

1.Тақырып алу.

2.Тақырыпты ести отыра бір ойға келу.

3.Айтылған зат немесе құбылыспен байланысты сөздерді қасиеттерді атау. 
4. Тақырыпқа байланысты сөздер топтасады. 

5. Келесі кезең айтылған топтастыру әдісіне негізделіп жұмбақ шығарылады. 
Тақырып тандап алынады Мысалы: Ағаш

Ағаш

Бүршік Гүл Жеміс Тамыр Жапырақ

Ағаш өміріне байланысты болып топтасады

   Мысалы: Бүршік жапырақ жаяды, гүлімен жеміс береді, тамырымен қоректенеді, биік болып өседі. Бұл не? (Ағаш) 

Миға шабуыл әдісі

         Қандайда бір проблеманы әр мүшенің пікірін еркін тыңдау арқылы шешу. Бұл әдіс жеке тұлғаны қалыптастырудағы маңызды әдістердің бірі.

         Миға шабуыл әдісінің өзіндік ережесін сақтап, дұрыс пайдаланса баланың стандартты емес шығармашыл ойлауын жақсы дамытады. Миға шабуыл стратегиясының қағидасы қиын емес.

         Тәрбиеші топ құрады да, қандай да бір проблеманың шешімін табуды өтінеді (айтады). Барлық балалар өз пікірлерін айта бастағанда, ешкім оның ойын бөлмейді, өз пікірін айта алмайды және бағаланбайды. Іс –тәжірибеден байқағанда бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер яғни шешімдер табуға болады. Бұл жерде пікірдің көптігі мақсат емес, ол тек нақты саналы шешім қабылдауға негіз болады.

Синектика миға шабуыл әдісінің жақсартылған түрі

 Синектика авторы- Уильям Дж. Гордон (АҚШ, ХХ ғ. 50-ші ж..). Грек тілінен аударғанда  «синектика» сөзі «әр текті элементтерді біріктіру» дегенді білдіреді.  Ағылшын тілі сөздігінде келесідей анықтауыш берілген: «Синектикалық топтар – бұл ойлауды шексіз жаттықтыру жолымен  шығармашылықты шешу мақсатымен кездесетін әр-түрлі мамандықтар иелерінен тұратын топтар

Синектика миға шабуыл әдісінен көбін алғанымен өз ерекшеліктері бар:

біріншіден топтар тұрақты, олар бір-бірімен жұмыс жасауға үйренеді, сыннан қорықпайды, бір-бірін тез түсінеді;

     екіншіден-топта шығармашылық тәсілдерге үйренген адамдар      жиналады, ең алдымен әр-түрлі үйлестік (аналогия) түрлеріне:  

тіке;

фантастикалық;

символикалық;

           жеке (эмпатия).