- 04.05.2016
- 504
- 0
Cабақтың тақырыбы: сан есім
Сабақтың мақсаты:
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәденеиетін арттыру.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздену
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану: Алтау ала болса ауыздағы кетеді,
Төртеу түгел болса,төбедегі келеді.
Пәнаралық байланыс: математика,әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.Кеспе қағаздарды үлестіріп,жауап талап етемін.
1.Сан есім дегеніміз не?
2.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?
4.Дара сан есім дегеніміз не?
5.Күрделі сан есім дегеніміз не?
6.Есептік сан есім дегеніміз не?
7.Реттік сан есім қандай сұраққа жауап береді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Топтау сан есімдер заттың санын жекелеп емес,топтап көрсетеді де,нешеден? Қаншадан? деген сұрақтарға жауап береді. Топтау сан есімдер дара сан есімдер мен қосарланған сан есімдерге шығыс есептік жалғауы жалғану арқылы жасалады.Мысалы: екіден,жүзден,қырық-елуден,он-оннан,бес-алтыдан,үшеу-үшеуден т.б. Сөйтіп топтау сан есімдер дара түрде де(бестен,оннан т.б.) күрделі түрде де(жиырма бестен т.б.) қосарланған түрде де(укі-екіден,он-он бестен т.б.) қолданылады.
Кітаппен жұмыс: 172-жаттығу. Берілген ессептік сан есімдерден топтау сан есімдерін жасап,оларды сөзбен жазады . 3,5,8,10,6,2,40,70,80,100,1000.
Топпен жұмыс:Сөзбен берілген есептік сан есімдерден реттік,болжалдық және топтау сан есімдерін жасап жазады.
Екеуара жұмыс: Дәптерлеріне құрамында сан есімі бар мақал-мәтелдер жазғызамын.
Мысалы: Білекті бірді жығады
Білімді мыңды жығады
Білімді бекіту: 1. Топтау сан есім дегеніміз не?
2: Қандай сұрақтарға жауап береді?
3.Есептік сан есімнен қандай айырмашылығы бар?
4.Жинақтық сан есімнің айырмашылығы неде?
5.Сан есім сөйлемде қандай қызмет атқарады?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау:Үй тапсырмасын орындап келгеніне және жаңа сабаққа ынталы қатысып отырғандарын бағалаймын.
Үйге тапсырма:174-жаттығу.Сөйлемдерді жазып, сан есімдерді мағыналық түрлеріне,жасалу жолына қарай ажыратып жазып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Бөлшектік сан есім.
Сабақтың мақсаты: а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге, ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу..
ә) Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық ,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Сабақ барысында оқушыларды сауатты, ұқыпты жазуға дағдыландыру
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздену
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика элементтерін қолдану: Өтініш біреу, ой тоқсан
Пәнаралық байланыс: математика, әдебиет
Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген жаттығуды текеремін.
1.Сан есім дегеніміз не? 2.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?
3.Дара сан есім дегеніміз не? 4. Күрделі сан есім дегеніміз не?
5.Есептік сан есім дегеніміз не? 6.Топтау сан есім қандай сұраққа жауап береді?
7.Жинақтық сан есім қандай жұрнақтар арқылы жалғанады?
8.Болжалдық сан есім қандай жолдармен жасалады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бөлшектік сан есімдер заттың бөлшектік санын білдіреді.Бөлшектік сан есімдер,жай бөлшек және ондық бөлшек болып екі түрде қолданылады.Жай бөлшек сандар екі есептік сан есімнің бөлімі шығыс я ілік септікте алымы тәуелдік тұлғада жұмсалады,кейде тәуелдік жалғауы түсіріліп те айтылады.Мысалы: екіден бірін ал, үштің бірі, онның екісі немесе оннан екі т.б. Сол сияқты бөлшектік сан есімдер есептік сан есімге жарты,жарым,ширек сөздері тіркесіп келіп те жасалады. Мысалы: екі жарым,үш ширек.Ондық бөлшектік сан есімнің бөлімі ондық,жүздік, мыңдық сияқты болып жасалады.Мысалы:екі бүтін үш ондық немесе екі бүтін оннан үш ( 12,3 ) бес бүтін төрт жүздік немесе бес бүтін жүзден төрт (15,04)
Кітаппен жұмыс: 176-жаттығу, Цифрмен берілген бөлшектік сан есімдерді сөзбен жазады.
76,02, т.б.
Бүкіл оқушылармен жұмыс:Құрамында сан есімі барн шағын мәтін жазғызамын.
Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын,
түсінбеген сұрақтарына жауап беремін
1.Есептік сан есім дегеніміз не? 2.Бөлшектік сан есім дегеніміз не?
3.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
4.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?
Бағалау: Үй тапсырмасын орындап,сабаққа белсенді қатысып отырып оқушыларды бағалаймын.
Үйге тапсырма: 177- жаттығу. Сөйлемдерді жазып, құрамындағы сан есімдерді мағыналық түріне қарай ажыратып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Есімдік
Сабақтың мақсаты :
а) Есімдіктің сөз табы ретіндегі ерекшелігін оның есім сөздермен байланысын түсіндіру
ә) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына, ана тілімізді сүюге, ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
б) Оқушыладың бойына әдептілік, инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,ойын түрінде
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика элементтерін қолдану : мақал-мәтелдер, нақыл сөздер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі
:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
1. Біздің өткен әр сабағымыз – қуаныш,әр қуанышқа кеңпейіл халқымыз шашу шашқан. Шашу – тіптен ,береке. Ендеше біз де сендердің нұрлы келешектеріңе қуаныш тілеп,шашу шашайық (шашу «кәмпит» шашылады.Сұраққа дұрыс жауап берген оқушы,шашудан ауыз тиген болып есептеледі)
а) Қандай сөз табын сан есім дейміз?
ә) Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?
б) Сан есімнің мағыналық түрлерін ата.
в) Сан есімнің емлесі.
г) Сан есім сөйлемде қандай қызмет атқарады ?
2. Сынып оқушылары «Алғырлар» мен «Тапқырлар» атты екі топқа бөлінеді де, «Қыз бен жігіт» айтысы өткізіледі.
Екі топ алдын ала бірнеше сұрақ әзірлеп, қима қағаздарға жазып, аударып тізіп қояды. Бір топтан қыз екінші топтан жігіт шығып,қыз жігіт жағынан,жігіт қыз жақтан сұрақ алып, тез арада жауап беруі шарт. Ұпай саны есептелініп отырады.
( Үш реттен жұптасып айтысады)
Жігіт: а) 2002 жыл – Денсаулықты сақтау жылы болып белгіленді ( қатесі бар ма? )
ә) 12 түйе,10 жылқы,9сиыр,5 тоқты ( шешуі не? )
Қыз : а) Оң оқыса да,теріс оқыса да бірдей мағынада айтылатын қай сан есім ?
ә) Жігіттің неше жұрты бар? Атап бер.
Жігіт: а)Жетіге дейін ғана санайтын қай сан есім ?
ә) Қазақтың ұлттық ойын түрлерін ата.
Қыз: а) Қырықтарда, үш- үштен, екеу, жүзден бір сан есімдерін мағынасына қарай ажырат
ә) Қыз тәрбиесіне байланысты қандай мақал-мәтел білесің? ( 14-5 мақал айту керек)
Қай жақтың жауабы кешіксе, сол жақтың қызы немесе жігіті жеңіледі.
Одан кейін «Бәйге» ойыны ұйымдастырылады
«Алғырлар» тобы құрамында сан есімі бар мақал,
«Тапқырлар» тобы құрамында сан есімі бар жұмбақтар айтып жарысады.
1. Жеті жұрттың тілін біл,
Жеті түрлі білім біл.
1. Бес ін,бес іннің аузы бір ін ( бес саусақты қолғап )
2. Ұлға отыз үйден тыю,
Қызға қырық үйден тыю.
2. Екеуі қарауыл қарап тұр,
Төртеуі ұйықтап жатыр ( Түйенің екі өркеші,аяғы және кү.йсегені )
3. Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
3. Екі достың бірі ыңғайлы,
Біреуінің ебі жоқ.
Екеуін де бірдей көрем,
Маған артық кемі жоқ. ( оң қол мен сол қол )
Қай топ тосылып қалса,аты бәйгеден қалған болып есептеледі.
б) Жаңа сабақты түсіндіру
Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар.Оның тәтті оралған мәні оятар (Абай) деген сөйлемде оның деген сөз өлеңнің бірінші жолындағы ән деген зат есімнің орнына қолданылған.
Бір шалдың төрт ұлы болыпты.Бірде шал сол ұлдарын жинапты.(ертегіден) деген сөйлемдерде сол сөзі төрт деген сан есімнің орнына қолданылған: төрт ұлын жинапты.
Кімді айтса ,сол келер (мәтел) деген сөйлемде сол сөзі кім дегеннің орнына жұмсалған да, кім дегеннің өзі адам ұғымы атауының орнына қолданылған.
Сөйтіп есімдіктер, есім сөздердің ( зат есім,сын есім, сан есімнің ) атын да, белгісін де, санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де,солардың орнына қолданылады. Сондықтан да кейде есімдіктерді орынбасар сөздер деп те атайды.
Есімдіктер мағынасына қарай жеті топқа бөлінеді: 1.жіктеу,2.сілтеу,3.сұрау, 4.өздік ,5.жалпылау 6.болымсыз.
Кітаппен жұмыс:192-жаттығу. Мәтінді жазып,сөйлемдегі есімдіктер қандай сөздердің орнына жұмсалып тұрғанын айтады.
Білімді бекіту: 1. Есімдік дегеніміз не? 2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 3.Есімдіктер қай есім сөздердің орнына жұмсалады?
Бағалау: Жеңімпаз топ пен оқушылардың білім деңгейін ұпай санымен белгілей отырып,оқушылардың білімі бағаланады.
Үйге тапсырма : 193- жаттығу. Көшіріп жазып, есімдіктердің астын сызып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Жіктеу есімдігі
Сабақтың мақсаты :
а) Жіктеу есімдігі туралы түсінік беру
ә) есімдіктердің морфологиялық заңдылықтарын түсіндіре отырып,тілдік эстетикалық сезімдерін тәрбиелеу,ұжымдық жұмы жасау барысында адамдық қасиеттерін дмыту.
б) Оқушылардың белсенді ойлау қызметтрін жандандырып,сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, тіл дамыту,ой қорыту
Сабақтың көрнекілігі: плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
Элементтерін қолдану: Талапты ерге нұр жауар
Пәнаралық байланыс: Әдебиет,орыс тілі
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Есімдік дегеніміз не? 2.Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 3.Тіл білімі неше салаға бөлінеді?
4.Морфология нені зерттейді? 5.Синтаксис нені зерттейді? 6. Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Белгілі бір заттық ұғыммен байланысты қолданылатын есімдіктің түрі жіктеу есімдігі деп аталады.
Жіктеу есімдіктері мен,сен, сіз,ол, біз,(біздер),сендер,сіздер, олар.Жіктеу есімдіктерінің үш жағы және жекеше, көпше түрі бар.
Олар мынадай:
Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1: мен біз,біздер
2. сен (анайы) сендер (анайы)
Сіз (сыпайы) сіздер (сыпайы)
3. ол олар
Бірінші жақ- айтушы,сөйлеуші жақ, Екінші жақ –тыңдаушы жақ.Бұлар –адмға байланысты атаулар,сордықтан кім? деген сұраққа жауап береді.
Үшінші жақ бөгде жақ.Ол адамға,адамнан басқа да затқабайланысты бола береді. Сондықтан кім? немесе не?деген сұраққа жауап береді.мыс: Бір ағашта екі алма,мен(кім?) де алмаймын, сен(кім?)де алма.
Кітаппен жұиыс: 193-жаттығу. Сөйлемдерді жазып,жіктеу есімдіктерін табады.
Екеуара жұмыс: Екі оқушыға шағын мәтінді беріп,жіктеу есімдіктерін теріп жазып,қай септікте тұрғанын көрсетеді.
Білімді бекіту: 1.Есімдік дегеніміз не?
2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
3. Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау: Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 195-жаттығу. Көшіріп жазып,жіктеу есімдіктерінің астын сызып, қай жақта, қай септікте тұрғанын айтуға беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сан есімнің емлесі
Сабақтың мақсаты:
а) Күрделі сан есімнің жазылуы; әр сыңары бөлек ,цифрмен жазылғанда дефистің қойылу мәселелерін түсіндіру.
ә) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға, көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету, щған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі: плакат , кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Мың кісінің түрін білгенше
элементтерін қолдану: бір кісінің атын біл
Пәнаралық байланыс: математика,әдебиет.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Сан есімді қалай меңгергенін білу үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сан есім дегеніміз не? 2.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді? 4. Есептік сан есім дегеніміз не?
5. Реттік сан есім дегеніміз не? 6.Жинақтық сан есім қандай сұраққа жауап береді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
1) Күрделісан есімнің әр сыңары бөлек жазылады. Мыс: жүзбір, жиырма бесінші.
2) Цифрмен таңбаланатын дара және күрделі сан есімдерге жалғанатын жалғаулар дефис арқылы жазылады.мыс: Ол 25-ке толды.
3) Реттік сан есімдер араб цифрымен берілсе,-ыншы, - інші, - нші, -ншы, жұрнағының орнына дефис ( - ) жазылады да, рим цифрымен берілсе, дефис қойылмайды.мыс: 5-сынып,23-қаңтар, ІІІ том т.б.
Күн;жыл аттарымен тіркеліп келген сан есімдер араб цифрымен берілмесе де,дефис қойылмайды. Мыс:2010 жыл, 7 қазан.
4) Екі,алты, жеті деген сандарға болжалдық сан есімнің -ау, -еу жұрнағы жалғанғанда түбірдің соңындағы қысаң ы, і дыбыстары түсіп қалады.мыс: екі-екеу, алты- алтау.
5) Болжалдық сан есімдер цифрмен жазылғанда, оларға жалғанатын қосымшалар дефис арқылы жазылады.мыс: 100-деген, 1000-даған.
кітаппен жұмыс: 178-жаттығу. Өлең жолдарын оқып, септеліп тұрған сан есімдерді мағыналық жағынан ажыратып, оларды қай септікте тұрғанын айтады.
Бүкіл оқушылармен жұмыс:Мына сан есімдерді қатыстырып сөйлем құрайды.
Екі-екіден, бес-бестен,он-жиырмадан, отызға жуық,0, 5, оныншы, жетеу.
Білімді бекіту: 1. Күрделі сан есімдер қалай жазылады?
2.Рим цифрымен берілген сан есімнен кейін реттік сан қалай жазылады?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма: 181-жаттығу. Мәтінді жазып, сан есімдерге толық талдау жасап келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Сілтеу есімдігі
Сабақтың мақсаты:
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп, тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мен мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрену.
Б) Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Дос жылатып айтады,
элементтерін қолдану: Дұшпан күлдіріп айтады.
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
1.Есімдік дегеніміз не?
2.Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
4. Неше жақта жіктеледі?
5. Үшінші жақтағы жіктеу есімдігі қандай сұраққа жауап береді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Сілтеу есімдіктері мегзеу,нұсқау,көрсету мағыналарын білдіреді.Сілтеу есімдіктеріне бұл,сол,ол,осы,осынау,сонау,анау,ана,мына, мынау,әне,міне деген сөздер жатады.
Әдетте сілтеу есімдіктері сілтеу,мегзеу орнына жұмсалып,қай?деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарып тұрады.
Мысалы: Самғай бер асқардан асқарға мынау қырандай. Бұл ұрыста біз жеңеміз.
Кітаппен жұмыс: 196- жаттығу. Мәтіннен,жіктеу, сілтеу есімдіктерін тауып береді.
Бүкіл оқушылармен жұмыс: Оқушыларға кез-келген тақырыпқа мәтін жазғызамын.Мәтіннің ішінде сілтеу,жіктеу есімдігі болу керек.
Екеуара жұмыс:Екі оқушыға сөйлемдер беріп, фонетикалық талдау жүргіземін
Білімді бекіту: 1.Сілтеу есімдігі дегеніміз не?
2.Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
3.Есімдік дегеніміз не?
4. Жіктеу есімдігі неше жақта жіктеледі?
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма:Үйге «Менің борышым» атты тақырыпта шағын шығарма жазып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сан есімнен өткенді қайталау.
Сабақтың мақсаты:
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Алтау ала болса ауыздағы кетер
элементтерін қолдану: Төртеу түгел болса төбедегі келер
Пәнаралық байланыс: математика,әдебиет.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, тексеру. Оқушылардың зуйінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздар үлестіріп,жауап талап етемін
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Сынып оқушылары « Алғырлар» мен « Тапқырлар» атты екі топқа бөлінеді де, « Қыз бен жігіт» айтысы өткізіледі
Екі топ та алдын ала бірнеше сұрақ әзірлеп,қима қағаздарға жазып,аударып тізіп қояды. Бір топтан қыз, укінші топтан жігіт шығып,Қыз жігіт жағынан,жігіт қыз жағынан сұрақ алып,тез арада жауап беруі шарт. Ұпай саны есептеліп отырады.
Жігіт: а) 2002 жыл – Денсаулықты сақтау жылы болып белгіленді ( қатесі бар ма? )
ә) 12 түйе, 10 жылқы,9 сиыр, 5 тоқты. ( шешуі не? )
Қыз: а) Оң оқыса да, теріс оқыса да бірдей мағынада айтылатын қай сан есім?
ә) Жігіттің неше жұрты бар?
Жігіт: а) Жетіге дейін ғана саналатын қай сан есім?
ә) Қазақтың ұлттық ойын түрлерін ата.
Қыз:: а) Қырықтарда, үш-үштен, екеу, жүзден бір сан сан есімдерін мағынасына қарай ажырат.
ә) Қыз тәрбиесіне байланысты қандай мақал-мәтел білесің?
Қай жақтың жауабы кешіксе, сол жақтың қызы немесе жігіті жеңіледі.
Білімді бекіту: сабақтың соңынан « Бәге» ойыны ұйымдастырылады
« Алғырлар» тобы құрамында сан есімі бар мақал, «Тапқырлар» тобы құрамында сан есімі бар жұмбақ айтып жарысады.
Қай топ тосылып қалса,аты бәйгеден қалған болып есептеледі.
Бағалау:Жеңімпаз топ пен оқушылардың білім деңгейін ұпай санымен белгілей отырып,оқушылардың білімі бағаланады.
Үйге тапсырма: Сан есімнің мағыналық түрлеріне мысалдар жазып,құрамына қарай талдап келу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сұрау есімдігі
Сабақтың мақсаты :
а) Сұрау есімдіктерінің басқа сөз таптарына қатыстылығын, сұрау есімдіктерінің түрленетіндігін түсіндіру
б) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
в) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың мақсаты: сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі: плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану: мақал-мәтелдер
Пәнаралық байланыс: әдебиет,тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелшдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Есімдік дегеніміз не?
2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
4.Жіктеу есімдігі неше жақта жіктеледі?
5.Сілтеу есімдігі дегеніміз не?
6.Сілтеу есімдіктерін ата.
Мыныа сөйлемдердің ішінен жіктеу, сілтеу есімдіктерін тап.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Жауап алу мақсатымен сұрау мағынасына да қойылған сұрақтар сұрау есімдігі деп аталады.
Сұрау есімдіктері: кім? не? қай? қандай? қанша? неше? нешеу? қешінші? қайда? қайдан? қалай?
қашан? қайдағы? қашанғы?
Зат есімге және зат есім орнына қолданылатын ( заттанған ) сөздерге қойылатын сұрақтарға көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулары қойылады. Мысалы: кім? кімім? кімдер? кімі? кімдерің?кімге? неге? қайсысы? нешеуі? кіммін?т.б.
Кітаппен жұмыс : 197-жаттығу Өлеңдерді мәнерлеп оқып, дауыс сазына назар аударады.
Тақтамен жұмыс : Мына сөздерді жіктеу;сілтеу сұрау есімдіктеріне бөліп жазады..
Ол, осы, неше?, қанша?, мен, анау, міне,біз,олар,қайсысы?,сен, сонау,қашан?, сіздер,сол.
Білімді бекіту: 1. Сілтеу есімдігі дегеніміз не?
2. Сұрау есімдігі дегеніміз не?
3. Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
4. Есімдік дегеніміз не?
5. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
Бағалау: Оқушылардың үй тапсырмасын орындап келгендерін және сабаққа жақсы қатысып отырғандарының білімдері бағаланады
Үйге тапсырма: Мына сөздерге сөйлем құрап икелуге беремін.
Бұл,ол,осы,осынау,мен,сен,қанша?,нешінші?.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Есімдік
Сабақтың мақсаты:
а) Есімдіктің сөз табы ретіндегі ерекшелігі,оның есім сөздер мен байланысын түсіндіру.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сөйлеу тілін жетілдіре отырып, шешендік өнерге баулу
б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,өз бетінше іздену
Сабақтың көрнекілігі: плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Білімдіге дүние жарық
Элементтерін қолдану Білімсіздің күні қаріп
Пәнаралық байланыс әдебиет,тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына назар аударып,қажетті көрнекті құралдарды алу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
« Бәйге» ойыны ұйымдастырылады.
«Алғырлар» тобы құрамында сан есімі бар мақал, «Тапқырлар» тобы құрамында сан есімі бар жұмбақ айтып жарысады.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар.Оның тәтті оралған мәні оятар( Абай ) деген сөйлемде оның деген сөз өлеңнің бірінші жолындағы ән деген зат есімнің орнына қолданылған. Бір шалдың төрт ұлы болыпты.Бірде шал сол ұлдарын жинапты деген сөйлемдерде сол сөзі төрт деген сан есімнің орнына қрлданылған:
Сөйтіп,есімдіктер есім сөздердің ( зат есім және сан есім, сын есімнің ) атын да белгісін де санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де, солардың орнына қолданылады.
Есімдіктер мағынасына қарай жеті топқа бөлінеді: 1) Жіктеу есімдігі 2)сілтеу есімдігі 3) сұрау есімдігі 4)өздікң есімдігі,5)жалпылау есімдігі, 6)болымсыздық есімдігі, 7) белгісіздік есімдік.
Кіиаппен жұмыс: Мәтінді көшіріп жазып сөйлемдегі есімдіктер қандай сөздердің орнына жұмсалып тұрғанын айтады.
Топпен жұмыс: Құрамында есім сөздері бар шағын мәтін жазғызамын.
Білімді бекіту: 1.Есімдік дегеніміз не? 2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 3.Есімдік қай сөз таптарының орнына жүреді?
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 192- жаттығу. Көшіріп жазып,ішіндегі есімдіктердің астын сызып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Өздік есімдігі
Сабақтың мақсаты:
а) «Өз» есімдігінің зат есіммен байланыстылығы, жеке тұлғада тұрып зат есімге анықтауыш болатындығы; жіктеу есімдіктерімен тіркесіп күрделі сөз құрауын түсіндіру..
ә) Оқушылардың ойлау қабілетін, сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
б) Сабақ барысында оқуыларды сауаттылыққа баулу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі: плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Ердің тозғанын Иесі емес - ат білер
Элементтерін қолдану: Ағайынның азғанын өзі емес жат білер
Пәнаралық байланыс: трарих,әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген тапсырманы тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздар үлестіріп жауап талап етемін..
1. Есімдік дегеніміз не?, 2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?,3 Жіктеу есімдігі дегеніміз не?, 4.Сілтеу есімдігі дегеніміз не? 5. Сұрау есімдігі дегеніміз не?.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Өздік есімдігіне әрқандай тұлғадағы өз деген бір ғана сөз жатады. Өз есімдігі көбінесе тәуелдеулі,көптеулі, септеулі түрде қолданылады да,жіктеу есімдіктерінің немесе зат есімнің орнына қолданылады.
Мысалы: менің өзім,сенің өзің,баланың өзі,оқушылардың өздері,біздің өзіміз,сіздердің өздеріңіз т.б.Өздік есімдігі түбір тұлғада зат есімді анықтап тұрнады.
Мысалы өз баласы, өз ісім, өз жұмыстарын т.б.
Кітаппен жұмыс: 198-жаттығу. Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып,өздік есімдігін тауып,олардың қандай тұлғада тұрғанын анықтаңдар.
Мысалы: өзінің- өздік есімдігі,түбірі -өз, -і-2- жақ тәуелдік жалғауы, -нің - ілік септігінің жалғауы, бұл сөз анықтауыш қызметін атқарып тұр.
Топпен жұмыс: Оқушыларға құрамында өздік есімдік бар мақал-мәтелдер айтқызамын.
1. Кісі елінде күркірегенше,
Өз еліңде дүркіре.
2. Өз үйім-өлең төсегім.
3. Отанға опасыздық еткенің- Өз түбіңе жеткенің.
Білімді бекіту: Өздік есімдігін талдата отырып, оқушыларға бірнеше сұрақтар қойып бүгінгі сабақты пысықтаймын.
1. Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?
2. Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
Бағалау:Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 199-жаттығу. Өздік есімдігінің қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын және мағыналық ерекшелігін айтып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сілтеу есімдігі
Сабақтың мақсаты :
а) Сілтеу есімдігінің өзіндік белгілері:
1) меңзеу, нұсқау, сілтеу мағынасын білдіреді;
2) қай сұрағына жауап беретіндігі,
3) сөйлемде анықтауыш болатындығын түсіндіру.
ә) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп, шапшаң ой қорыта алуға, көркем,
ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін
Отанын сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану: мақал-мәтелдер
Пәнаралық байланыс: әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Сілтеу есімдіктері мегзеу,нұсқау, көрсету мғыналарын білдіреді.Сілтеу есімдіктеріне бұл,сол, ол,осынау,сонау, анау, ана,мына, мынау, әне, міне деген сөздер жатады..Әдетте сілтеу есімдіктері сілтеу,мегзеу мәнін білдіріп,сын есімнің орнына жұмсалып, қай? деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарып тұрады.
Мысалы: Самғай бер асқардан асқарға мынау қырандай, Бұл ұрыста біз жеңеміз.
Кітаппеен жұмыс: 196-жаттығу. Мәтіннен жіктеу,сілтеу есімдіктерін табыңдар
Бүкіл оқушылармен жұмыс: Оқушыларға шағын мәтін жазғызамын. Мәтіннің ішінде жіктеу,сілтеу есімдіктері болу керек.
Екеуара жұмыс: Екі оқушыға тақтаға сөйлемдер жазғызып, лексикалық фонетикалық талдау жасатамын.
Білімді бекіту: «Шығамын білім шыңына» ойыны арқылы сабақты қорытындылаймын
1. Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
2. Сілтеу есімдіктерін ата
Бағалау: Оқушылардың сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Алғашқы қар» тақырыбына мәтін жазып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Cабақтың тақырыбы: Жалпылау есімдігі
Сабақтың мақсаты:
а) Жалпылау есімдігінің мағынасы қандай деген сұраққа жауап беретіндігі,бастауыш, анықтауыш
қызметінде жұмсауын түсіндіру.
ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін өйлеу мәдениетін
арттыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар т.б.
Халықтық педагогика Өтіріктің құйрығы бірақ тұтам.
Элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс :
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1. Есімдіктің мағыналық ерекшенлігі неде?
2. Не себепті есімдікті орынбасар сөз табы деп атауға болады?
3. Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?
4. Жіктеу есімдіктерінің ерекшеліктері неде?
5. Жіктеу есімдіктерінің жаққа қатынасы қандай?
6. Жіктеу есімдіктері қандай сөз табының орнына жүреді?
7. Жіктеу есімдіктерінің жіктелу ерекшеліктері қандай?
8. Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
б) Сабақты түсіндіру.
Жалпылау, жинақтау мағыналарын білдіретін есімдіктің түрі жалпылау есімдігі деп аталады. Жалпылау есімдігіне бәрә,барлық,бар,барша, бүкіл, күллі,бүтін,түгел,тегіс деген сөздер жатады.
Мысалы: Бар ойы- өлең айтып,ән салайық.
Түгел сөздің түбі бір,түп атасы-Майқы би.
Кітаппен жұмыс : 200-жаттығу. Мына сөйлемдерді жазып жалпылау есімдігін табыңдар.
1.Панасыз балалар үйін қазына түгел өз мойнына алды.
2.Енді ол үшін бүкіл дүние тас қараңғы, барлығы мәңгілік сөнді де тынды.
3.Бүкіл тіршілікте жұмысы жоқ, үн-түнсіз жалғыз жататын болады.
Екеуара жұмыс : Екі оқушыға мына өлең шумағын беріп,ішінен жалпылау есімдігін тапқызамын.
Жазасыз жақын елдің бәрін шапты,
Дарияның суындай қандар ақты.
Шапқан жердің бәрін де бодан қылып.
Өкімет пен қолына тартып апты.
Білімді беіту : 1.Жалпылау есімдігінің мағыналық ерекшелігі неде?
2. Өздік есімдігінің қолдану ерекшеліктері қандай?
3. Сұрау есімдіктерінің ерекшелігі неде?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 201- жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, жалпылау есімдіктерінің астын сызып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Болымсыздық есімдігі
Сабақтың мақсаты :
а) Болымсыздық есімдігінің мағыналық ерекшелігі ;
болымсыздық есімдігінің еш сөзімен сұрау есімдіктерінің
бірігуінен жасалатындығын түсіндіру.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,
жылдамдық есте сақтау қабілеттерін арттыру.сөйлеу тілін
жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі. Сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Ештен кеш жақсы
элементтерін қолдану:
Пәнаралық байланыс: әдебиет.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Көрнекіліктерді тақтаға іліп дайындау.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға үлестірмелі кеспе қағаздарды таратып жауап аламын.
1.Есімдік дегеніміз не?
2.Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?
3.Жіктеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
4.Сұрау есімдіктерінің ерекшелігі неде?
5.Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?
б) Жаңа сабақты тексеру:
Болымсыздық мағынаны білдіртін есімдіктің түрі болымсыздық есімдігі деп аталады.Болымсыздық есімдігі: ештеңе,ештеме, ешкім,ешқандай ешбір,ешқашан,ешқайдан,ешқайсысы,дәнеңе,дәнеме,
Мысалы. Көнбеді ешкім сөзіме,Әдетіне қарысып. Болымсыздық есімдіктерінің ешкім,ешқайсысы,дәнеңе,ештеңе дегендерді үстеу немесе мезгілдік,мекендік мағынаны білдіретін сөздердің орнына жұмсалады. Мысалы : Бұл жерде ешкім сырымды білмейді,айтып не істейін?
Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір,кім,қашан,қандай қайдан,қайсысы тәрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған.Сондықтан да олар бірігіп жазылады.Ал еш сөзі басқа сөздермен тіркесіп,бөлек жазылады.
Кітаппен жұмыс : 203-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып,құрамындағы болымсыздық есімдіктерін тауып, астын сызыңдар.
Бүкіл оқушылармен жұмыс: Шағын мәтін жазғызамын, ішінде міндетті түрде есімдіктер болу керек.
Білімді бекіту:
1.Болымсыздық есімдктерінің мағыналық, құрамдық ерекшеліктері қандай?
2. Жалпылау есімдігінің мағыналық ерекшелігі неде?
3.Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 204-жаттығу. Көшіріп жазып,есімдіктерді мағыналық түрлеріне қарай ажыратып келуге беремін.
6-сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Етістік
Сабақтың мақсаты :
Етістіктің сөз табы ретіндегі ерекшелігі ; етістіктің зат есіммен байланысы ;
Етістіктің өзіндік ерекшелігі ; Етістіктің тұлғасына қарай негізгі , туынды
болып бөлінетіндігін түсіндіру.
Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық ,есте
сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп , шешендік өнерге баулу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап , тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : плпакат,үестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Батыр болсаң,жауды қайтар
элементтерін қолдану: Шешен болсаң дауды қайтар
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу ,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, көрнекі құралдарды
тақтаға ілу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен тапсырманы еске түсіріп ,оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Тіл білімі неше салаға бөлінеді? 2. Лексика нені зерттейді?
3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар? 4. Зат есім дегеніміз не?
5.Сын есім дегеніміз не? 6. Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді?
7.Есімдік дегеніміз не? 8. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
9.Сын есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістік - заттың қимылын, іс-әрекетін білдіретін сөз табы. Етістік не істеді? не қылды? қайтті? деген сұрақтарға жауап береді
Мысалы : Көп ойласаң, дан,а боласың, көп ойнасаң, бала боласың. Берілген мысалдарда ойласаң,ойнасаң ( сен не істесең?) боласың деген сөздер заттық ұғымдағы сөздердің ( сен ) қимылын, іс-әрекетін білдіріп тұр. Мұндай сөздер етістіктер деп аталады.
Етістік құрамаына қарай негізгі түбір етістік және туынды түбір етістік болып екіге бөлінеді.
Сөздің негізгі түбірі етістік болса, ол негізгі түбір немесе негізгі етістік деп аталады.
Мысалы: кел, бар, жүр , көп.
Басқа сөз таптарынан сөз, тудырушы жұрнақ арқылы жасалған жұрнақ арқылы жасалған етістіктер туынды түбір немесе туынды етістік деп аталады. Мысалы: ойна , шегеледі, қарайып ,көгерген деген түбірлерге –а,-ле,-й,-ер,-қар,-ей жұрнақтары жалғану арқылы етістік жасалған.
Жаттығумен жұмыс : 221-жаттығу Етістіктердің негізгі түбірін жазып көрсетіңдер.
Негізгі түбір ; туынды етістік ; жұрнақ ;
аял аялда -да
аз азай -ай
жас жасар -ар
Білімді бекіту : 1. Етістік дегеніміз не? 2.Қандай сұрақтарға жауап береді? 3. Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 222-жаттығу. Зат есімнен жасалған туынды етістіктерді тауып жазыңыздар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Дара және күрделі етістік
Сабақтың мақсаты :
а) Етістіктердің құрамына қарай дара күрделі болып бөлінетіндігі.
Күрделі етістіктердің құрамын жасау жолын түсіндіру
ә) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және
негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету
б) Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Еңбек етпесең елге өкпелеме
элементтерін қолдану : Егін екпесең жерге өкпелеме.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Етістікті қалай түснгендігін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Етістік дегеніміз не?
2.Етістік тұлғасына қарай қалай жасалады?
3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
4.Етістік қандай сұрақтарға жауап береді?
5.Есімдіктің мағыналық ерекшелігі қандай?
6.Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?
7.Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орныныа жүреді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістіктер құрамына қарай дара етістік және күрделі етістік болып екіге бөлінеді
Бір ғана сөзден тұратын негізгі етістік дара етістік деп атлады.Мысалы : Өнер-білім бар жұрттар тастан сарай салғызды.Қозының маңырағанын Байторының сақ құлағы бағана сезген.Бұл сөйлемдердегі салғызды, жамырағанын,сезген деген етістіктер дара етістіктер болып табылады.Өйткені бұлар бір ғана сөзден тұратын негізгі етістіктер.
Екі я одан да көпсөзден құралып, бңр ғана мағынаны білдіріп,бір сұраққа жауап беріп,сөйлемнің бір ғана мүшесі қызметін атқаратын етістіктер күрделі етістіктер деп аталады.Мысалы : Ауылда қосақтағы қойлар маңырап жатыр екен.Бір кішентай қыз әкесінің шапанын жамап отыр екен.
Әдетте күрделі етістіктің құрамындағы бірінші етістік негізгі етістік болады да,негізгі мағынаны сол білдіреді,кейінгісі оған көмекші етістік болады.
Жаттығумен жұмыс : 224-жаттығу. Дара,күрделі етістіктерді ажыратыңдар.
Мәтінде қзақтың қандай ата дәстүрі байқалады? Осы дәстүр туралы өз ойларыңды айтыңдар.
Білімді бекіту : 1.Етістік құрамына қарай қалай бөлінеді? 2.Туынды етістіктер қалай жасалады?
3.Етістік нені білдіреді? 4.Етістік қандай сұрақтарға жауап береді?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 225-жаттығу. Күрделі етістіктің құрамын анықтаңдар.Олардың қалай жсалғанын айтыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Болымды және болымсыз етістіктер
Сабақтың мақсаты : а) Іс-әрекеттің жүзеге асуына қатысты етістіктердің болымды, болымсыз түрлерінің жасалуын түсіндіру
ә) Түрлі әдітерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сөйлеу тілін жетілдіріп, шешендік өнерге баулу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Ел ағасыз болмас
элементтерін қолдану : Тон жағасыз болмас
Пәнааралық байланыс : әдебиет, тарих
Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу, сыныптың тазалығына назар аудару,көрнекіліктерді дайындау.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау : Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1. Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді? 2. Етістік нені білдіреді ? 3. Етістік қандай сұрақтарға жауап береді ?
4.Туынды етістіктер қалай жасалады ? 5.Дара етістк дегеніміз не ? 6.Күрделі етістік қалай жасалады?
7.Күрделі етістікке мысал келтір.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістік негізгі түбірде де, туынды түбірде де қимылдың, іс-әрекеттің болуын білдіреді. Сондықтан етістік негізгі я туынды түбір күйінде болымды мәнді білдіреді.Оларды болымды етістік дейді.Сонымен бірге етістік қимылдың, іс-әрекеттің болиауын,іске аспауын да білдіреді.Ондай етістіктерді болымсыз етістік дейді.Болымсыз етістік негізгі я туынды түбір етістіктерге –ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе жұрнақтары жалғану арқылы және белгілі шақ тұлғасындағы, болымды етістікке жоқ, емес сөздерініңтіркесуі арқылы жасалады : Мысалы : бар-ма,көбей-ме,тістеме-ме айт-па.
Топпен жұмыс : Оқушыларға болымды етістікті жазғызамын.Олар болымды етістікті болымсыз етістікке айналдырады.
Мысалы: асық-асықпа,асық,жүгір, шула ,айқайла, тарық, кешік, бөгел,сүрін, күл, жағалас,сыз,теп,ти,ұмыт,жоғалт,атта, секір,боя,өмір,қи,ал,аш,тасы,сұра,топ.
Жаттығмен жұмыс : 229-жаттығу. Мәтіндегі іс-әрекетті білдіріп тұрған сөздерге сұрақ қойып етістіктің қай түрі болып тұрғанын айтыңдар.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше тыйым сөздер айтққызып ішінен болымсыз етістікті тапқызамын. Мысалы : Үйде ысқырма,Тамды айналып жүгірме,Сыпырғыны тік қойма,Бей уақытта ұйықтама,Адамды санама.
Бағалау : Оқушылардың үй тапсырмасын орындағандарына және сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 231-жаттығу. Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай талдаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Сабақты етістік пен салт етістік.
Сабақтың мақсаты : а) Етістік білдіретін мағынасына қарай салт, сабақты болып бөлінуін,Сабақты етістікті ажырата білу жолдарын түсіндіру;
ә) Сабақты және салт етістіктің жасалу жолдарын меңгерту;
б) Сабақты және салт етістіктің жасалу жолдарының өздік етіс арқылы өзгеруін меңгнрту.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Әркімнің өзі шығар биігі бар.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау: Үйге берілген тапсырманы тексеремін. 1.Болымсыз етістік қандай жалғаулар арқылы
жалғанады? 2.Болымды етістік қалай жасалады? 3.Дара етістік дегеніміз не? 4.Күрделі етістік қалай жасалады? 5.Етістік нені білдіреді ?
6.Етістік қандай сұрақтарға жауап береді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістіктер мағынасына қарай сабақты етістік және салт етістік болып екіге бөлінеді.Мағынасы жағынан тура обьектіні, табыс септіктегі сөзді қажет етіп тұратын етістіктер сабақты етістіктер деп аталады.Сабақты етістіктер кімді? нені? деген сұрақтарға жауап беретін табыс септіктегі сөзбен байланысады Мысалы ; Сөзді сен баста.Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.Баламды медресеге біл деп бердім.Бетті бастым.Бұл сөйлемдердегі баста,жазбаймын,бердім,бастым деген сөздердің табыс септікте тұруын талап етіп тұр.
Мағынасы жағынан тура обьектіні-табыс септікткегі сөзді қажет етпейтін етістіктер салт етістіктер деп аталады.Салт етістіктер барыс,жатыс,шығыс,көмектес септіктегі сөздермен тіркесе беруі мүмкін,бірақ табыс септіктегі сөзбен байланыспайды
Бүкіл оқушылармен жұмыс:Мақал-мәтелдер айтқызып,ішінен етістіктерді тауып,олардың қай септіктегі сөзбен тіркесіп тұрғанын
сұрақ қою арқылы анықтаңдар.
Жаттығумен жұмыс: 234-жаттығу. Көшіріп жазып,етістікті мағынасына қарай ажыратыңдар.
Білімді бекіту: 1.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 2. Сабақты етістік қалай жасалады? 3. Салт етістік дегеніміз не? 4.Етістік
құрамына қарай нешеге бөлінеді? 5.Күрделі етістік қалай жасалады? 6.Дара етістік дегеніміз не?
Бағалау:Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 236-жаттығу. Сабақты етістігі бар сөз тіркестерін бір бағанға, салт етістігі бар сөз тіркестерін екінші бағанға жазыңдар
Сабақтың тақырыбы : Етістер
Өздік етістер
Сабақтың мақсаты :
а) Етістіктердің –іс істеушімен іс-әрекеттің арасындағы қатынасты білдіретін етістіктің түрі екендігі, етістің төрт түрге бөлінетіндігін түсіндіру.
ә) Етіс түрлеріне тоқталу,жаслу жолдарын көрсете отырып,айырмашылықтарын айқындау
б) Оқушылардың бойына әдертілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Жылы киім тәнді жылытар
Элементтерін пайдалану : Жылы сөз жанды жылытар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үйтапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын етістіктің түрі етіс деп аталады. Мысалы :Ол жуынды.Ол баласына сабақ оқытты.Әңгіме айтылды.деген сөйлемдерде жуу қимылы іс иесініңөзіне қарай бағытталғанын білдіреді.
Қимыл, іс-әрекет орындаушысына,іс иесіне бағытталып, тікелей соған қатыстылығын білдіріп,әдетте сабақты етістіктерге –ын, -ін, -н жұрнағы жалғану арқылы жасалатын етістіктің түрі өздік етіс деп аталады.Мысалы : Таң атқанша тарандық
Жаттығумен жұмыс : 238-жаттығу.Берілген сөздердіен қажетті жұрнақ апқылы өздік етіс жасап жазыңдар.
Үлгі: сабақты етістіктер: жұрнақтар: өздік етістер:
Ора -н оранды
. . . . . . . . .
Білімді бекіту : 1.Етіс дегеніміз не? 2. Етіс нешеге бөлінеді?
3.Өздік етіс дегеніміз не? 4. болымсыз етістік жұрнағы қай жұрнақтан кейін жалғанады? 5.Күрделі етістік дегеніміз не? 6.Туынды етістік қалай жасалады?
Бағалау : Оқушыларды ынтасына қарай бағалаймын.
Үйге тапсырма : 239-жаттығуКөшіріп жазып өздік етістің астын сызыңдар,қалай жасалғанын айтыңдар.
6-сынып.Қазақ тілі.
Сабақтың тақырыбы : Ырықсыз етістер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге көңіл бөлуге үйрету
ә) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына,ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, « Шығамын білім шыңына» ойын түрінде.
Сабақтың көрнекілігі : плакат, үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген жаттығуды .тексеремінОқушыларға кеспе қағаз үлестіріп жауап талап етемін.Ондағы сұрақтар:
1.Етістік нені білдіреді? 2.Негізгі етістік дегеніміз не?
3.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді? 4.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
5.Болымсыз етістік қалай жасалады? 6.Етістер дегеніміз не?
7.Өздік, етіс қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Іс-әрекеттің атқарушысы,қимыл иесі арнайы айтылмай ,өздігінен істелетіндігі көрініп,-ыл,-іл,-л түбірдің ішінде л дыбысы болса, -ын, -ін, -н жұрнақтары арқылы жасалатын етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады.Ырықсыз етіс тек сабақты етістіктен жасалады және өзі жалғанған сабақты етістікті салт етістікке айналдырады:сөз айт-ыл-ды,шарт жасалды.
Кітаппен жұмыс : 244-жаттығу.Етістіктердін түбірі мен қосымшаларын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Мысалы : Жина-л-ма-ды,аш-ыл-ды,атта-н-дыр-ыл-ды
Екеуара жұмыс : Берілген етістіктерге жұрнақ жалғап,ортақ етіс жасаңдар.Түбір мен қосымшаның арасын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Үлгі : айт-ыс-ты.
Бөге.Тасы.Тік.Бақ.Тазала.Жу.Айт.Қой.Жөнде.Анар.Тоқы.Тер.Жаз.Жина.Тара.Сал.Бітір.Тұрғыз.
Сөйле.Іл.Ақта.Көтер.Жек.
Білімді бекіту : Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Оқушылар сабақты қалай меңгергенін білу үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Етістер дегеніміз не?
2.Етістің қандай түрлері бар және олар қалай жасалады?
3.Өздік етіс дегеніміз не?
4.Өзгелік етіс қандай жұрнақтар арқылы жасалады
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
.
Үйге тапсырма : 245-жаттығу Төленді,салынды,отырғызылды,кешіктірілмеді,шақырылды,өсірілді деген ырықсыз етістерді қолданып сөйлем құраңдар.
Үлгі: Қазақстанның көптеген аудандарында жаңа мектептер мен балабақшалар салынды.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: баяндау
Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элемен н қолдану ттері:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқушылардың зейінін аудару.
Тақтағы бүгінгі күн мен диктанттың тақырыбын жазып қоямын.
Ана
Ана! Бұл сөз жер бетіндегі әр елде бар.Ол-көркем,сүйкімді де ұлы сөз.Бесікте жатқан бала соны айтып былдырайды Оны жасөспірім мен қартайған шал да,боранмен алысып жүрген эвенк пен кепесінде отырған үндіс те қайталап айтады.Байлығы шалқыған үйден де,кедейдің лашығынан даосы сөз құдіретті естіледі.
Даңққа бөленген әртіс әр уақытта анасын жадында сақтайды,ақын өлеңдері мен әндерінде жырлайды,суретші оның бейнесін мәңгі қалдырады.Мүсінші оны тастан қашайды.Ана-барлық адамның жәнебүкіл дүниенің символы спетті.
Ана баласын мейлі ол әйгілі немесе елеусіз болсын,мейлі олбілімсіз немесе білімді болсын, мейлі ол алжыған шал немесе жас болсын, патша немесе неесе қайыршы болсын – бәрібір сүйеді, ана үшін-бұл менің ұлым деген қарапайым да жоғары,қастерлі бір-ақ ұғым. Ана одан басқа ештеңені білмейді. Ол оны құрсағында өсіреді,оған өмір береді,өз өмірін де соған арнаған.Ол баласымен бірге күледі,сонымен бірге күреске шығады-бәрінде де,барлық істе де ол сонымен бірге. Ана махаббаты қандай ғажап еді! Ол көбімізді ерлікке жігерлендіреді ( 110 сөз )
Жазып болғаннан кейін мәтіннен етістіктерді тапқызып,құрамына қарай таладатамын.
Үйге тапсырма : Мына етістіктерге сөйлем құрап келуге беремін.
Өткіз.Төсе.Алмастыр.Жина.Бергіз.
6-сынып Қазақ тілі
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Есімше
Сабақтың мақсаты :
а) Есімше,оның жасалу түрлері,ерекшеліктері,сөйлмдегі қызметі туралы түсінік беру;
ә) Оқушы бойында адамгершілік қасиеттерін қалыптастыра отырып,танымдық белсенділігін артыру;
б) Сауттылыққа баулу,алған білімінегізінде ойлау қабілетін дамытып,шығармашылық қабілетін дамыту;
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістері
Сабқтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Батамен ел көгерер
элементтерін қолдану Жаңбырменен жер көгерер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Етіс дегеніміз не ? 2. Етіс нешеге бөлінеді ?
3.Өздік етіс дегеніміз не? 4.Өзгелік етіс қандай жұрнақтар арқылы асалады?
5. Ырықсыз етіс дегеніміз не? 6. Ортақ етіс дегеніміз не?
7.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді? 8.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
9.Болымсыз етістік қалай жасалады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Есімше етістіктің ерекше түрі.Себебі есімше сөйлемде екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады.Бірде ешқандай қосымшасыз тұрып,қандай?қай? деген сұрақтарға жауап беріп анықтауыш қызметін ал кім? не? деген сұрақтарға жауап беріп бастауыш я баяндауыш қызметін де атқарады. Мысалы :Көрген көзде жазық жоқ. Ардақ бағана кетіп қалған.
Есімше етістіктің негізгі және туынды түбірлеріне,сондай-ақ етіс және болымсыз етістік тұлғаларына төмендегідей жұрнақтар қосылу арқылы жасалады.
1) -қан,-кен,-ған,-ген жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады : ал-ған,, көр-ген,-айт-қан
2) -ар,-ер,-р және болымсыз етістіктен кейін –с жұрнақтары қосылу арқылы болжалды келер шақ есімше жасалады : бар-ар,көр-ер,сөйле-р
3) –мақ-мек,-бақ,-бек,-пақ,-пек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ есімше жасалады: бар-мақ
4) –атын,-етін,-йтын,-йтін жұрнақтары арқылы ауыспалы өткен шақ есімше жасалады : бар-атын
Кітаппен жұмыс : 251-жаттығу. Қарамен жазылған есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және олардың мағынасын түсіндіріңдер.
Білімді бекіту. 1.Есіімше дегеніміз не? 2. Есімшенің жасалуы мен түрлерін айтып бер. 3.Етістер нешеге бөлінеді?
Бағалау: Оқушылардың үй тапсырмасын келгені және сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Құрамында есімше кездесетін бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастырыңыздар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Көсемше
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика Тұлпар шаба жетіледі
элементтерін қолдану : Сұңқар ұша жетіледі.
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Есімше дегеніміз не? 2.Етіс нешеге бөлінеді?
3.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 4.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді? 5.Туынды етістік қалай жасалады? 6.Сабақты етістік дегеніміз не?
7.Болымды етістік дегеніміз не? 8.Болымсыз етістік қалай жасалады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Көсемше де етістіктің ерекше түрі.Есімше сияқты көсемше де екі түрлі мәнде.екі түрлі қызметте қолданылады.
Бірде жіктеліп келіп немесе күрделі етістіктің негізгі етістік сыңары көсемше тұлғасында келіп,көмекші етістік жіктеліп,қимылды,іс-әрекетті белгілі бір шаққа байланысты білдіреді де, сөйлемнің баяндауышы қызметін атқарады.
Мысалы: Қораның төбесі ашылып қалыпты.
Көсемше сонымен бірге кейде қимыл,іс-әрекеттің тура өзін білдірмей ,орың амалын,сынын,себебін,мезгілін,болу мақсатын білдіріп,үстеу мәнінде жұмсалады.Мысалы:Абай да,Жұмабай да,қызыға тыңдасты.Көсемше етістік түбірлеріне немесе етіс,болымсыз етістік тұлғаларына мына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады :
1)-а,-е,-й
2)-ып,-іп,-п
3)-ғалы,-гелі,-қалы,-келі
Кітаппен жұмыс: 257-жаттығу. Көсемшелерді теріп жазып,тұлғалық талдау жасаңдар.Мәтініне ат қойыңдар.Қазақтың ұлттық ат ойындарын атаңдар.
Топпен жұмыс: Бір қатардағы оқушыларға етістіктің құрамында көсемшенің жұрнағы бар мақал айтқызамын екінші қатардағы оқушылар талдайды.
1.Ақылды кісі азбайды,
Алтын бұйым тозбайды
Көңіліңе тоқып сөйле
Білімді бекіту: 1.Көсемше не себепті етстіктің ерекше түрі деп аталады? 2.Көсемшенің жіктелу ерекшеліктері қандай? 3.Көсемшенің қай түрі жіктелмейді?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 258-жаттығу. Көсемшелерді тауып,сұрақ қойып,сөйлемде қандай мүшенің қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Тұйық етістік
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына,ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Оқу инемен құдық қазғандай
элементтерін қлолдану:
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Есімше дегеніміз не? 2. Көсемше қандай жолдармен жасалады?
3. Ырықсыз етіс қандай жолдармен жасалады? 4.Ортақ етіс қалай жасалады?
5.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Тұйық етістік – етістіктің ерекше тнрі.Мағынасы жағынан ол қимылдың,іс-әрекеттің атын білдіреді де,шақпен де,жақпен де,байланысты болмайды Сөйтіп,тұйық етістік қимылдың, іс-әрекеттің атауы ретінде қолданылады да,жақтық мағынаны да білдірмейді.
Тұйық етістік етістіктің негізгі және туынды түбіріне,етіс және болымсыз етістік тұлғаларына –у жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: сұра-у, жүр-у, бар-у.
Тұйық етістіктердің кейбірі белгілі заттың,көбіне қимылдың атын білдіріп,зат есім болып кеткен. Тілімізде көскеу,( отты, шоқты көсейтін темір),сабау(жүнді сабайтын шыбық),егеу(темірді егейтін құрал)сияқты зат есімдер тұйық етістіктен жасалған.
Кітаппен жұмыс: 260-жаттығу Көшіріп жазып, тұйық етістіктердің астын сызыңдар.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Оқушыларға мақал-мәтелдер айтқызып,тұйық етістікті тапқызамын.
1.Отанды сүю от басынан басталады.
2. Аяққа кісен салуға болар,
Тілге кісен салынбас.
3. Жақсының қасиеті-жарастыру,
Жаманның қасиеті- таластыру
Білімді бекіту: 1.Тұйық етістік дегеніміз не? 2.Көсемше қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
3.Етіс нешеге бөлінеді? 4.Ортақ етіс дегеніміз не? 5.Есімше қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Жалғау,Көсеу,Құрсау,Оқу,Басу,Жабу етістіктеріне сөйлем құрап келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Тұйық етістіктің емлесі
Сабақтың мақсаты: . а) Тұйық етістіктің –д жұрнағының жалғану ерекшеліктері: бірде дауысты,бірде дауыссыз болуы –у жұрнағының түбірдегі дыбыстарды өзгертуін түсіндіру.
ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы сауаттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Орынсыз ашу – от шашу
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына назар аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.ты :
а) Тұйық етістіктің –д жұрнағының жалғану ерекшеліктері : бірде дауысты,бірде дауыссыз болуы –у жұрнағы
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Өткен сабақтарды қалай меңгергенін білу үшін оқушыларға кеспе қағаздар үлестіріп,жауап талап етемін.
1.Сабақты етістік пен салт етістіктің мағыналық ерекшеліктері неде?
2.Етіс нені білдіреді?
3. Етістің қандай түрлері бар және олар қалай жасалады?
5. Көсемшенің қай түрі жіктелмейді ?
4.Бір түбірге бірнеше етіс жұрнағы қалай жалғанады ?
6. Не себепті көсемше етістіктің еоекше түрі деп аталады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
1. Дауыссыз дыбыстарға біткенетістіктерге тұйық етістіктің –у жұрнағы дауысты болып жалғанады : бар-у, қайт-у, көр-у,кел-у.Дауысты дыбыстарға біткен етістіктерге тұйық етістіктің –у жұрнағы дауыссыз болып жалғанады : ойна-у, сөйле-у, барма-у, келме-у.
2. Дауысты ы,і, дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің –у жұрнағы жалғанғанда,түбірдің соңындағы ы,і, дыбыстары жазылмай, у дыбысының құрамына еніп кетеді де,ол,(у) дауысты дыбыс болып есептеледі.
Мысалы : оқы+у=оқу, тасы+у=тасу, ері+у= еру.
3. Қатаң п,к,қ дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің –у жұрнағы жалғанғанда, түбір соңындағы п дыбысы б-ға қ,к дыбыстары ғ,г дыбыстарына айналады.
Мысалы : тап+у=табу, үк+у=үгу, ақ+у=ағу.
Тақтамен жұмыс : 263-жаттығу. Тұйық етістіктерді тауып,олардың қандай септіктерде тұрғанын ажыратыңдар.
Үлгі : ұнауымен – ұнау –тұйық етістік, -ы- тәуелдік жалғауы, -мен- көмектес септігінің жалғауы.
1. Сөз-ұлы құдірет,ұлылығы - сөзбен адамдарды табыстыруға болады ?
2. Тіл мен ойлау еңбектің жемісі
3. Ана тілін құрметтемеу – анаңды да сыйламау деген сөз.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың сабаққа жақсы қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 264-жаттығу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Етістіктен өткенді қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) Етістікті қайталай отырып,сатылый кешкнді таладау арқылы етістіктің мағыналық түрлрімен жұмыс істеу.
ә) Сатылай кешенді талдаудың сызбасын негізге ла отырып,етістіктің құрамын,тұлғасын,құрылысын талдауға баулу ;шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолдныс аясын кеңейту.
б) Өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі өйлеуге баулу,адамгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Қайталау
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтықпедагогика
элементтерін қолдану : нақыл сөздер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Етістік нені білдіреді ? 2.Етістік қандай сұрақтарға жауап береді ?
3.Етстік құрамына қарай қалай бөлінеді ? 4.Туындыетістіктер қалай жасалады ? 5.Етістіктің түбірі қандай тұлғамен сәйкес келеді ?
6.Етістіктің түбірі мен бұйрық райдың тұлғасын қалай ажыратуға болады ?
7.Болымсыз етістік дегеніміз не және ол қалай жасалады ?
8.Сабақты етістік пен салт етістіктердің айырмашылығы неде ? 9.Етіс нені білдіреді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістік – заттың қимылын,іс-әрекетін білдіретін сөз табы. Етістік не істеді ? не қылды ? қайтті деген сұрақтарға жауап береді.
Кітаппен жұмыс : 264-жаттығу. Етістіктерді тауып,олардың нешінші жақта қалай жіктеліп тұрғанын айтыңдар.
Топпен жұмыс : Оқушыларға мақал-мәтелдер айтқызып,етістікті тапқызып,талдатамын.
1.Кісі елінде күркірегенше
Өз еліңде дүркіре
2.Өз үйім - өлең төсегім.
3. Отанға опасыздық еткенің-
Өз түбіңе жеткенің
4. Ер қанаты - өнер.
5.Баланың бас ұстазы – ата-анасы.
Екеуара жұмыс : Екі оқушыға бірнеше сөйлем беріп,фонетикалық,морфологиялық талдау жасатқызамын.
Білімді бекіту : 1.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Ырықсыз етіс қандай жұрнақтар арқылы жасалады ?
3. Көсемше дегеніміз не ? 4. Есімшенің жасалу жолдарын түсіндір.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 267-жаттығу. Есімшелерді бір бөлек,көсемшелерді бір бөлек теріп жазыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Үстеу
Сабқтың мақсаты :
а) Үстеудің сөз табы жүйесіндегі орны : оның іс-әрекетті яғни етістікті жан-жақты сипаттайтыны оның түрленбейтіндігін түсіндіру.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Уәдені бұзу ұяны бұзумен тең.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға деңгейлік тапсырма беремін.Үлгерімі нашар оқушыларға қосымша сұрақтар қоямын.
1.Не себепті көсемше етістіктің ерекше түрі деп аталады ?
2. Сабақты етістік пен салт етстіктің мағыналық ерекшеліктері неде ?
3.Етіс нені білдіреді ? 4.Етістің қандай түрлері бар және олар қалай жасалады ?
5.Біртүбірге бірнеше етіс жұрнағы қалай жалғанады ? 6.Етістік нені білдіреді ?
7.Етістік құрамына қарай қалай бөлінеді ?
8.Болымсыз етістік дегеніміз не және ол қалай жасалады ? 9. Туынды етістіктер қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілімізде қимылдың, іс-әрекеттің әр түрлі белгісін,амалын,тәсілін,мекенін,мезгілін,себебін, мақсатын сипаттарын білдіретін сөздер үстеу деп аталады. Мысалы : Ескі Еділ көрген бұрын талай.Ауыл ілгері көшті. Көзіңді ашып-жұмғанша жылдам хабар алғызды.Жоғары-төмен үйрек-қаз ұшып тұрса сымпыңдап. Ішім өлген,құр денем сау, Босқа үрейім жүр менің.Берілген мысалдардағы бұрын,талай,ілгері , жылдам,жоғары-төмен,босқа бекер деген сөздердің мағынасына,тұлғалық ерекшеліктеріне назар аударып қарайық. Бұрын сөзі көру іс-әрекетінің болған мерзімін, іске асу мезгілін білідріп, қашан ? деген сұраққа жауап беріп тұр.
Жаттығумен жұмыс : 269-жаттығу. Көшіріп,үстеулерді табыңдар.Сұрақ қою арқылы олардың қай сөзге қатысты екенін анықтаңдар.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Оқушыларға шағын мәтін жазғызамын.Ішінде міндетті түрде үстеу болатын болсын.
Топпен жұмыс : Сөйлем жазғызып морфологиялық талдау жүргіземін.
Мысалы : Асхат бүгін сабаққа келмеді.. Сен кешке үйге кел.
Білімді бекіту : 1.Үстеу нені білдіреді ? 2.Үстеудің ерекшеліктері қандай ? 3. Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады?
Үйге тапсырма : 271-жаттығу. Үстеулерді тауып,сұрақ қою арқылы қандай мағына білдіріп тұрғанын көрсетіңдер
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Үстеудің құрамдық түрлері
Сабқтың мақсаты :
а) Негізгі үстеулердің мағынасы. Туынды үстеулердің жасалу жолдары : жұрнақтар арқылы : септіктердің көнеленуінен қалыптасқан үстеулерді түсіндіру.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып шешендік өнерге баулу.
б) Сауаттылыққа дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар.
Халықтық педагогика Білекті бірді жығар
Элементтерін қолддану : Білімді мыңды жығар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабқтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы тексеремін..Оқушыларға кеспе қағаз үлестіріп,жауап талап етемін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Үстеулер құрамына қарай негізгі түбір үстеулер,туынды түбір үстеулер және күрделі үстеулер болып үшке бөлінеді.
I Негізгі үстеулерге қазіргі кезде құрамы жағынан түбір және қосымшаға бөлшектеуге келмейтін үстеулер жатады. Мысалы : жылдам,тез,ерте,кеш
II Туынды үстеулерге жұрнақ арқылы және кейбір септік жалғауларының түбірімен сіңісіп, көнеленуі арқылы жасалған үстеулер жатады. Туынды түбір үстеу тудыратын жұрнақтар :
II Күрделі үстеулер екі я одан да көп түбірдің немесе сөздің бірігіп, тіркесіп немесе қосарланып тұрақтануынан жасалады
Кітаппен жұмыс : 272-жаттығу. Көшіріп жазып,үстеулерді тауып, оларды құрамы жағынан талдаңдар.
Шығармашылық жұмыс : Төмендегі үстеулерді кірістіре отырып , мәтін құраңдар Кеше, Жаздай, Зорға, Байқаусызда, Биыл.
Білімді бекіту : 1.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2. Негізгі үстеу дегеніміз не ? 3. Күрделі үстеу қалай жасалады ? 4. Туынды
үстеу дегеніміз не ?
Бағлау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Өздерің қалаған көркем әдеби мәтіннен үстеулерді тауып, құрамына қарай талдаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Үстеудің мағыналық түрлері
Мезгіл үстеуі.
Сабақтың мақсаты :
а ) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Бейіш анаңның
элементтерін қолдану : аяғының астында
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға кеспе қағазды үлестіріп беріп жауап талап етемін.
1.Үстеу дегеніміз не ? 2.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 3. Негізгі үстеу дегеніміз не ?
4.Туынды үстеу қалай жасалады ? 5.Күрделі үстеу қалай жасалады ? 6. Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 7. Есімше қалай жасалады ? 8. Көсемше қалай жасалады ?
9. Тұйық етістіктің емлесін айтып бер.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Үстеулер білдіретін мағынасына қарай мынадай түрлерге бөлінеді : 1) мезгіл үстеуі 2) мекен үстеуі 3) сын-қимыл үстеуі, 4)мөлшер үстеуі,5)күшейту үстеуі,7) себеп-салдар үстеуі.
Мезгіл үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің мезгілін, мерзімін білдіреді де, қашан? Қашаннан ? деген сұрақтарға жауап береді.Мезгіл үстеуі етістікпен тіркесіп қолданылады.Мысалы : бүгін келді,ертең барады, таңертең тұрады,бұрын жүрді,күні бойы дайындалды,күні-түні оқиды,жазғытұрым келеді.
Мезгіл үстеулері құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді.
Кітаппен жұмыс : 276-жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.Мезгіл үстеулерінің қалай жасалғанын айтыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Төменде берілген мезгіл үстеулерге сөйлем құрастырып жазыңдар.
Бүгін,биыл,кешке,қазір,ендігәрі,күндіз,ертеден,бағана, қыстыгүні,әлгіде,таң сәріде т.б.
Білімді бекіту : 1.Үстеудің мағыналық сипаты қандай? 2.Үстеу нені білдіреді ? 3.Үстеудің ерекшеліктері қандай ? 4.Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 5.Үстеудің құрамдық түрлері қандай ? 6. Туынды түбір үстеулердітудыратын жұрнақтарды атап мысал келтіріңдер.7.Үстеу тудыруда кейбір септік жалғауларының қандай мәні бар? 8. Күрделі үстеулердің жасалуы мен емлесін айтып мысал келтіріңдер.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 277-жаттығу. Мезгіл үстеуінің құрамдық бір түріне үш сөйлемнен мысал келтіріңдер.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Мекен үстеуі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
ә) Сымбатты, шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін, оған құрметпен қарайтын көзқарасқа тәрбиелеу.
б) Оқушыларды ана тілдерін бұрмаламай,анық,таза сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабқтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : нақыл сөздер
пәнаралық байланыс : әдебиет
сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар аудару.Оқушылардың зуйінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Үстеу дегеніміз не ? 2.Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 3.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Негізгі үстеу дегеніміз не ? 5.Күрделі үстеу қандай жолдармен жасалады ? 6. Туынды үстеу қандай жолдармен жасалады ? 7.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 8.Мезгіл үстеу дегеніміз не ?
9.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді ? 10. Күрделі етістік қалай жасалады ? 11.Есімдік дегеніміз не ? 12. Өзгелік етіс қандай жұрнақтар арқылы жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мекен үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу орнын,бағытын білдіріп,қайда ? қайдан ? деген сұрақтарға жауап береді. Мекен үстеулері де негізінен етістікпен тіркеседі. Мысалы : ілгері жүр, жоғары тартты,төмен түсті,алды-артын орады,әрі-бері жүрді,жолшыбай ала кетті т.б.
Мекен үстеулері де құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір бола береді.
Кітаппен жұмыс : 278-жаттығу. Мекен үстеулерін тауып,сұрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Шығармашылық жұмыс : Берілген мекен үстеулерін кірістіре отырып,сөйлем құраңдар.
Кейін,Алда, Бері.Жоғары. Ілгері. Төмен.
Топпен жұмыс : Оқушыларға бірнеше сөйлемдер жазғызып морфографиялық талдау жүргіземін.
Мысалы : Шоқан кліп екі төреге аттан түсіп сәлем берді.
Білімді бекіту : 1.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Мезгіл үстеу дегеніміз не ? 3. Мекен үстеу дегеніміз не ? 4.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тпсврма : 280-жаттығу. Мекен үстеулерін тауып,қалай жасалғанын айтыңдпр.Сұрақ қою арқылы тіркесіп тұрған сөзін табыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Сын-қимыл үстеуі
Сабақтың мақсаты:
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге асакөңіл бөлуге үйрету.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика «Ұяда не көрсе,
элементтерін қолдану : ұшқанда соны ілер»
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеғңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Үстеу дегеніміз не ? 2.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
3.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 4. Негізгі үстеу дегеніміз не ?
5. Туынды үстеу қандай жұрнақтар арқылы жасалады ? 6.Күрделі үстеу қалай жасалады ?
7.Мезгіл үстеу нені білдіреді ? 8.Мекен үстеуі қандай сұрақтарға жауап береді ?
9. Үстеу қай сөз табымен тіркеседі ? 10.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді ?
11.Көсемше дегеніміз не ? 12.Есімше қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сын-қимыл үстеуі қимылдың,іс-әрекеттің амалын, сынын. Бейнесін, тәсілін білдіріп, қалай? Қайтіп? Қалайша? Кімше? Деген сұрақтарға жауап береді. Сын-қимыл (бейне) үстеуі көбінесе етістікпен тіркесіп,жұмсалады. Мысалы : ақырын жүрді,тез келді,бірден сөйледі,шалқасынан құлады, балаша мәз болды,емін-еркін отырды,бостан-бос жүрді т.б.
Сын-қимыл (бейне) үстеулері де құрамы жағынан негізгі я туынды, түбір немесе күрделі түбір бола береді.
Кітаппен жұмыс : 281-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып,сын бейне үстеулерінің астын сызыңдар, олардың қалай жасалғанына көңіл аударыңдар.
Үлгі : емін-еркін – қосарланып жасалған.
Шығармашылық жұмыс : Берілген сын-қимыл үстеулерін қатыстыра отырып,мәтін құраңдар.
Әрең,бірте-бірте,осылай,келе сала, лезде, сөйтіп.
Топпен жұмыс : Оқушыларды екі топқа бөліп,құрамында үстеуі бар мақал-мәтел айтып жарыстырамын.
Жылай-жылай арық қазсаң,
Күле-күле су ішерсің.
Білімді бекіту : 1.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ? 2.Мезгіл үстеуі нені білдіреді ? 3.Мекен үстеуі қандай сұрақтарға жауап береді ? 4.Үстеу қай сөз табымен тіркесіп қолданылады?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 282-жаттығу. Берілген сөйлемдерді көшіріп жазып, сын бейне үстеулерінің астын сызыңдар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Мөлшер үстеуі
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдстерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық ,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.
б) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына,ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
в) Оқушыларды сауттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына назар аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ? 2.Мекен үстеуі қандай сұрақтарға жауап береді ?
3.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
5. Мезгіл үстеу нені білдіреді ? 6. Үстеу қай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?
7. Үстеу нені білдіреді ? 8.Негізгі үстеу қалай жасалады ?
9.Туынды үстеу қандай жұрнақтар арқылы жасалады ? 10.. Күрделі үстеу қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мөлшер үстеуі қимылдың немесе сынның мөлшерін,көлемдік дәрежесін,шама-шарқын білдіреді де, қанша ?қаншама ? қаншалық ? қаншасы ? және кейде қалай ? қалайша ? деген сұрақтарға жауап береді. Мөлшер үстеулері бірде етістіктермен тіркесіп,қимылдың мөлшерін,шама-шарқын білдірсе,енді бірде сын есімдермен тіркесіп,сынның мөлшерін білдіреді.
Мысыалы : онша жараспайды,анағұрлым көбейді,недәуір өсіпті деген де етістікпен тіркесіп,
қалай ? қанша ? деген сұраққа жауап беріп,онша биік емес,анағұрлым үлкен,недәуір ұзын дегенде,онша,анағұрлым,недәуір мөлшер үстеулері биік(емес) ұзын,үлкен тәрізді сын есімдермен тіркесіп,қалай ? немесе қанша ? деген сұраққа жауап беріп, сынның мөлшерін,көлемдік дәрежесін білідіріп тұр.
Мөлшер үстеулері құрамы жағынан туынды не күрделі түбір болып келеді.
Кітаппен жұмыс : 283-жаттығу.Сөйлемдерді көшіріп жазып,мөлшер үстеулерінің астын сызыңдар.Тіркескен сөзімен байланыстырып,сұрақ қойып айтыңдар.
Үлгі : біраз : қанша иіскелеп алған соң ? – біраз иіскелеп алған соң.
Шығармашылық жұмыс : Мына берілген мөлшер үстеулеріне сөйлем құраңдар.
Сонша,анағұрлым,бірталай,әжептеуір,мұншама.
Білімді бекіту : 1.Мөлшер үстеуі дегеніміз не ? 2.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ? 3.Мекен үстеуі дегеніміз не ?
4.Мезгіл үстеуі дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 284-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып,мөлшер үстеулерінің қалай жасалғанын айтыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Күшейткіш үстеуі
Сабақтың мақсаты :
а) Күшейткіш үстеудің қимыл мен сынның белгісі мен сапасын күшейтіп не солғындатып көрсететіндігін меңгереді
ә) Күшейткіш үстеу туралытолық мағлұмат алады,сөз мәдениеті және ойлау қабілеті дамиды,топта жұмыс жүргізе отырып қорытынды шығарады
б) Оқушыларды тілдерін бұрмаламай ашық, таза сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,ойын түрінде
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Әркімнің өзі шығар биігі бар.
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қойып,жауап талап етемін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Күшейткіш үстеу сынның немесе қимылдың іс-әрекеттің белгісін я сапасын күшейтіп я солғындатып көрсетеді.Күшейткіш үстеулер көбінесе сапалық сын есімдермен тіркесіп жұмсалады да, онымен тұтасып келіп,сын есімнің күшейтпей шырай түрін жасауға негіз болады.Мысалы : ең әдемі,тым биік, өте жақсы,аса терең,орасан зор т.б.
Күшейткіш үстеулердің біразы етістікпен тіркесіп қалай ? деген сұраққа жауап беріп қимылдың сипатын күшейте я солғындата көрсетеді.Мысалы : мүлдем білмейді,әбден шаршаған,сәл жүгіріңкіре, керемет сөйлейді т.б. Құрамы жағынан күшейткіш үстеулер негізгі үстеулер болып келеді.
Кітаппен жұмыс : 285-жаттығу. Күшейткіш үстеулерді тауып,қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын және қандай мағына беріп тұрғанын ажыратыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Тым,аса,орасан,нағыз,әбден,дәл,сәл,мүлдем үстеулерімен сөйлем құрап,ерекшеліктерін көрсетіңдер.
Білімді бекіту : 1.Күшейткіш үстеуі дегеніміз не ? 2.Мезгіл үстеуі дегеніміз не ? 3. Мекен үстеуі дегніміз не ? 4.Мөлшер үстеуі дегеніміз не ? 5.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Үстеулерді қатыстырып,шағын мәтін құрап келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Мақсат үстеуі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы саутты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал-мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына көңіл аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестңрңп жауап талап етемін.
1.Үстеу дегеніміз не ? 2.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
3. Негізгі үстеу дегеніміз не ? 4. Күрделі үстеу қалай жасалады ?
5.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 6. Мезгіл үстеуі дегеніміз не ?
7. Мекен үстеуі дегеніміз не ? 8. Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ?
9. Мөлшер үстеуі дегеніміз не ? 10.Туынды үстеу қандай жұрнақтар арқылы жасалады ?
11. Үстеу қай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 12. Күшейткіш үстеуі дегеніміз не ?
13.Етістік дегеніміз не ? 14.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді ?
15.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мақсат үстеуі қимылдың,іс-әрекеттің болу мақсатын білдіреді де,қалай? Не мақсатпен деген сұрақтарға жауап береді.Мақсат үстеулері сан жағынан көп емес.
Оған : әдейі,жорта,әдейілеп,қасақана т.б. сөздер жатады. Мысалы : әдейі келдім,жорта айтты,әдейілеп шақырды,қасақана үндемеді т.б.
Кітаппен жұмыс : 290-жаттығу. Сөйлемдерден үстеулерді тауып,сұрақ қою арқылы түр-түріне ажыратыңдар.
Үлгі : күні-түні,қашан ұшып ? – мезгіл үстеуі
Топпен жұмыс : Оқушыларға мақсат үстеулерін құрастра отырып,сөйлем құратқызамын.
әдейі,әдейілеп,жорта,қасақана т.б.
екеуара жұмыс : Екі оқушыны шығарып, мақал-мәтел айтқызып жарыстырамын.Бір оқушы мақалдың бір сыңарын айтады,ал екінші оқушы екінші сыңарын жалғастырады.
Мысалы: Түстік өмірің болса
. . . . . . .. . . . .
Білімді бекіту : 1.Мақсат үстеуі дегеніміз не ? 2.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ?
3. Мүстеуі дегеніміз не ? 4. Мезгіл үстеуі дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Мына мақсат үстеулеріне сөйлем құрап келуге беремін.
әдейі,әдейілеп,жорта,қасақана т.б.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Себеп-салдар үстеуі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзбен қарап жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұллтық дәстүрді қастерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Отыз тістен шыққан сөз,
элементтерін қолдану : отыз рулы елге жайылады.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар
аудару. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып білімдерін бағалаймын.
1.Үстеу дегеніміз не ? 2.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
3. Үстеу мағынасынақарай нешеге бөлінеді ? 4.Мезгіл үстеуі дегеніміз не ? 5.Мекен үстеуі дегеніміз не ?
6.Мөлшер үстеуі дегеніміз не ? 7.Мақсат үстеуі дегеніміз не ? 8.Сын-қимыл үстеуі дегеніміз не ?
9. Үстеу қай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 10.Сөз дегеніміз не ? 11. Сөйлем дегеніміз не ?
12. Етістік нені білдіреді ? 13.Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Себеп-салдар үстеуі қимылдың,іс-әрекеттің болу себебін білдіреді де, не себепті ? неге ? қалай ? деген сұрақтарға жауап береді.
Себеп-салдар үстеуіне : босқа, құр босқа, амалсыздан,лажсыздан,шарасыздан, бекерге сияқты сөздер жатады. Мысалы : босқа әуре болма, амалсыздан келіп отыр, бекерге айтқансың т.б.
Кітаппен жұмыс : 287-жаттығу. Сұрақ қою арқылы мақсат және себеп-салдар үстеулерін тауып, бір-бірінен айырмашылығын көрсетіңдер.
Үлгі : әдейі : не мақсатпен (қалай) қонған ?- мақсат үстеуі;
Амалсыздан : қалай айтқанда ?-себеп-салдар үстеуі.
Тақтамен жұмыс : Әдейі,жорта,амалсыздан,босқа, бекерге деген мақсат және себеп-салдар үстеулерін қатыстырып, бірнеше сөйлем құрап жазыңдар.
Топпен жұмыс : Оқушыларға бірнеше сөйлемдер жазғызып морфологиялық таладу жүргіземін.
ж.е үст з.е ж.е з.е б.е ет кж жж
Біз биыл жаз│да ауыл│ға бар│а│мыз.
Білімді бекіту : 1. Себеп-салдар үстеуі дегеніміз не ? 2.Үстеудің мағыналық сипаты қандай ?
3. Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ? 4.Үстеудің құрамдық түрлері қандай ?
5. Күрделі үстеулердің жасалуы мен емлесін айтып, мысал келтіріңдер.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 290-жаттығу. Сөйлемдерден үстеулерді тауып,сұрақ қою арқылы түр-түріне ажыратыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Үстеудің емлесі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқшылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Қалыпты сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : нақыл сөздер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздар үлестіріп жауап талап етемін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
1. Негізгі және туынды үстеулер көбінесе айтылуынша жазылады. Мысалы : ертең,кешке,кейін,сонда,әрі,бері,төмен,бірге,әрең,талай т.б.
2. Сөздердің бірігуінен жасалған күрделі үстеулердің көпшілігі сыңарлары қалай дыбысталса солай жазылады.
Мысалы : бүгін,биыл, қыстыгүні, жаздыгүні,ендігәрі,анағұрлым т.б. сөздер осылайша айтылуынша жазылады. Бұлар
Бұл+күн,бұл+жыл,қыстың+күні, жаздың+күні, ендігіден+әрі деген сөздерден біріккен.
3. Сөздердің қайталануынан я қосарлануынан жасалған күрделі үстеулер дефис (-) арқылы жазылады.
Мысалы : тез-тез, бірте-бірте (жүріп кетті) жол-жөнекей (соқты), қолма-қол (берді), емін-еркін(отырды),күні-түні (істеуі) т.б.
4. Сөздердің тіркесуінен құралған күрделі үстеулердің әрбір сыңары бөлек жазылады. Мысалы :таң сәріде (тұрды),күні бойы (дайындалды).
Кітаппен жұмыс : 292-жаттығу. Сөйлемдерді оқып,үстеулерді табыңдар.Оларды түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Тақтамен жұмыс : 296-жаттығу. Сөйлемдерді оқып шығып,негізгі үстеулерді бір бөлек, туынды үстеулерді бір бөлек тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылыардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 294-жаттығу. Мәтіндегі үстеулерді тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Еліктеу сөз
Сабақтың мақсаты :
а) Еліктеу сөздер туралы түсінік беру,оның басқа сөз таптарынан ерекшеліктерін таныту,өмірден түрлі мысалдар келтіре отырып,еліктеу сөздердің түрлерін ұқтыру.
ә) Оқушылардың сауаттылығын,танымдылығын,сабаққа деген қызығушылығын арттыру,сөйлеу тілін,ой жүйелеу шеберлігін дамыту.
б) Тіл өнерінің құдіретін ұғына білуге,туған жнрін сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Жаңа сабақты өздігінен меңгерту
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,ойландыру,оқушы әрекетін ұйымдастыру,ізденушілік қабілетін ояту.
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар,түрлі құралдар
Халықтық педагогика Алтау ала болса
элементтерін қолдану : ауыздағы кетеді
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушылар үстеуді қалай меңгергенін білу үшін кеспе қағаздарды үлестіріп,жауап талап етемін.
Үстеудің мағыналық сипаты қандай ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Айналадағы (табиғатты) әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына,қимыл-әрекеттеріне еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған сөздер еліктеу сөздер деп аталады. Мысалы : тырс (етті), сарт (етті), күмп (берді), саңқ (етті), былш (етті), шарт (сынды), гүрс (етті), тарс (айырылды),шіңк (етті), дүңк (етті),сырт (уту қалды), дыз (ете түсті),қолп (ете қалды), жалт-жұлт,қалт-құлт,бүгжең-бүгжең,арбаң-арбаң.
Мысалдардан көргендей еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі дыбыстарынан есту арқылы және түрлі қимылдарына еліктеуден туған.
Мысалы : сарт (етті),саңқ (етті),гүрс (етті), қорс (етті),сарт-сұрт, бұрқ-сарқ,қаңғыр-күңгір, тасыр-түсір дыбысқа еліктеуді білдірсе, жылт(етті),қалт-құлт,бүгжең-бүгжең т.б. әр түрлі қимыл іс-әрекетке,құбылысқа еліктеуді білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады.Екіншіден еліктеу сөздер көбінесе көмекші етістікпен тіркесіп немесе қайталанып, қосарланып келіп қолданылады.
Кітаппен жұмыс : 297-жаттығу.Еліктеу сөздерді тауып,қандай сөздермен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Үлгі : зу-зу ете қалды.
Білімді бекіту : Оқушыларға сұрақ қоя отырып жаңа сабақты қорытындылаймын.
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 298-жаттығу. Абай өлеңдерінен берілген үзінділерден еліктеу сөздерді тауып олардың білдіріп тұрған мағынасын көрсетіңдер.
6 – сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Еліктеу сөздің түрлері
Еліктеуіш сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдстерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық ,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.
б) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына,ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
в) Оқушыларды сауттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына назар аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Еліктеу сөздердің мағыналық ерекшеліктері қандай ?
2.Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай ?
3.Еліктеу сөздердің екі түрге бөлінуі неге байланысты ?
4.Еліктеу сөздердің етістікпен тіркесіп қолдануында қандай ерекшелік бар ?
5.Еліктеу сөздерден басқа сөз таптары қалай жасалады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Еліктеу сөздер мағынасы жағынан айналадағы әр түрлі дыбысқа және жеке қимылға,іс-әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты елітеуіш сөздер және бейнелеуіш сөздер болып екіге бөлінеді.
Табиғатта заттардың қозғалуы,бір-бірімен қақтығысуы,соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл,амал әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Оларды біз құлақпен естиміз.Сол дыбысқа еліктеу арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады.
Мысалы : Боз,күрең,жирен,ала,шұбар. Өтеді ауыздығын қарш-қарш шайнап. Ырғалып қарға қарқ етті.
Еліктеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады
Мысалы : тырс етті, сарт етті, саңқ етті. Еліктеуіш сөздер қайталанып та,қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп,онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың әрекетін білдіреді :
Мысалы : тарс-тұрс етті.
Тақтамен жұмыс : 299-жаттығу. Еліктеуіш сөздерді тауып,қандай сөздермен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Топпен жұмыс : Бірнеше еліктеу сөздеріне сөйлем құрап жазыңдар.
Саңқ-саңқ, жарқ-жұрқ,жалт,селт, шып-шып, ербең-ербең.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 300-жаттығу. Еліктеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер
6 – сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Бейнелеуіш сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды дакөркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзбен қарап жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұллтық дәстүрді қастерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар аудару. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп, жауап талап етемін.
1.Еліктеу сөздердің мағыналық ерекшеліктері неде ?
2.Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай ?
3.Еліктеу сөздердің екі түрге бөлінуі неге байланысты ?
4.Еліктеу сөздердің етістікпен тіркесіп қолдануында қандай ерекшелік бар ?
5.Еліктеу сөздерден басқа сөз таптары қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Бейнелеуіш сөздер – табиғаттағы заттардың қозғалысын,күйін көру арқылы сипаттайтын,бейнелейтін сөздер. Мысалы : Аттылар бұрылып келіп,дөңгелене отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берісіп амандасып қалды. Берілген мысалдардағы жапыр-жұпыр сөзі бірнеше адамның бірінен соң бірі рет сақталмай-ақ тез-тез сәлем беруін білдіріп тұр.
Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет ) көмекші етістігімен тіркесіп жұмсалады.
Мысалы : жалп ете түсті,жалт қарады,қалт етті,ербең етті,құржаң қақты,сыпаң етіп шыға келді,тыржың етті.
Бейнелеуіш сөздер қайталанып,қосарланып,көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы : маң-маң басты,жалт-жұлт етті,далаң-далаң жүгірді,қызараң-қызараң етті.
Кітапен жұмыс : 302-жаттығу. Бейнелеуіш сөздерді тауып,олардың мағынасын және қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Үлгі : шып-шып терлеп-жаппай терлеп,денеде кішкене тамшы-тамшы болып тұру.
Шығармашылық жұмыс : Мына бейнелеуіш сөздерді қатыстырып сөйлем құраңдар.
Селк,қалт,жалт,қызарң,қайқаң.
Білімді бекіту : 1.Еліктеу сөз дегеніміз не ? 2.Еліктеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
3.Еліктеу сөздер дегеніміз не ? 4.Бейнелеуіш сөздер дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылыарды білімдеріне қарай бағалаймын.
Үйге тапсырма : 306-жаттығу. Дене тәрбиесі сабағында жасалатын қимылдарды бейнелеуіш сөздермен беру арқылы әңгәме құраңдар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Негігі және туынды еліктеу сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Еліктеу сөздердің мағыналық ерекшеліктері неде ?
2.Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай ?
3. Еліктеу сөздердің екі түрге бөлінуі неге байланысты ?
4.Еліктеу сөздердің етістікпен тіркесіп қолдануында қандай ерекшеліктер бар ?
5.Еліктеу сөздерден басқа сөз таптары қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Еліктеу сөздер құрамына қарай негізгі,туынды және күрделі болып келеді.
1.Негізгі елітеу сөздерге, әр түрлі дыбыстар мен қимыл, іс-әрекетке тікелей еліктеуден туған түбір сөздер жатады.
Мысалы : тарс,тырс,күрс,дін,жылт,жалт,топ,шіңк,морт,қарс,ырс.
2.. Туынды еліктеу сөздер негізгі түбір еліктеу сөздермен басқа да сөздерден –аң,-ең,-ың,-ің,-ң жұрнағы арқылы жасалады :
а) негізгі түбір еліктеу сөздерден жасалған туынды еліктеу сөздер : арс-аң,болп-аң,елп-ең, кілт-ің,сымп-ың т.б.
ә) етістіктерден жасалған туынды еліктеу сөздер : ағар-аң,былға-ң,домала-ң,иір-ең.
3.Күрделі еліктеу сөздер негізгі және туынды еліктеу сөздердің қайталануынан немесе қосарлануынан жасалады.
Мысалы : борт-борт, гүрс-гүрс, дүр-дүр,зырқ-зырқ,баж-бұж
Жаттығумен жұмыс : 307-жаттығу Еліктеу сөздерді тауып,құрамына қарай ажыратыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Бейнелеуіш сөзднрі бар мақал-мәтелдер,жұмбақтар айтыңдар.
Жылт-жылт еткен,
Жылғадан кеткен.
Білімді бекіту : « шығамын білім шыңына» ойыны арқылы сабақтықорытындылаймын.
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 312-жаттығу. Көп нүктенің орнына төмендегі еліктеуіш сөздердің тиістісін қойып,көшіріп жазыңдар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Одағай
Одағай сөздер туралы түсінік
Сабақтың мақсаты :
а) Одағай туралы түсінік беру.Толық мағынасы жоқ,сөйлемде одағайлар басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспей,оқшау айтылатындығын түсіндіру. .
ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы сауаттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына назар аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтауты :
Өткен тоқсандағы сабақтар бойынша оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Еліктеу сөздердің мағыналық ерекшеліктері қандай ?
2.Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай ?
3.Үстеудің мағыналық сипаты қандай ?
4.Үстеудің ерекшеліктері қандай ?
5.Не себепті көсемше етістіктің ерекше түрі деп аталады ?
6.Сабақты етістік пен салт етістіктің мағыналық ерекшеліктері неде ?
7.Етіс нені білдіреді ?
8.Етістің қандай түрлері бар және олар қалай жасалады ?
9.Етістік қандай сұрақтарға жауап береді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Толық мағынасы жоқ,сондықтан затты,құбылысты,әрекетті нақты білдірмей,тек адамның әр түрлі күйін,сезімін білдіретін жан-жануарларға қаратылып айтылатын сөздер одағай сөздер деп атлады.
Одағай сөздер таңырқау,қуану,шаттану,ұнату,ренжу,түңілу,өкіну,шошыну,жекіру,күрсіну сияқты көңіл күйін білдіреді немесе жан-жануарларды,малды шақыру,күйін білдіредінемесе малды шақыру,қуу үшін қолданылады. Мысалы : Япырым – ау, қайда сол күндер ?! Қап барлық еңбектері далаға кетеді –ау! Аухау-аухау деп кешкі тымық даланы басына көтерді.
Берілген мысалдардағы япырым-ау, қап деген одағайлар армандауды,өкінгендікті білдіріп,тұрса,аухау-аухау деп сиырды шақыру үшін айтылады.
Одағай біріншіден лексикалық мағына болмайды. Екіншіден сөйлемде одағайлар басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспей,оқшау айтылады. Сондықтан одағай сөйлем мүшесі бола алиайды.
Жаттығумен жұмыс : 314-жаттығу. Одағайларды тауып, Қандай мағынада жұмсалып тұрғанын көрсетіңдер.
Үлгі : Әй-шақыру,назар аударту,бері қарату мәнінде жұмсалған.
Білімді бекіту : 1.Не себепті одағайлар сөйлем мүшесі бола алмайды ?
2. Одағай сөздер дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардығ жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 315-жаттығу. Алақай,бәрекелді,әттең,құрау-құрау,қош-қош,пай-пай деген одағайларды кірістіріп сөйлем құраңдар
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Одағайдың түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Одағайдың білдіретін мәніне қарай түрлері : көңіл-күй,жекіру,шақыру. Одағайдың емлесін түсіндіру
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету..
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет ,
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Атауыш сөз дегеніміз не ? 2.Көмекші сөз дегеніміз не ?
3.Одағай сөз дегеніміз не ? 4.Одағай сөздерде толық мағына бола ма ?
5.Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады ?
6. Одағайдың сөйлем мүшесі бола алуының себебі неде ?
8.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 7.Үстеу дегеніміз не ?
9. Еліктеу сөздер дегеніміз не ? 10.Тұйық етістік дегеніміз не ?
11.Етіс нешеге бөлінеді ? 12.Ортақ етіс қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Одағайлар ойға үстейтін мәніне қарай үш түрге бөлінеді.
1. Көңіл күй одағайлары шаттану,таңырқау,аңсау,қуану,ұнату,ренжу,түңілу,өкіну,шошыну,назар ауару сияқты мәнді білдіреді. Олар : пәлі,ойпырмай, шақай,бәрекелді т.б.
2. Жекіру одағайлары жекіру,тыйым салу,бұйыру сияқты мәнді білдіреді.Олар тәйт,тек,жә т.б.
3. Шақыру одағайлары мал,ит,құсты шақыру,қуумен байланысты мәнді білдіреді. Олар : шөре-шөре,кә-кә,қош-қош т.б.
Одағайлар сөйлемдегі ойға қатысты болғанымен ондағы жеке сөздермен грамматикалық байланысқа түспей оқшау айтылады.Әрі одағайдың толық мағынасы болмайды, олар сөйлем мүшесі қызметін атқара алмайды
Одағай сөйлем басында да,ортасында да,соңында да қолданыла береді.Одағай сөйлемнің басында келсе,оның алдынан үтір қойылады.
Одағай сөйлемнің ортасында келсе,оның алдынан үтір қойылады.
Жаттығумен жұмыс : 316-жаттығу. Одағайларды тауып,түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Мына одағай сөздеріне сөйлем құраңдар : әттең,Уh,ойпырымай,бәрекелді,алақай,өй,ой т.б.
Білімді бекіту : 1. Одағай нені білдіреді ? 2.Одағайдың қандай түрлері бар ?
3. Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қолданылады ?
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Өздерің оқып жүрген көркем әдебиеттен одағайдың түр-түріне мысалдар келтіріп,тыныс белгілерін түсіндіріңдер.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Аттың сыры иесіне мәлім
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша сұрақтар қоямын.
1.Одағай нені білдіреді ? 2.Одағай сөздерде толық мағына бола ала ма ?
3.Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады ?
4.Одағайдың сөйлем мүшесі бола алмауының себебі неде ? 5.Одағайдың қандай түрлері бар ?
6.Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қойылады ? 7.Етістік нені білдіреді ?
8.Морфология нені зерттейді ? 9.Синтаксис нені зерттейді ?
10.Етіс дегеніміз не ? 11. Болымсыз етістік дегеніміз не ?
12.Күрделі етістік дегеніміз не ? 13.Бейнелеуіш сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Өткен сабақтар бойынша шолу жасап,оқушыларды сөйлемдерді фонетикалық морфологиялық синтаксистік талдау жасауға үйретемін.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Тақтаға бір оқушыны шығарып морфологиялық талдау жүргіземін.
З.е з.е\ ш.с ет\ к.ж ет\ е.ж шылау з.е з.е\ б.е з.е ет\ кж\ ж.ө.н
1) Төстік ауыл│дан ұза│п шық│қан соң шалұұйрық ат│қа тіл біт│е│ді.
З.е\ т.с ет \ өе. К.ж з. е \ ж.е з.е ет / к.ж қ. Ет.
Терезе│ні сықырла│т│ып дала│да жел соғ│ып тұр.
з.е к.ж з.е б.е ет к.ж з.е ет кж ет к.ж ет ж.ө.ж.
Қонақ│тар үй│ге кір│іп, қымыз іш│іп, тынығ│ып жат│ты.
2) Отарда жалғыз үй отырған Қамқа баласының хатын күн батарда алды.
▬●▬▬● ▬ ● ▬▬ ● ▬ ● ▬ ● ▬▬▬ ~~~~~~~~~ ~~~~ — •– • – • – • ====
Мінайдар демін жақындата түсіп, Маржанкүлдің бетінен сүйіп алды.
————— – • – • – • – • – • – • – • – • ~~~~~~~~~~~ - - - - - - - ===========
Күн бата бригада ауылға келгенде, Бұзаубақтың үйінің жанында үш-төрт адам тұр еді.
• – • – • – ——— – • – • – • – • – •– ~~~~~~~~~~ • — • — • — • — ~~~~~~~ ——— ======
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың жауптарына,сөйлемді талдағандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Кез келген көркем шығармадан сөйлемдер алып синтаксистік талдау жасап келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Көмекші есімдер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем, ұқыпты жаза жаза білуге дағдыландыру.
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Сыйлық қымбат емес, сүю қымбат
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет ,
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздарды үестіріп,жауап талап етемін.
1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 2.Түбір дегеніміз не ?
3.Қосымша дегеніміз не ? 4.Қосымша нешеге бөлінеді ?
5.Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 6.Жалғау нешеге бөлінеді ?
7.Неше септік бар ? 8.Жалқы есім дегеніміз не ?
9.Деректі зат есім дегеніміз не ? 10.Сан есім дегеніміз не ?
11.Есімдік дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Лексикалық мағынасынан айырыла бастап,сөйлемде екінші бір сөздің жетегінде ғана қолданылатын зат есімдер бар.
Мысалы : сырт,іш,маң,тұс,алд/ы /,арт/ы /,аст/ы/,үст/і/,қас/ы/ сияқты сөздер сөйлемде екінші зат атаулының жетегінде жұмсалады : Ауылдың жаны терең сай.Осындай сөздер көмекші сөздер деп айтылады.Әдетте көмекші есім тәуелдік жалғауында тұрып,негізгі зат есіммен тіресіп,сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.
Жаттығумен жұмыс : 319-жаттығу. Мәтінді оқып шығып,көмекші есімдерді табыңдар.Оларды тіркесіп тұрған сөздермен бірге теріп жазыңдарда, сөйлемнің қай мүшесі қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Оқушыларды үш топқа бөліп,бірінші топ тоғыз сөз табының ережесін,екінші топ мағынасын,үшінші топ құрамын айтып береді.
Білімді бекіту : 1.Көмекші есімдер дегеніміз не ? 2.Көқмекші есімдерге қандай сөздер жатады ?
3. Көмекші сөздер қай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Мына көмекші есімдерге сөйлем құрап келіңдер.
Сырт,іш,маң,тұс,алды,арты,асты,үсті,қасы.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Көмекші етістіктер
Сабақтың мақсаты :
а)Оқушылардың жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту оқу материалына сын көзімен қарап жолдастың көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұлттық дәстүрді қастерлеуге үйрету.
ә)Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін ,Отанын сүюге тәрбиелеу..
б)Оқушыларды саутты жазуға баулу..
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Қайтып кірер есікті
элементтерін қолдану : қатты жаппа
Пәнаралық байланыс : әдебиет ,
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға өткен сабақтар бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Көмекші есімдер дегеніміз не ?
2.Олар қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?
3.Одағай нені білдіреді ?
4.Одағайдың түрлерін ата ?
5.Не себепті одағай сөйлем мүшесі бола алмайды ?
6. Неге одағай сөйлемде оқшау айтылады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістіктер білдіретін мағынасына қарай сөйлемде атқаратын қызметіне қарай екі түрге бөлінеді.
Жеке тұрып сұраққа жауап бере алатын және өз алдына сөйлем мүшесі бола алатын толық мағыналы етістіктер негізгі етістік деп аталса,өз алдына жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын толық мағынасы жоқ,тек негізгі етістіктермен,есім сөздермен тіркесіп қолданылатын етістіктер көмекші етістіктер деп аталады.
Қазақ тілінде тек төрт етістік қана : е (еді,екен,емес ),жазда,ет,де (деп,десе,деген,дер ) көмекші етістік мәнінде пайдаланылады. Бұлар негізгі етістік болып жұмсалмайды,жұмсалса да,өту сирек қолданылады.Өйткені бұлар лексикалық мағынасына бүтіндей айырылып қалған етістіктер.
Жаттығумен жұмыс : 320-жаттығу. Мәтінді жазып,етістіктерді табыңдар,олардың қайсысы көмекші екенін айтып беріңдер.
Білімді бекіту : 1.Көмекші етістіктер дегеніміз не ? 2.Етістіктер нешеге бөлінеді ?
3. Негізгі етістік дегеніміз не ? 4. Көмекші етістік дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың білімдеріне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 321жаттығу. Негізгі және көмекші етістіктерді ажыратып,олардың сөйлемдегі қызметін анықтаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қысқарған сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Күрделі сөздердің бір түрі қысқарған сөздің жасалу жолдарын және емлесін түсіндіру,алған білімдерін пысықтау,тексеру,бағалау ;
ә) Оқушылардың білім дағдыларын жинақтау,деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту ;
б) Оқушыларды елжандылыққа,инабаттылыққа,әдемілікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Қанатты сөздер.
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
2.Біріккен сөздер дегеніміз не ?
3.Күрделі сөздер дегеніміз не ?
4.Қос сөздер дегеніміз не ?
5.Қос сөздер нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Кейбір күрделі атаулар,мемлекет,мекеме,ұйым аттары бірнеше сөздің тіркесінен құралып,кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы : Америка Құрама Штаттары деген АҚШ болып,Біріккен Ұлттар Ұйымы деген БҰҰ болып,Алматы мемлекеттік университеті деген АлМУ болып қысқарып та жұмсалады.Осындай күрделі атаулардың белгілі тәсілдермен қысқартылып шығуын қысқарған сөздер дейді.
Күрделі атаулар әр түрлі жолмен қысқартылады.
1. Күрделі атау құрамындағы бас әріптерінен құралады. Мысалы : БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы,
ҚРҰҒА – Қазақстан Республикасы Ұллтық ғылыми академиясы т.б. Мұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады да,қосымша дефис ( - ) арқылы жалғанады. Мысалы : АҚШ-тың ( Америка Құрама Штаттарының )
2. Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің басқы буыны мен кейінгі сөздердің бас әріптерімен құралады. Мысалы : ҚазМИи– Қазақстан медицина институты.
3. Күрделі атаулардың құрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші сөздің басқы буыны мен келесі сөз тұтас қалпында бірігіп құралады.
Білімді бекіту :
1. Қысқарған сөздер дегеніміз не ? 2. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ? 3.Қайталама қос сөз дегенңмңз не ? 4. Қосымша қос сөз дегеніміз не ?
Үйге тапсырма : 103-жаттығуда қысқарған сөздер берілген соған сөйлем құрап келуге беремін.
Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: баяндау
Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элементтерін қолдану:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі : Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқушылардың зейінін аудару.
Тақтағы бүгінгі күн мен диктанттың тақырыбын жазып қоямын.
ә) Жаңа сабақты түсіндіру:
Бүркіт.
Бүркітті үйге енгізіп,тұғырдың үстіне қондырды.Жәнібек қасынан қалмай жүр.Қыранды жақыннан көргені –осы. Көзі қандай өткір ! Жанжал іздегендей жалт-жалт етіп шытынай қарағанда, өңменіңнен өтеді.Тұмсығы қалмақы қылыштай қайқая біткен. Үлпілдеген балақ жүні мен мойнында ғана қызғылт жолақ бар.Басқа жері көмірдей қап-қара. Сары сақтиян саусақтары бұж-бұж боп,шорланып біткен.Бұл да Базекеңнің өзіндей кәрі болса керек.Шар болаттай қара көк тегеуріні мұқала бастаған.. Жем бере қоймадың деп ызаланды ма,шұрық-тесік тұғырды сықырлата қысып жіберді.
-Тәк –тәк ... Бүгін сіресі су көтермей,шөлкестеніп отыр.Бәлем тұра тұр,томағаңды кигізіп қояйын.
Базар сөйлей жүріп бір қуыс былғарыны бүркіттің басына кигізе салды. Жаңа ғана шатынап тұрған тентек құс баладай момақан күйге түсті. ( Қ.Жұмаділов,110 сөз )
Үйге тапсырма : Күрделі сөздерді оның түрлерін оқып келуге беремін
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Бақылау жұмысы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру
ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: баяндау
Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазу
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элементтерін қолдану:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқушылардың зейінін аудару.
Тақтағы бүгінгі күн мен диктанттың тақырыбын жазып қоямын.
ә) Жаңа сабақ.
Ұлы достық
Ағыбай мен Төреқұлды табыстырған тағдырдың өзі-жатқан бір тарих. Сонау отызыншы жылдардың басында бұлар үй-ішімен қырғыз асып барып,күнгей бетте бір жыл қыстап қайтуға тура келген.Төреқұлдың әкесі Ералыны мұның әкесі Жұмахан бұрын да сырттай біледі екен.Қиыншылық кезде қара тартыпбарып,соларды паналаған. «Ашаршылықта жегенқұйқаның дәмі аузыңнан кетпес» деп,қырғыз ағайындардың сондағы істеген жақсылығы естен,сірә,кетер ме ? Ералының бұларға бір бөлмені босатып беріп,аздаған азық-түлігін бала-шағасының аузынан жырғандай етіп,топты жанды бір қыс асырап шыққанын қалай ғана ұмытарсың ?! Жұмахан оны қашан дүниеден өткенше ұмытқан жоқ,бірақ көзінің тірісінде Ералының сол қарымтасын қайтаруға үлгермей,өлерінің алдында Ағыбайға аманат етіп,табыстап кетті.Әкелер арасындағы байланысты кейін балалар жалғастырған.Әке аманатын Ағыбайдың қаншалықты орындай алғанын кім білсін,әйтеуір,қырық жылдан бері Төреқұлмен қатынасы үзілген жоқ,заманына қарай екеуінің арасында жорға ауысқан кездер де,дорба ауысқан кездер де болып тұрады.
Үйге тапсырма : Күрделі сөздердің түрлерін оқып келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Тіркесті сөздер
Сабақтың мақсаты :
а ) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Жаздың бір күні
элементтерін қолдану : Қыстың мың күнін асырар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
2. Дара сөздер дегеніміз не ?
3. Күрделі сөздер дегеніміз не ?
4. Біріккен сөздер дегеніміз не ?
5. Қос сөздер дегеніміз не ?
6. Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Екі я одан да көп сөздер тіркесіп келіп бір ұғымды білдіретін күрделі сөздер тіркесті сөздер деп аталады.Бұлар мағынасы жағынан біріккен сөздер сияқты бір ұғымның атуы болып келеді,бірақ бір-бірінен бөлек жазылады.
Мысалы : боз торғай,сөз таптары,қара торы,үш жүз т.б.
Тіркесті сөздерге күрделі зат есімдер ( мәдениет сарайы,Алматы қаласы,ауыл шаруашылығы т.б. ) күрделі сын есімдер (қара кер,бидай өңді,ат жақты,ұзын бойлы т.б. )
Күрделі сан есімдер ( он үш,екі жүз,сексен бес т.б. ) күрделі үстеулер (күні бойы,ала жаздай,ертеден қара кешке дейін т.б. ) жатады.
Жаңа сабақты түсіндіргеннен кейін,жаттығумен жұмыс жүргіземін.
104-жаттығу. Араластырыла берілген түбір сөздерден біріккен сөздер жасаңдар.
Білімді бекіту : 1. Тіркесті сөздер дегеніміз не ? 2.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
3. Қос сөздер дегеніміз не ? 4.Бірккен сөздер дегеніміз не ?
5. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?
Үйге тапсырма : 104-жаттығуды жазып келуге беремін.
Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөзжасамнан өткенді қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) Сөзжасамның зерттейтін мәселелері сөздердің жаңа мағынаға ие болуы,түрлеп жолдарын түсіндіру.
ә) Практикалық білім дәрежелерін одан әрі кеңейту,оқушлардың ой - өрісін,сауаттылығын,тілін дамыту
б) Оқушыларды өзара сыйласымдыққа үйрету,табиғатты сүюге,елін құрметтеуге тәрбиелеуу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,плакат
Халықтық педагогика Ақылды адам-батпан-ақ,
элементтерін қолдану : Ақылсыз адам-сасқалақ.
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1. Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дара сөздер дегеніміз не ? 3. Күрделі сөздер дегеніміз не ?
4.Біріккен сөздер дегеніміз не ? 5.Қос сөздер дегеніміз не ? 6.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
7. Тіркесті сөздер дегеніміз не ? 8.Қос сөздер нешеге бөлінеді ? 9.Қысқарған сөздер нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөз түрлі бөлшектерден тұрады. Сөз бөлшектерінің өзіне тән белгілі бір мағынасы және қызметі болады. Мысалы : жолдастыққа деген сөз мынадай төрт бөлшектен тұрады : жол-дас-тық-қа.Бірінші жол бөлшегі «салған із» немесе «сапар» деген мағынаны білдірсе,оған –дос қосымшасы қосылған жолдас сөзі «серік» деген мағынаны беріп тұр. Бұл сөзге – тық қосымшасы жалғанып,адамдар арасындағы қатынас мағынасын білдіретін сөз жасалған. Соңғы – қа бөлшегі бұл сөзге жаңа мағына үстеп тұрған жоқ,басқа сөзбен байланыстыру қызметін атқарып тұр.
Сөйтіп,сөздің тұлғасы деген ұғымға түбір және қосымша деп аталатын бөлшектер кіреді.Сөз жалғыз бір түбірден де (мысалы,үй,әке,бала т.б,) қосымшалы түбірден де (мысалы; маңдай-ша,өнер-паз,біл-ім т.б. ) екі түбірден де )мысалы: некен – саяқ,жақсы-жаман ) құралады.
Сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығумен жұмыс жүргіземін..
Білімді бекіту : 1.Сөзжасам дегеніміз не ? 2.Түбір дегеніміз не ?
3.Қосымша нешеге бөлінеді ?
4. Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 5. Жалғау нешеге бөлінеді ?
Үйге тапсырма : 108-жаттығудағы күрделі сөздерді теріп жазып келуге беремін
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөзжасамнан өткенді қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) Сөзжасамнан өтлген тқырыптарды пысықтау.Сөзжасамның зерттейтін мәселелерін түсіндіру
ә) Практикалық білім дәрежесін одан әрі кеңейту,оқушылардың ой - өрісін,сауаттылығын,тілін дамыту.
б) Оқушыларды өзара сыйласуға үйрету,табиғатты сүюге,туған жерін,елін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : өтілген тақырыптарды пысықтау
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,ой қозғау,топпен жұмыс т.б.
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,плакат
Халықтық педагогика Оқусыз білім жоқ
элементтерін қолдану : білімсіз күнің жоқ
Пәнаралық байланыс : әдебиет,биология,география,музыка т.б.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
1. Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дара сөздер дегеніміз не ? 3. Түбір дегеніміз не ?
4. Қосымша нешеге бөлінеді ? 5. Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 6. Жалғау нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру
|
Сөз |
|
Сөз тұлғасы |
ç è
|
|
|
|
Түбір сөз Қосымшалы, қосымшасыз |
Туынды Түбір сөз |
Қос сөздер |
Біріккен Сөздер |
Тіркескен Сөздер |
Қысқарған Сөздер |
Талдау үлгісі :
Олар өздері атап отырып,Әйгерімнің осы жаз бойы Біржаннан үйренген бар әндерін кезек-кезек айтқызды(М.Әуезов)
Олар-дара,түбір сөз өздері-дара түбір сөз атап – дара,туынды түбір,ат-а,зат есімнен етістік жасаушы –а – жұрнағымен жасалған. Отырып – дара,түбір сөз. Әйгерімнің – күрделі,біріккен сөз,әй және керім сөздерінің бірігуі арқылы жасалған кіріккен сөз. осы – дара,түбір сөз. жаз бойы – күрделі,тіркескен сөз,жаз және бойы сөздерінің тіркесуінен жасалған. Біржаннан – күрделі,біріккен сөз,бір және жан сөздерінң бірігуінен жасалған. Үйренген – дара,түбір сөз. бар – дара,түбір сөз. әндерін – дара,түбір сөз. кезек-кезек – күрделі, қос сөз,қайталама қос сөз. айтқызды – дара,туынды түбір,етістіктен етістік жасаушы – қыз жұрнағымен жасалған.
Білімді бекіту :
1.Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?
2.Біріккен сөздер нешеге бөлінеді ? 3.Қос сөздер нешеге бөлінеді ?
4.Қайталама қос сөздер дегеніміз не ? 5.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
6.Тіркесті сөздер дегеніміз не ?
Үйге тапсырма : Үйге кез келген шығармадан сөйлем алып сөздерді тұлғасына қарай талдап келуге беремін.
Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты :
а ) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін, жерін Отанын сүюге тәрбиелеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Білімдіге дүние жарық
элементтерін қолдану : білімсіздің күні кәріп
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2. Дара сөздер дегеніміз не ?
3..Күрделі сөздер дегеніміз не ? 4. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?
5.Біріккен сөздер дегеніміз не ? 6.Біріккен сөздер нешеге бөлінеді ?
7.Қос сөздер дегеніміз не ? 8.Қайталама қос сөз деп қандай сөздерді айтамыз ?
9.Қысқарған сөздер дегеніміз не ? 10.Тіркесті сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөздерді жасау тәсіліне қарай талдау
Қазақ тіліндегі жаңа сөздер сөзжасамның үш түрлі тәсілмен жасалатынын түсіндіре келіп,мына кестені пайдаланамыз.
Тіліміздегі сөзжасам тәсілдерімен жасалған сөздердің ішінде синтетикалық,аналитикалық тәсілдермен сөздер көбірек жасалады.
|
|
|
Синтетикалық тәсіл |
Аналитикалық тәсіл |
Лексика семантикалық тәсіл |
|
Негізгі түбірге Сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады |
Туынды түбірге сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады |
Бірігу |
Қосарлану |
Тіркесу |
Қысқару |
Сөз мағынасының кеңеюіне солғындау арқылы жаңа мағынада жұмсалады |
Сөздердің омонимдік қатарда жұмсалып түрлі мағынада қолданылады |
Бірнеше сөздерді,сөйлемдерді талдатамын.
p Кеспе қағаздармен жұмыс жүргіземін.
p «Шығамын білім шыңына» ойыны арқылы сабақты қорытындылаймын.
Білімді бекіту : 1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 2.Неше сөйлем мүшесі бар ? 3.Неше жалғау бар ?
4.Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 5.Зат есім дегеніміз не ? 6. Етістіктің неше шағы бар ?
Бағалау : Оқушылардың ынталарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Үйге сөйлемдерді талдап келуге беремін
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қорытынды сабақ.
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұлттық дәстүрді қатерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды тілдерін бұрмаламай ашық, таза сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Көз жетпеген жерге сөз жетеді
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
2.Дара сөздер дегеніміз не ?
3.Күрделі сөздер дегеніміз не ?
5.Біріккен сөздер дегеніміз не ?
6. Кіріккен сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Сөздің мағына беретін ең негізгі түпкі бөлшегі негізгі түбір немесе түбір сөз деп аталады. Мысалы : адам,бала,студент,өнер,мен,оқы т.б.
Жеке тұрғанда мағынасы жоқ,сөзге жалғанып сөздің мағынасын өзгертетін не түрлендіретін бөлшек қосымша деп аталады. Қосымшаның екі түрі бар. 1.Жұрнақ 2.Жалғау.
Өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертетін немесе қосымша мағына үстейтін қосымшаны жұрнақ дейміз.Жұрнақ екіге бөлінеді. 1.Сөз тудырушы 2.Сөз түрлендіруші.
Сөз тудырушв жұрнақ сөздің бастапқы мағынасын згертіп жаңа шағына тудырады.Мысалы : өн-ім,аш-ық,ег-ін.
Сөз түрлендіруші жұрнақ сөздің бастапқы мағынасын өзгертпей қосымша мағына үстейді : Мысалы : көн-шіл,қала-шық,әке-тай.
Сөзге грамматикалық мағына үстейтін, сөз бен сөзді байланыстыратын қосымшаны жалғау дейміз.
Қазақ тілінде төрт жалғау бар. 1.көптік, 2.септік, 3.тәуелдік, 4.жіктік,
Көптік жалғау. Заттың көптік мағынасын беретін қосымшасы Мысалы : бала-лар,оқушылар
Септік жалғау. Сөзге грамматикалық мағына үстеп сөз бен сөзді байланыстырады.
Тәуелдік жалғау.Бір заттың екінші затқа меншіктігін білдіреді.
Жіктік жалғау.Бастауыш пен баяндауышты байланыстырады
Жаттығумен жұмыс жүргіземін.
Білімді бекіту : 1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ?
2.Зат есім дегенімз не ? 3.Сын есім дегеніміз не ?
4.Етістік дегеніміз не? 5.Жалғау нешеге бөлінеді ?
6.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?
Үйге тапсырма : «Қараша күз белгісі» Тақырыбқа мәтін құрап келуге беремін Сабақ соңында оқушылардың білімі бағаланады.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Морфология
Сөз түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Тіл білімінің салаларынан түсінік беру. Сөздердің мағынасы менқызметіне қарай атауыш,көмекші,одағай болып қолданылатындығы,әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін түсіндіру.
ә) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу
б) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем, ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістерін қолданамын
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар,қосымша дидактикалық материалдар т
Халықтық педагогика Үлкенді сыйласаң-қадірлі боларсың
элементтерін қолдану : Кішіні сыйлааң-құрметті боларсың
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақтар бойынша оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дара сөз дегеніміз не ?
3.күрделі сөз дегеніміз не ? 4.Күрделі сөз жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?
5.Біріккен сөздер деп қандай сөздерді айтамыз ? 6.Қос сөздер депқанедай сөздерді айтамыз ?
7.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
8. Тіркесті сөздер мен қос сөздердің арасында қандай айырмашылық бар ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Морфология – сөз және оның формалары туралы ілім.Сөйлеу дағдысында әр сөз сөйлем ішіндегі өзге сөздермен белгілі заң бойынша әрқилы қарым-қатынасқа түседі де,әлденеше қилы өзгеріске ұшырап,әр алуан қызмет атқарады. Морфология осындай сөздерді жеке-жеке қарамай,жалпы сөз атаулыны алып,оларды белгілі топтарға бөліп,сол топ-топтың әрқайсысына тән жалпы грамматикалық сыр-сипатын анықтайды.Соның арқасында сөздердің әр тобына өзіне лайық жалпы грамматикалық мағыналары мен грамматикалық формалары анықталады,сөз топтары ажыратылады,әр сөз тобына тән категориялардың сыр-сипаттары ашылады.Осындай талдаулардың нәтижесінде сөздің жасалу,түрлену,өзгеру жүйелері,сөздің бөлшектенуі және олардың әрқайсысының грамматикалық мағыналары мен қызметтері анықталады.
r Жаңа сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығулармен кеспе қағаздермен жұмыс жүргіземін.
Білімді бекіту : 1.Тіл білімінің неше саласы бар ?
2.Фонетика нені зерттейді ?
3.Лексика нені зерттейді ?
4.Грамматика нешеге бөлінеді ?
5. Қазақ тілінде неше сөз табы бар ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма : Әдеби кітаптардан төрт сөйлем алып лексикалық талдау жасап келуге беремін.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Сөздің түрлері
Сабақтың мақсаты :
а ) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу
ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркуем ,ұқыпты жазуға дағдыландыру.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалаыптастыру..
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістерін қолданамын
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2. Грамматика нешеге бөлінеді ? 3. Фонетика нені зерттейді ?
4. Лексика нені зерттейді ? 5. Морфология нені зерттейді ? 6.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 7. Қазақ тілінде неше сөйлем мүшесі бар ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөйлемде қолданылған сөздердің мағыналары бірдей бола бермейді.Сөздердің көпшілігі белгілі бір ұғымның атауы болады да,және тұрғанда белгілі бір лксикалық мағынаны білдіреді. Ал кейбір сөздер жеке тұрғанда ешбір мағына білдіре алмайды,сөйлемде басқа бір сөздің мағынасынтолықтырып,күшейтіп тұрады немесе сөздерді бр –бірімен байланыстыру қызметін атқарады. Мысалы : Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.Бұл сөйлемдегі бес сөздің төртеуі жеке тұрып белгілі бір мағынаны білдіреді.
Мен – айтушы адам ;
Жазбаймын – қағаз бетіне сөзді түсіру
өлеңді – белгілі бір ұйқаспен айтылатын сөз
ермек – уақыт өткізу үшін жасалатын әрекет.
Ал үшін дегенннің мұндай мағынасы жоқ.Бұл сөйлемде үшін деген сөз ермек деген сөздің жетегінде тұрып,солсөзге мақсаттық мән үстейді де, ермек сөзін жазбаймын дегенмен байланыстырады.
Сабақты түрлендіру :
Бүкіл оқушылармен жұмыс. 116-жаттығуды жазып,көмекші сөздердің астын сызғызып,олардың неліктен көмекші сөз делінетіндіктерін сұраймын.
r Мына өлең шуағының ішінен көмекші сөздерді тапқызамын.
Білген сайын келеді біле бергім,
Біле беру емес пе тілегі елдің.
Белден ассаң,алдында бел көрінсе,
Қызыққаннан келмей ме жүре бергің
Сондықтан да келеді біле бергім
Білімдіні сүйетінін білем елдің.
r Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
r Бірнеше сөйлемдерді сөз таптарына талдатқызамын.
Омар Қодардың ең малды ағайыны болатын
Омар – аттаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалқы
Қодардың – атаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалқы.
ең – атаушы сөз,есім,үстеуші есім,үстеу,күшейткіш үстеуі.
малды – атаушы сөз, есім,атаушы есім,сын есім,қатыстық сын.
ағайыны – атаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалпы есім.
болатын – атаушы сөз,етістік,есімше,салт олымды.
Білімді бекіту : 1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Фонетика нені зерттейді ? 3. Лексика нені зерттейді ?
4.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 5. Зат есім дегеніміз не ? 6. Сан есім дегеніміз ен ?
7.Сын есім дегеніміз не ? 8.Етістік нені білдіреді ?
Бағалау : Оқушылардың ынтсына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 117-жаттығуды жазып,мәтіндегі одағай сөздерді тауып келуге беремін.
6-сынып Қазақ тіл
Сабақтың тақырыбы : Сөз таптары
Зат есім
Сабақтың мақсаты :
а) Сөздердің тоғыз сөз табы бар екендігі,олардың орналасуындағы заңдылыққа қарай ретінің де тұрақты болатындығы.
ә)Зат есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту,өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру,топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру.
б) Зат есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып,оқушыны отаншылдыққа,адалдыққа тәрбиелеу, топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке,жолдастық көмек көрсетуге баулу.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : топпен жұмыс,сайыс сабақ,сұрақ – жауап,жаттығу және талдау,ой сергіту ойындары
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Халық айтса қалып айтпайды
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Морфология нені зерттейді ? 3.Фонетика нені зерттейді ?
4.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 5.Атауыш сөздер сөйлем ішінде сөйлем мүшесі бола ала ма ?
6. Көмекші сөздер белгілі бір сұраққа жауап бере ала ма ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөздердің білдретін мағынасына,түрлену тұлғасына,қойылатын сұрағына,сөйлемде атқаратын қызметіне қарай топталуын сөз таптары деп атайды. Қазақ тілінде 9 түрлі сөз табы бар.
Заттың атын білдіріп,кім ?не ? деген сұрақтарға жауап беретін сөздер зат есім деп аталады. Мысалы : әке (кім?) оқушы (кім?)ақыл (не?)мал (не?)
Зат есім жалпы есімжәне жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі заттардың жалпы атауы жалпы есім деп аталады.Заттардың ішіндегі бір түрінің өзіне ғана қойылған аты жалқы есім деп аталады. Мысалы : кісі,адам деген жалпы адам атаулыға тән ат болса,Байжан,Гүлнұр дегендер адам атулының бәріне емес,жеке кісілерге ғана қойылған.Жалқы есім әдетте,жеке кісінің аты-жөні,мемлекет,республика,облыс,аудан,қала,көше,ұйым,мекеме аттары жатады.Жалқы есімдер бас әріптен бастап жазылады.
Кітаппен жұмыс : 118-жаттығуда жалқы есімдерді жазғызамын.
Білімді бекіту : «Шығамын білім шыңына» ойыны арқылы сабақты қорытындылаймын.
Ондағы сұрақтар :
1.Морфология нені зерттейді ? 2.Зат есім дегеніміз не ?
3.Зат есім нешеге бөлінеді ? 4.Жалпы есімдер деп қандай сөздерді айтамыз ?
5.Жалқы есімдерге қандай сөздер жатады ? 6.Деректті зат есімдер дегеніміз не ?
7.Дерексіз зат есімдер дегеніміз не ?
Үйге тапсырма : Көркем шығармадан сөйлем жазып зат есімнің түрлеріне қарай тауып келуге беремін .
Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і.
Сабақтың тақырыбы : Зат есімнің жасалуы
Сабақтың мақсаты :
а) Зат есімдер құрамына қарай негізігі,туынды, күрделі болатындығын түсіндіру.
ә) Сөйлеу тілін ,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем ,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б)Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылай отырып сауатты жазуға дағдылындыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Еңбек түбі - береке
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,сурет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Морфология нені зерттейді ? 2.Зат есім дегеніміз не ?
3.Қандай сұрақтарға жауап береді ? 4.Зат есім нешеге бөлінеді ?
5.Деректі зат есім дегеніміз не ? 6.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?
7.Жалқы есім дегеніміз не ? 8.Жалпы есім дегеніміз не ?
Б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Зат есімдер негізгі,туынды және күрделі болып үшке бөлінеді.Туынды зат есімдер жұрнақтар арқылы жасалады.
Мысалы :қойшы,күй-ші,ай-лық,жақсы-лық,біл-ім,аялда-ма,айт-ыс,күре-к т.б.
Зат есімдер бірігу,қосарлану,тіркесу арқылы да жасалады.Олар күрделі зат есімдер деп аталады.Мысалы : өнеркәсіп,белбеу,ашутас,Көкшетау,Сарысу,аяқ-табақ,азық-түлік,ауыл-аймақ,қант т.б.
Кітаппен жұмыс : 119-жаттығуды жазып,деректі,дерексіз зат есімдерді анықтап айтады.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Екі баланың суретіне қарап мінездеме береді.Олардың бойындағы қасиеттерді салыстырып жазады.Міндетті түрде дерексіз зат есімдерді пайдалану керек.
Білімді бекіту :
1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Лексика нені зерртейді ?
3.Фонетика нені зерттейді ? 4.Грамматика нешеге бөлінеді ?
5.Морфология нені зерттейді ? 6.Синтаксис нені зерттейді ?
7.Зат есім дегеніміз не ? 8.Зат есімнің қандай түрлері бар ?
9.Зат есім жасалуына қарай нешеге бөлінеді ?
Үйге тапсырма : 120-жаттығуды жазып,жалқы есімдерді тауып келуге беремін.
Бағалау : Сабақ соңында оқушылардың біімдері бағаланады.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Көмекші,атауыш,одағай сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Сөздердің мағынасы мен қызметіне қарай атауыш,көмекші,одағай болып қолданылатындығы әрқайсысының өзіндік ерекшкліктерін түсініру.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,қарапайымдылық,инабатттылық қасиеттерін қалыптастыру.
б)Сабақ барысында оқушыларды сауатты жазуға үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Оқы да – біл,ойна да - күл
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Морфология нені зерртейді ?
3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 4.Атауыш сөздер дегеніміз не ?
5.Қосымша нешеге бөлінеді ? 6.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?
7.Жалғау нешеге бөлінеді ? 8.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
Б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөйлемде белгілі бір мағынаны білдіретін,белгілі бір ұғымның атауы болып табылатын сөздерді атауыш сөздер деп атайды.Ал ондай мағына білдіре алмайтын,тек басқа сөздердің жетегінде жұмсалатын сөздерді көмекші сөздер дейді.Атауыш сөздер өз бетімен белгілі бір мағынаны білдіретіндіктен,белгілі бір сұраққа жауап бере алады,сондықтан сөйлем ішінде оның бедгілі бір мүшесі бола алады.Ал көмекші сөздер жеке тұрып белгілі бір мағынаны білдіре алмайтындықтан,белгілі бір сұраққа жауап ере алмайды.
Дәптермен жұмыс : көмекші,атауыш сөздерді қатыстырып сөйлем құрап жазғызамын.
Екеуара жұмыс : екі оқушыға жеке тапсырма беремін.Мына сөздерден зат есімді бір бөлек,етістікті бір бөлек жазады.
Кітап,оқы,жаз,ойна,қалам,дәптер,парта,мектеп,тұр,жүр,қағаз.
Білімді бекіту :
1.Көмекші сөздер дегеніміз не ?
2.Атауыш сөздер дегеніміз не ?
3.Одағай сөздер нешеге бөлінеді ?
4.Қазақ тілінде неше сөйлем мүшесі бар ?
5.Зат есім дегеніміз не ?
6.Етістік дегеніміз не ?
Үйге тапсырма : Одағай сөздерді қатыстырып мәтін құрап келуге беремін.
Бағалау : Сабақ соында оқушылардың білімдері бағаланады
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сын есім туралы түсінік
Сабақтың мақсаты :
а) Сын есімнің зат есіммен байланысы ; заттың сынын,сапасын, сипатын,көлемін білдіретіндігі,қандай,қай сұрағына жауап беретіндігі.Сын есімнің ойды көркемдеп берудегі мәнін түсіндіру.
ә) Оқушылардың ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
б) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға, көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру..
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Елдің көзі - елу
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезең:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Затесім дегеніміз не ? 2.Затесім қандай сұрақтарға жауап береді ?
3.Зат есім нешеге бөлінеді ? 4.Жалпы есім дегеніміз не ?
5.Жалқы есім дегеніміз не ? 6.Деректі зат есім дегеніміз не ?
7.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Қазақ тілі - өте бай тіл.Оның құрамында әлденеше мыңдаған сөз бар.Сын есім заттың,құбылыстың сын,сипатын,көлемін,түр – түсін,сапсын білдіреді.
Сын есім қандай ? қай ? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы : жақсы (қандай?)бала,таза(қандай?)бөлме, қызыл(қандай?) орамал.
Мысалы : Желсіз түнде жарық ай Сәулесі суда дәрілдеп ... (Абай) Осы сөйлемде желсіз,жарық сөздері түнжәне ай деген зат есімдердің сын – сапасын білдіріп тұр,қандай ? деген сұраққа жауап береді.қандай түн ? – желсіз түн,қандай ай ? жарық ай
Кітаппен жұмыс : 128-жаттығу дағы сын есімдерді мағыналық жағынан байланысатын зат есімдермен тіркестіріп жазады.
Салқын,терең,әдемі,жеңіл,ұзын,қатты,ақ,жасыл,күрең,әдепті,саырлы.
Білімді беіту : 1. Сын есім дегеніміз не ?
2. Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді ?
3. Сын есім қандай сөздермен тіркеседі ?
Үйге тапсырма : 130-жаттығуды жазып,сын есімдерді тауып келуге беремін
Бағалау : Жауап бергеніне қарай оқушылардың білімдері бағаланады.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сын есімнің жасалуы
Сабақтың мақсаты :
а) Сын есімнің құрамы мен тұлғасы жағынан негігі,тынды күрделі болып бөлінетінін түсіндіру.
ә) Сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
б)Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Жолдасы жақсы жолды болар
элементтерін қолдану : Жолдасы жаман қоды болар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
1.Зат есім дегеніміз не ? 2.Зат есім нешеге бөлінеді ?
3.Жалпы есім дегеніміз не ? 4.Жалқы есім дегеніміз не ?
5.Деректі зат есім дегеніміз не ? 6.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?
7.Сын есім дегеніміз не ? 8.Сын есім қандай сұраққа жауап береді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сын есім құрамы жағынан негізгі сын есім және туынды сын есім болып бөлінеді.Ешбір қосымшасыз негізгі түбір күйінде жұмсалатын сын есімді негізігі сын есім дейді. Мысалы : қара,көк,ақ,биік,таза,терең т.б.
Бұл сияқты сөздер - әрі қарай бөлшектеуге келмейтін негізгі түбірлері.
Басқа сөз табынан жұрнақ арқылы жасалған сын есімдітуыны сын есім дейді. көш-пей(ел),кеш-кі(ауа),өнер-лі(жігіт)
Тұлғасы жағынан туынды сын есім негізгі түбір мен қосымшадан тұрады.Демек туынды сын есімдер дегеніміз – жұрнақтар арқылы жасалған сын есімдер.Туынды сын есімдер жұрнақтар арқылы есім сөздерден де,етістіктерден де жасалады. Мысалы : қыс-қы(күн),су-сыз(жер)сын есімдердің түбірі зат есімдер.
Дәптермен жұмыс :
Дәптерлеріне мақал-мәтелдер жазып,сын есімнің мағыналарын айқыгдап,негізгі және туынды сын есім екенін ажыратады.
Білімді бекіту :
1.Сын есім дегеніміз не ?
2.Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді ?
3.Сын есім құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
4.Неігізгі сын есім дегеніміз не ?
5.Туынды сын есім дегеніміз не ?
6.Туынды сын есім жұрнақтарын атап бер ?
Бағалау : Жауап бергеніне қарап білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 134-жаттығуды жазып,көп нүктенің орнына тиісті сын есім жұрнағын қойып келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Деректі және дерексіз зат есімдер
Сабақтың мақсаты :
а) Деректі және дерексіз зат есімдердің ерекшелігін түсіндіру.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,қарапайымдылық,инабатттылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Дос жылатып айтады,
элементтерін қолдану : Дұшпан күлдіріп айтады.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Зат есім дегеніміз не ? 2.Зат есім нешеге бөлінеді ?
3.Жалпы есім дегеніміз не ? 4.Жалқы есім дегеніміз не ?
5.Жалқы есім қалай жасалады ? 6.Морфология нені зерттейді ?
7.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 8.Фонетика нені зерттейді ?
9.Лексика нені зерттейді ?
Б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адамға танылуы әрқалай.Олардың бірін қолмен ұстап,көзбен көруге болады,ал енді бірін оймен,ақылмен ғана сезіп білеміз.Осындай ерекшелігіне байланысты олардың өзі деректі және дерексіз болып бөлінеді .
Нақтылы тануға болатын зат атаулары деректі зат есім деп аталады.Олар мектеп,қағаз,ағаш,қалам т.б.
Көзге көрінбеген мен,адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс,ұғым атаулары дерексіз зат есімдер деп аталады.Мысалы : адамгершілік,ақыл,ой,қуаныш,парасат т.б.
Тақтамен жұмыс : 121-жаттығу. Төрт мақал-мәтел жазып,ондағы зат есімдерге сұрақ қою арқылы олардың мағыналарын,тұлғасын анықтап береді.
Екеуара жұмыс : 1. Екі зат есімнен біріккен екі қала атын тауып жазыңдар.
2. Сын есім мен зат есімнен біріккен үш қала атын жазыңдар
3. Екі зат есімнен біріккен бес адам атын жазыңдар.
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Үйге тапсырма : 122 –жаттығуды көшіріп жазып,зат есімдердің астын сызып келуге беремін.
Бағалау : Сұрақтарға жауап беріп,сабаққа қатысып отырғандарына қарай оқушылардың білімдері бағаланады.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сапалық сын есім.Қатыстық сын есім
Сабақтың мақсаты :
а) Сапалық сын есім 1) түбір сын есім болуын меңгерту ; 2) сол қалпында сынды анықтайтындығы. Қатыстық сын есім,туынды сын есім болуын түсіндіру.
ә) Оқушылардың ой қабілетіне әсер ету арқылы өздігімен жұмыс әрекеттерін дамыту.Тапқырлық,ізденімпаздық,алған білімдерін пайдалана білу қасиеттерін арттыру;
Сабақтың түрі : білім,іскерлік дағдыны жетілдіру сабағы.
Сабақтың әдісі : түсіну,тану,қолдану,ой қозғау,ізденіспен жұмыс істеу.
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Жақсы қойшы жерін бір күн жейді
элементтерін қолдану : Жаман қойшы жерін бір күн жейді
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу,әдеп.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сын есім дегенміз не ? 2.Сын есім қанадй сұраққа жауап береді ?
3.Сын есім жасалу жолына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Негізгі сын есім дегеніміз не ?
5.Туынды сын есім дегеніміз не ? 6.Күрделі сын есім дегеніміз не ?
7.Зат есім нешеге бөлінеді ? 8.Жалқы есім дегеніміз не ?
9.Деректі зат есім дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақ : Сапалық сын есім.Қатыстық сын есім
Сын есім мағынасына қарай сапалық сын есім және қатыстық сын есім болып екіге бөлінеді.Сапалық сын есім мен қатыстық сын есімнің айырмасы,ең алдымен,білдіретін мағынасына байланысты болады.
Негізгі түбір сын есімнің өзінен болып,заттың сынын,түр-түсін тікелей анықтайтын болса,сол сапалық сын есім болғаны.Мысалы : көк (шөп),қызыл (бояу)
Сын есім басқа сөз табынан да жасала береді.Зат есім,есімдік,етістік,үстеу сөз таптарына сын есім тудыратын жұрнақтар жалғанып,туынды сын есім жасалады.Оны қатыстық сын есім дейді. Мысалы : өнерлі жігіт,орманды алқап.
Сонымен , заттың түр-түсін,сын-сапасын тікелей анықтайтын сын есімді сапалық сын есім дейміз.
Ал заттың сын-сипатын,әр түрлі белгісін басқа сөз табының қатысы арқылы білдіретін сын есімді қатыстық сын есім дейміз.
Кітаппен жұмыс : 146-жаттығу. Оқып шығып,қатыстық сын есімдерді тауып,олардың қай сөз табынан жасалғанын айтады.
Тақтамен жұмыс : 147-жаттығудағы сөздерді сапалық сын есімдерді бір бөлек,қатыстық сын есімдерді бір бөлек,екі баған етіп жазады.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Берілген сөз тіркестерін қатыстырып,сөйлем құрайды.
Өнелі кісі,Сыншыл адам,Қайратты жігіт,Ақылды бала,Жеңімпаз команда,Үлгілі қыз,Әдеби мұра,Жершіл ат.
Мысалы : Өнерлі кісінің өрісі кең.
Білмді бекіту : 1. Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
2. Қатыстық сын есім дегеніміз не ? 3.Сапалық сын. Есім дегеніміз не ?
4.Күрдел сын есім дегеніміз не ? 5.Туынды сын есім дегеніміз не ?
Үйге тапсырма : 148-жаттығуды жазып,құрамындағы қатыстық және сапалық сын есімдерді ажыратып келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға, көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : Баяндау
Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазамын Халықтық педагогика
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақтар бойынша бірсыпыра шолып өтемін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Шоқан өлгенде,Шыңғысқа көңіл айту.
Қазақтың дәстүрлі әдетінде кісі өлгенде,оның артында қалған ең жақын адамына жолдас-жораларының барып,жүз көрісіп,көңіл айтуы деген жол –жора бар. Мұндайда көңіл айту,жұбату сөздерді елге беделді,сөзге шешен адам ғана бастап,басқалары соны қостап,көңіл айтады.Атамыз қазақ : «Қол бастаудан топ алдында сөз бастау қиын»,- дегенді бекер айтпаған.Мұндайда жолыңның үлкен-кішісіне,лауазым дәрежесіне қарамай,
сөзді «айыр көмей,жез таңдай» дейтін,аузы епті,аяғы желді кісіге ғана береді.Басқалары оның сөзін бөліп қосанжарламайды.
Шоқанның дүниеден жастай қайтуы әкесі үшін орны толмас қайғы болғаны белгілі.Шыңғыс төсектен басын көтермей,бүк түсіп жатып алыпты.Ел жиналып,көңіл айтып,жұбатып,басын көтеруді ойлайды.Сол елде Шыңғыстың өзі қатты сыйлайтын Әділбек батыр атанған жігіт бар екен.Сол Әділбек сөзге шешен,өткір тілді де болыпты.
Көңіл айтуға барушылар Әділбекті алдыға салып барады. Келгендер Шыңғыстың әлі де басын көтермей,бүк түсіп жатқнын көреді.Әділбек барған бетінде Шыңғысқа таяу отырып,қайғысына ортақтастық білдіріп,мақалдап,мәтелдеп,термелеп сөлей келіп,сөзінің соңында :
Көктен биік алтын ай,
Қылышпен шауып жіберейін бе ?
Басыңды көтер, тұр былай! –
Дегенде,Шыңғыс басын көтеріп,көңіл ашып, «Әділбек келіп қалған екен ғой», - деген екен дейді.
( « Өркен » газетінен ) ( 109 сөз )
Сабақ соңында оқушылардың дәптерлерін жинап аламын.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сан есім
Сабақтың мақсаты :
а) Сан есімнің зат есіммен байланысы ; заттың санын,мөлшерін,ретін білдіреді.Құрамына қарай дара және күрделі болып бөлінетіндігін түсіндіру.
ә) Сан есім туралы оқушыардың өздеріне ой қорытындысын жасату,оқушылардың сөз байлығын,ойлау қабілетін дамыту
б) Халқымыздың ұлттық салт – дәстүрлерін,өнерді бағалай білуге баулу ; ұлағатты сөздердің мәнін түсіндіре отырып шешендік өнерге,алғырлыққа,тез ойлауға, жүйелі сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,топтастыру т.б
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені
элементтерін қолдану : Еменнің иілгені - сынғаны
Пәнаралық байланыс : математика
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
Сын есімді қалай меңгергенін білу үшін оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сын есім дегеніміз не ? 2.Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
3.Сапалық сын есім дегеніміз не ? 4.Қатыстық сын есім дегеніміз не ?
5.Сын есімдер жасалу жолына қарай нешеге бөлінеді ?
6.Негізгі сын есім дегеніміз не ? 7.Туынды сын есім дегеніміз не ?
8.Күрделі сын есім дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Алпыс бестен асқанда,Жетпіске қадам басқанда Атадан алтау,анадан төртеу Жалғыздық көрер жерім жоқ деген сөйлемдрдегі алпыс бестен,жетпіске,алтау,төртеу деген сөздер белгілі бір заттардың мөлшерін,санын білдіріп тұр.Осындай заттың санын,мөлшерін ретін білдіріп,қанша ? нешеу? Нешінші? Тәрізді сұрақтарға жауап беретін сөз табын сан есім дейміз.
Сан есім заттың санын,мөлшерін,ретін білдіріп,тікелей зат есіммен тіркесіп қолданылады.Мысалы : Бұл Жамбыл жасап отыр тоқсан жасты деген сөйлемде тоқсан деген сан есім ( неше? ) жас деген зат атауының санын білдіріп тұр.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Құрамында сан есімі бар мақал-мәтелдер айтқызамын.
1.Жеті жұрттың тілін біл,
Жеті түрлі білім біл.
2.Ұлға отыз үйден тыю
Қызға қырық үйден тыю.
3.Білекті бірді жығады
Білімді мыңды жығады.
Білімді бекіту : 1.Сан есім дегеніміз не ?
2.Сан есім қай сөз табымен тіркеседі ?
3.Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді ?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Үй тапсырмасын орындағанына,жаңа сабаққа қатысып отырғанына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 158-жаттығу. Берілген тірек сөздерді қатыстырып,сан есімі бар сөйлемдерден тұратын мәтін құрап келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сан есімнің түрлері
Есептік,реттік сан есімдер
Сабақтың мақсаты :
а) Сан есімнің мағынасына қарай алты түрге бөлінетіндігін түсіндіру
ә) Оқушылардың ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Алтау ала болса аыздағы кетеді
элементтерін қолдану : Еменнің иілгені - сынғаны
Пәнаралық байланыс : математика
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Сын есім жасалуына қарай нешеге бөлінеді ?
2. Негізгі сын есім дегеніміз не ?
3. Туынды сын есім дегеніміз не ?
4. Күрделі сын есім дегеніміз не ?
5. Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
6. Сан есім дегеніміз не ?
7. Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді
б) Жаңа сабақ : Сан есімнің түрлері.Есептік,реттік сан есімдер
Сан есімдер мағынасына қарай алты түрге бөлінеді ; есептік сан есім,реттік сан есім, болжалдық сан есім,жинақтық сан есім,топтау сан есім,жинақтық сан есім,бөлшектік сан есім.
Есептіксан есім заттың нақтылы санын білдіріп,қанша? Неше? Деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы: бес,он екі,жүз,жиырма сегіз.
Реттік сан есім заттың саналу ретін білдіріп,нешінші деген сұраққа жауап береді.Реттік сан есімдерге,егер ол дауысты дыбысқа бітсе, -ншы, -нші, ал дауыссыз аяқталса –ыншы, -інші жұрнағы жалағану арқылы жасалады.Мысалы :бір – інші,тоғыз – ыншы т.б.
Реттік сан есімдер кейде цифрмен де беріледі.Ондайда сан есімдердің жазылуы төмендегіше болады. Реттік сан есімдер араб араб цифрмен берілсе, -ыншы,-інші, ншы, -нші жұрнағының орнына дефис ( - ) қойылады.
Кітаппен жұмыс : 164-жаттығу.Берілген есептік сан есімдерден реттік сан есім жасап,оларды сөзбен жазады. 7,10,1,3,100,28,37,695,470,259,677,1992.
Үлгі : жеті – жетінші
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Есептік сан есімдерді қатыстырып сөзбен есеп құрастырады.
Жаңа оқу жылында кітапханашы мектепке 3000 оқулық әкелді.Оның 600-і математика,351-іорыс тілі,458-іқазақ тілі,280-іқазақ әдебиеті пәндерінің оқулықтары.Қалған оқулықтар бастауыш сыныптікі.Сонда бастауышқа қанша оқулық әкелінген ?
Білімді бекіту : 1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
3.Есептік сан есім дегеніміз не ? 4.Реттік сан есім дегеніміз не ?
Бағалау : Сабаққа қатысып отырған оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 166-жаттығу.Реттік сан есімдердіқатыстырып,берілген сұрақтарға жауап жазуға беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сан еcімнің түрлері
Есептік сан есім
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету..
ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру..
б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып,ерлікке,адамгершілікке баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдстері
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Бір тал кессең,он тал ек
Пәнаралық байланыс : математика,әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына мқарай нешеге бөлінеді ?
3.Дара сан есім дегеніміз не ? 4.Күрделі сан есім дегеніміз не ?
5.Сын есім дегеніміз не ? 6.Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сан есімдер мағынасына (нені білдіруіне) қарай алты түрге бөлінеді:есептік сан есім,реттік сан есім,болжалдық сан есім,топтау сан есім,жинақтық сан есім,бөлшектік сан есім.
Есептік сан есім заттың нақтылы санын білдіріп,қанша ? неше? Деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы : бес,он,жүз,жиырма сегіз,тоғыз жүз бір т.б.
Есептік сан есімдер дара да,күрделі де болып,сан есімнің басқа түрлерін жасуға негіз болады.
Кітаппен жұмыс : 162-жаттығуды жазып, құрамындағы есептік сан есімдерді теріп жазады.
Топпен жұмыс : Оқушыларға құрамында сан есімі бар мақал-мәтелдер айтқызамын.
1.Бір тал кессең,он тал ек. 2.Білекті бірді жығады,білімді мыңды жығады.
3.Бес саусақ брдей емес. 4.Отыз тістен шыққан сөз,отыз рулы елге жайылар.
Екеуара жұмыс : құрамында сан есімі бар жұмбақ айтқызып,екіншсіне шешуін шешкіземін.
Таңертең төрт аяқты
Түсте екі аяқты
Кешке үш аяқты ( балалық,жстық,кәрілік )
Білімді бекіту :
1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
3.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Дара сан есім дегеніміз не ?
5.Күрделі сан есім дегеніміз не ? 6.Есептік сан есім қандай сұрақтрға жауцап береді ?
Бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 163-жаттығу.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Реттік сан есім
Сабақтың мақсаты :
а)Реттік сан есімдердің,затың саналу ретін білдіретіндігін,реттік сан есімдердің жазылуын түсіндіру.
ә)Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
б) Сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдстері
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Алты ұл туған ананы,ханым десе болады.
Пәнаралық байланыс : математика,әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына мқарай нешеге бөлінеді ?
3.дара сан есім дегеніміз не ? 4.күрделі сан есім дегеніміз не ?
5.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
6.Есептік сан есім қандай сұраққа жауап береді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Реттік сан есім заттың саналу ретін білдіріп, нешінші ? деген сұраққа жауап береді.Реттік сан есімдер есептік сан есімдерге,егер олар дауысты дыбысқа бітсе,ншы, -нші,алдауыссызға аяқталса –ыншы, -інші жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы : бір – інші,тоғыз – ыншы,екі – нші,алты –ншы.
Реттік сан есімдер кейде цифрмен де беріледі. Ондайда сан есімдердің жазылуы төмендегіше болады.
1. Реттік сан есімдер араб цифрымен берілсе, -ыншы, інші, -ншы, -нші жұрнағының орнына дефис қойылады. Мысалы : Ол 6 – қатардан орын алды,біз 3 – қабатта тұрамыз.Сен биыл 7 – сыныпқа барасың
2. Реттік сан есімдер рим цифрымен берілсе,жұрнақтың орнына дефис қойылмайды Мысалы : шығарманың I I томы т.б.
3. Жыл,ай аттарының алдынан келген сан есімдер араб цифрымен берілсе,одан кейін дефис қойылмайды 1991 жылы.
Кітаппен жұмыс : 164-жаттығу. Берілген есіптіксан есімдерден реттік сан есімжасап,оларды сөзбен жазады.
Топпен жұмыс : Қасиетті сандардың мәнін түсіндіріп берулерін талап етемін. Жеті,үш,төрт,тоғыз.
Мысалы : үш шақ : балалық,
жастық
кәрілік
Білімді бекіту :
1.реттік сан есім дегеніміз не ? 2.Реттік санесім қандай жұрнақтар арқылы жасалады ?
3.Реттік сан есімдердің жазылу емлесі қандай ?
Бағалау : Сабаққа белсене қатысып отырған оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 166-жаттығу.Реттік сан есімдердіқатыстырып,берілгенсұрақтарға жауап жазып келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жинақтық сан есім
Сабақтың мақсаты :
а) Жинақтық сан есімдердің жетіге дейін болатыны,Жинақтық сан есімнің табиғаты зат есімге ұқсаса да сандық ұғымды беруін түсіндіру.
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету;
б) Сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,іздену
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика 100 теңгең болғанша
элементтерін қолдану : 100 досың болсын.
Пәнаралық байланыс : математика,әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына мқарай нешеге бөлінеді ?
3. Дара сан есім дегеніміз не ? 4.күрделі сан есім дегеніміз не ?
5.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлнеді? 6.Есептік сан есім дегеніміз не ?
7.Реттік сан есім қандай жұрнақтар арқылы жсалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Жинақтық сан есім заттың жинақталған санын білдіріп,нешеу ? деген сұраққа жауап береді.Жинақтық сан есім бірден жетіге дейінгі есептік сан есімдерге –ау, -еу жұрнағы жалғану арққылы жасалады. Мысалы : біреу,екеу,үшеу,төртеу.
Дауысты дыбысқа біткен екі,алты,жеті деген есптік сан есімдерге –ау, -еу жұрнағы жалғанғанда,түбірдің соңындағы –ы, -і дауысты дыбыстары түсіріліп қолданылады. Мысалы : екі + еу= екеу, алты – ау = алтау.
Жинақтық сан есімдер әдетте зат есімдермен тіркеспей,жеке қолданылады да,заттанып тұрады,яғни әрі сандық,әрі заттық мағынаны бірдей беріп тұрады. Мысалы : Алтау ала болса,ауыздағы кетеді,төртеу түгел болса,төбедегі келеді.
Топпен жұмыс : Ребусты шешеді.Құрамында жинақтық сан есімі бар мақал – мәтел шығады.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Жинақтық сан есімдерді қатыстырып,еркін тақырыпқа мәтін жазады.
Білімді бекіту :
1.Жинақтық сан есім дегеніміз не ?
2.Жинақтық сан есім қаншаға дейін саналады ?
3.Қандай жұрнақтар арқылы жасалады ?
Бағалау : Үй тапсырмасын орындап,жаңа сабаққа белсене қатысып отырған оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 168-жаттығу. Көшіріп жазып,құрамындағы сан есімдерді талдап келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Кіріспе сабақ
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту,ойларын еркін жеткізуге дағдыландыру.
ә) Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту,тапқырлық, іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру ;
б) Мысалдар арқылы,ізеттілікке ,әдептілікке баулу.
Сабақтың түрі : Жаңа сабақты игерту.
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,деңгейлік тапсырма т.б. Халықтық педагогика 100 теңгең болғанша
элементтерін қолдану : 100 досың болсын.
Пәнаралық байланыс : әдебиет т.б.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезең
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақтарды еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар ?
2. Неше сөйлем мүшесі бар ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Адам белгілі бір қоғамда өмір сүреді,сол қоғамның материалдық және рухани байлығын жасаушысы болып табылады.Сол себепті адамдар үнемі қрым-қатынаста болады.Адамдардың өмір сүруінің,тіршілігін жүзеге асыруының құралы – тіл.Адам тілімен адам.Тіл жеке адамның туындысы емес,қоғамның жемісі,қоғамның нәтижесі.
Жаттығумен жұмыс : 1-жаттығуды жазып,сұрақтарға ауызша жауап беріңдер.
Шығармашылық тапсырма : Тіл туралы өз ойларын дәптерлеріне жазады.
Білімді бекіту : 1. Тіл туралы заң қашан қабылданды ?
2. Неше баптан тұрады ?
Білімді бағалау : Оқушылардың білімдеріне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 2-жаттығу.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі.
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,іздендіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар т.б. Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қлдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға брнеше сұрақтар қоямын.
1. Оқу – білім туралы қандай мақал – мәтелдер білесіңдер ?
2. Қандай ақын – жазушылардың оқу – білімге шақырған өлеңдерін білесіңдер ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Қазақ ұлтының тілі - қазақ тлі. Қазақ тілі қазақ халқының тілі ретінде таным,дәстүр,рухани құндылықтарды сақтаушы,ұрпақтан – ұрпаққа жеткізуші қызметін де атқарып келеді.Кез келген ұлт,халық ең бірінші рухани өресімен, жан байлығымен өлшенеді.Ал халықтың өнері,мәдениеті –тілінде.
Жаттығумен жұмыс : 4 – жаттығуды көшіріп жазып түсінгендерін ауызша айтып береді.
Шығармашылық тапсырма : қазақ тілі туралы өлең немесе шағын шығарма жазады.
Білімді бекіту : Қазақ тілінің қыр – сырымен таныстыру. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қойылады.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 5 – жаттығуды жазып,берілген тапсырмаларды орындау.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Әдеби тіл оның нормалары
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып,балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешеендік өнерге балу.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : ребус,кеспе қағаздар т.б. Халықтық педагогика мақал – мәтелдер
элементтерін қлдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Зат есім дегеніміз не ?
2.Сын есім дегеніміз не ?
3.Қазақ тілінде неше әріп бар ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілді бір адам жасамайды және әркім өз білгенінше сөйлей бермейді.Тіл өзі қызмет ететін адамдардың бәріне ортақ,түсінікті болу керек. Ондай жалпыға ортақ тіліді әдеби тіл дейді.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді.Оның – бірі ауызша тіл,екіншісі – жазбаша тіл.Ауызша тіл деп үй ішінде,теле – радио хабарларында сөйлеген сөзді айтады.
Жаттығумен жұмыс : 6 – жаттығуды көшіріп жазып,сұрақтарға ауызша жауап береді.
Мәтінмен жұмыс : Оқушыларға кеспе суреттерді үлестіріп беремін,ондағы суретке қарап,зат есім,сын есім,сан есімді қатыстырып сөйлем құрайды.
Білімді бекіту : 1. Әдеби тіл дегеніміз не ?
2. Әдеби тіл нешеге бөлінеді ?
3. Ауызша тіл дегеніміз не ?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 7 – жаттығу.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтіннің тақырыбы мен мазмұны
Сабақтың мақсаты:
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп, тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мен мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрену.
Б) Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру
Сабақтың көрнекілігі: плакат,дидактикалық материялдар
Халықтық педагогика Дос жылатып айтады,
элементтерін қолдану: Дұшпан күлдіріп айтады.
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,щқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
Оқушыларға деңгейлік тапсырма беремін.Үлгерімі төмен оқушыларға қосымша сұрақтар қоямын.
1.Әдеби тіл дегеніміз не ?
2.Әдеби тіл нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мәтін деп айтылған ой – пікірдің,белгілі бір шығармашылық жұмыстың,біреудің шығармасының не оның үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызга айтылған түрін айтады.
Жаттығумен жұмыс : 12 – жаттығуды жазып, ішіндегі антоним сөздердің астын сызады.
Шығармашылық жұмыс : Оқушылар «Алтын күз» тақырыбына мәтін жазады.
Топпен жұмыс : Мәтіннің ішіндегі кез – келген сөйлемді морфологиялық талдау жасайды.
Білімді: бекіту 1.Мәтін дегеніміз не ?
2.Мәтіннің мазмұны мен тақырыбының байланысы дегенді қалай түсінесіңдер ?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 13 – жаттығу.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтіндегі ой бөліктері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге көңіл бөлуге үйрету
ә) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп, шапшаң ой қорыта алуға, көркем, ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б) Сымбатты ,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтығ түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі: плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану: Талапты ерге нұр жауар
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Мәтін дегеніміз не ?
2.Әдеби тіл дегеніміз не ?
3.Әдеби тілдің неше нормасы бар ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мәтін бірнеше сөйлемдерден құралады. Мәтіндегі ой бөліктері жаңа жолдан бастап жазылады.
Деңгейлік тапсырма : 1. Бір буында қанша дыбыс болады ? а) Ең азы ; ә) Ең көбі.
2. мына з,с,т,н,б,м дыбыстарынан буын құрала ма ?
3.Берілген дыбыстарға тиісті дауысты дыбыстарды қосып буын құрап,сөз жасаңдар ;
а) е,т,қ ; б) м,ш,н
ә) к,л,б в) м,к,т,п
жеке оқушылармен жұмыс : Әрбір сөздің басқы дыбыстары біркелкі бірдей дыбыстан басталған сөз тіркесі мен сөйлемдер ойлап айту керек.
Білімді бекіту : Өтілген тақырыптар бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 24 – жаттығу
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтіндерге тілдік талдау жасау.
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге көңіл бөлуге үйрету
ә) Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп, шапшаң ой қорыта алуға, көркем, ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б)Туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі: кеспе қағаздар,суреттер
Халықтық педогогика
элементтерін қолдану: мақал – мәтелдер
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Мәтін дегеніміз не ?
2.Мәтін тақырыбы мен мазмұнының бірлігі дегенді қалай түсінесіңдер ?
3.Мәтіндегі ой бөліктері дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Өткен тақырыптарды шолып шығу.
Топпен жұмыс : Төмендегі сөздерге синонимдес сөздер тауып жазыңдар.Тауып жазған сөздеріңнің басқы әріптерінен синоним деген сөз шығатын болсын.
Көркем,жақсылық,келбет,епсіз,сенім,жасқану,қоныс
Екеуара жұмыс : Құрамында төмендегідей әріптер қатар келген сөз тауып,әрқайсысына 10 сөзден мысал ойлап табу тапсырылады.
1) а + й + ы - қайық
2) е + й + і – мейіз
3) ү + й + і – үйір
Білімді бекіту : Оқушыларға өткен тақырыптардан бірнеше сұрақтар беріледі.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 35 – жаттығу.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты :
а) Оқшылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру;
ә) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу;
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Қайталау сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,іздену
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : нақыл сөздер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Мәтін дегеніміз не ?
2. Мәтіндегі ой бөліктері дегенді қалай түсінесіңдер ?
3. Тақырып пен мазмұнның байланысы дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
тақтамен жұмыс :
1) Сөздің оң жақта бір бөлігі,солжақта бір бөлігі берілген.Екі бөлікті қосып,күрделі сөз жасау. Сөз мағыналарын түсіндріп беру.
Бел – құлақ кемпір қазық
Қырық қосақ темір басқа
Саңырау аяқ тас беу
2) Оңнан оқыса да, солынан оқыса да өзгермейтін 3 әріптен тұратын 10 сөз ойлап жазу.
Нан шаш кек тұт іні
көк қақ тот сұс құқ
3) Беоілген буындардан сөз құрап жазу.
Най зе ре шың о лау
ба те ғай жа ұр нын
пан ла за дық ше кө
Білімді бекіту : Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма :Оңнан солға қарай оқыса да,соңнан оңға қарай оқыса да өзгермейтін 5 әріптен тұратын сөздер жазып келу.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Түбір мен қосымша
Сабақтың мақсаты :
а) Қазақ тіліндегі қосымшалардың түбір сөзге жалғану заңдылықтары туралы ұғымдарын дамыту,жұрнақ пен жалғаудың атқаратын қызметін таныту ;
ә) Ана тілін қадірлеуге,білімділікке,сауаттылыққа тәрбиелеу ;
б) Фонетика,лексика тараулары бойынша алған білімдеріне сүйене отырып сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру,дұрыс сөйлеуге машықтандыру.
Сабақтың түрі : Жаңа білімді меңгеру сабағы.
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Аттың сыры иесіне мәлім
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша сұрақтар қоямын.
1. Мәтін дегеніміз не ?
2. Әдеби тіл дегеніміз не ?
3. Әдеби тіл нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөздің негізгі мағыналыбөлшегін түбір дейміз. Түбірге жалғанған бөлшекті қосымша дейміз. Қосымша екіге бөлінеді. Жұрнақ және жалғау.Жұрнақ екіге бөлінеді. 1. Сөз тудырушы, 2. Сөз түрлендіруші.Жалғау төртке бөлінеді : 1.көптік 2.септік, 3.тәуелдік, 4. жіктік.
Жаттығумен жұмыс : 71 – жаттығудағы сөздерді түбір мен қосымшаларын ажыратып жазу.
Топпен жұмыс : Мына берілген сөздерге мақал – мәтелмен сөйлем құраңдар.
өнерлі, дос, ақыл, бала, еңбек т.б.
Білімді бекіту : 1. Түбір дегеніміз не ?
2. Түбірге жалғанған бөлшекті не дейміз ? 3.Қосымша нешеге бөлінеді ?
4. Жалғау нешеге бөлінеді ?
Білімді бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 73 –жаттығу.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дара сөздер мен күрделі сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) дара сөздер мен күрделі сөздертуралы түсінік беру. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру ;
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру;
б) Сабақ барысында түбір мен қосымшаны ажырата білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Аттың сыры иесіне мәлім
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша сұрақтар қоямын.
1. Сөзжасам дегеніміз не ? 2.Түбір дегеніміз не ?
3.Түбірге жалғанған бөлшекті қалай атаймыз ? 4.Қосымша нешеге бөлінеді ?
5.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Бір ғана түбірден немесе туынды түбірден тұрған сөзді дара сөздер дейміз.Екі немесе одан да көп сөздердің бірігуі,тіркесуі,қосарлануы,қысқартуы арқылы жасалған сөздерді күрделі сөз дейміз.
Мысалы : 1. әке,сандықша
2.түйеқұс,әке – шеше,Б:Ұ:Ұ: т.б.
Жаттығумен жұмыс : 72 – жаттығудағы сөздерді дара сөздерді бір бөлек,күрделі сөздерді бір бөлек жазады.
Тақтамен жұмыс : күрделі сөздердің әрқайсысына алты сөзден тауып жазады.
Білімді бекіту : 1. Дара сөздер дегеніміз не ?
2. Күрделі сөздер дегеніміз не ?
3. Күрделі сөздер нешеге бөлінеді ?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 73 – жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қос сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорытуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Оқушыларға қазақ тілін оқыту арқылы ой -өрісін ,таным қабілетін,сөзжасам туралы түсініктерін дамыту.
Сабақтың түрі : Жаңа сабақты игерту
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Дара сөздер дегеніміз не ? 2.Күрделі сөздер дегеніміз не ?
3.Біріккен сөздер қалай жасалады ? 4.Кіріккен сөздер қалай жасалады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Қос сөздер дегеніміз екі сөздің қосарланып немесе қайталанып жасалуын айтамыз. Қос сөздер екіге бөлінеді.1.Қайталама қос сөздер 2. Қосарлама қос сөздер. Қайталама қос сөз дегеніміз бір түбірдің екі рет қайталануын айтамыз.Қосарлама қос сөздер екі сөздің қосарлануы арқылы жасалады.
Жаттығумен жұмыс : 91 – жаттығудағы қос сөздерді мағынасына қарай ажыратып жазады.
Шығармашылық жұмыс : Ішінде қос сөзі бар мақал – мәтелдер тауып айтады.
Сабақты бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 94 – жаттығу
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б)Сабақ барысында оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Қайталау
Сабақтың әдісі : мәнерлеп оқу
Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазамын Халықтық педагогика
элементтерін қлдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақтар бойынша бірсыпыра шолып өтемін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Ұйқыдан тұрған адамдай мең – зең болған Ақылбайдың құлағына сыбыр – сыбыр дыбыс естілді.Ол тұра сала,жан – жағына сезіктене көз салды.Бұрын оянған Әнуар тозығы жеткен етігімен жерде жатқан қурайды ерсілі – қарсылы бытыр – бытыр басып жүр екен.Сұлап – сұлап жығылып жатқан ұзын – ұзын қарағайларды көрді.Оқшау жатқанзәулім үйеңкінің басында жалғыз аққұтан отыр.Ол адамнан жасқанып,ұшып кетпеді,керісінше,көзі жасаурап,көмек сұрағандай,жалтақ – жалтақ қарай береді.Оның балапандары шыр – шыр етеді.Олар тамақ сұрап жатқанға ұқсайды,ұшайын десе шама жоқ.Аппақ қардай ақ қанатының бірі қып – қызыл.
Үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс :
Мәтіннің ішінен қос сөздерді тауып астын сызады.Қос сөздің қай түріне жататындығын ажыратады.
Білімді бағалау. Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Күрделі сөздердің түрлерін оқып келуге беремін.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңеңйтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгіліері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық, қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Оқушыларға сабақ барысында сөйлемдерді талдай білуге үйрету.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,плакат
Халықтық педагогика Оқусыз білім жоқ
элементтерін қолдану : білімсіз күнің жоқ
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дар сөздер дегеніміз не ?
3.Күрделі сөздер дегеніміз не ? 4.Қосымша нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Оқушыларға сөйлем талдатқызамын.
Мысалы : Олар өздері атап отырып,Әйгерімнің рсы жаз бойы Біржаннан үйренген бар әндерін кезек – кезек айтқызды. ( М.Әуезов )
Олар – дара,түбір сөз
өздері – дара,түбір сөз
атап – дара туынды түбір,ат – а,зат есімнен етістік жасаушы –а –жұрнағымен жасалған.
Отырып – дара,түбір сөз.
Әйгерімнің – күрделі,біріккен сөз,Әй және керім сөздерінің бірігуі арқылы жасалған.
осы – дара,түбір сөз.
жаз бойы – күрделі,тіркескен сөз.
Біржаннан – күрделі біріккен сөз.
үйренген – дара,түбір сөз.
бар – дара,түбір сөз
әндерін – дара түбір сөз
кезек – кезек – күрделі,қос сөз
айтқызды – дара.
Білімді бекіту : Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : қайталау.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру
ә) Мұқият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;
б) Өз ісіне ұқыпты,мейрімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : баяндау
Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал – мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тақтаға бүгінгі күн мен диктанттың тақырыбын жазып қоямын.
Күз
Күзге салымғы шуақ күндердің бірі.Танабай аулы Ақмоланың оңтүстік жағындағы Нұра өзенінің бойындағы қыстауында еді.Өзеннің жағалары қалың биік тас,кей жерлерде талмен араласа шыққан қамыс.Араларында, қырат жерлерде биік ұшқат,қараған,тобылғы.Өзенннің екі жағындағы жалпақ шыққан неше түрлі өсімдіктің сары ала алтынданып,әбден піскен кезі.Талдардың жапырақтары сап – сары ала алтын түстеніп,ақырын сыбдырлап желбірейді.
Қарағандардың да жапырақтары сарғайып,бүршіктері қызарып,құндақтары тұқым шашқан.Тікендердің жазғы ал қызыл гүлдерінің орындарына қып – қызыл моншақтай,сабақтаған қызыл моншақ түймелердей болып,итмұрындар самсаған. Қызыл тобылғылардың жасыл жапырақтары алтындай сараланып құбылған.Өзеннің және қара сулардың жағаларындағы селдіреген қамыстардың әдемі шашақтары үлбіреп,жел соқса,ақырын ырғала желбіреп,сары үкідей болып сарғайған.Қамыстардың әдемі сыбдырлаған жапырақтары да сары ала болған.
( С:Сейфуллин ) ( 114 сөз )
Жазып болғаннан кейін мәтіннен сын есімдерді тапқызып,құрамына қарай талдатамын.
Үйге тапсырма : салмақты,жібектей,судай,мөлдір,бұлтты сөздеріне сөйлем құрап келуге беремін.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Диктант
Сабақтың мақсаты :
а) Балаларды есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру
ә) Мұқият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;
б) Өз ісіне ұқыпты,мейрімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі : баяндау,мәнерлеп оқу
Сабақтың көрнекілігі : диктанттар жинағы
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал – мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мәтінді бір рет мәнерлеп оқып беремін
Халық – сыншы
Бала анадан туады.Халыққа қызмет істейді. Анадан туған балада екі ана бар. Бірі – тапқан ана,екіншісі тәрбиелеген ана.Соңғысы – халық.Ана тәрбиесі балаға алғашқы адым жолын көрсетедіХалық тәрбиесі болашақ өмірдің соқпағына салады.Ана сүтін ақтаған бала –халық қызметкері.Халық анасынан тәрбие алған бала халық тілегін,үмітін ақтауға тиіс.
Атағын шығарған балаға халық разы болса,тапқан ананың да қуанышы.
Мен батырмын, мықтымын,өнерлімін,білімдімін дейтін адам,өзін -өзі тарих таразысына салушы адам халық баласы емес. Ол – қара басының қамын ойлаушы топас адам. Сенің кім екеніңе сыншы – халық.Халық сыны – қадірлі сын.Халық сынынан өту,халық баласы атану оңай емес. Ол кімнің алдына болса да,орасан көп тілектер,талаптар қояды,соларды орындасаң ғана халық баласы атанасың.
( М.Ғабдуллиннен. ) ( 117 сөз )
Мәтінді тағы бір рет оқып беремін.Оқушылар тыныс белгісін қояды.
Үйге тапсырма : Үш сөйлемге морфологиялық талдау жасайды.
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Күрделі сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) дара сөздер мен күрделі сөздер туралы
түсініктерін кеңейту
.Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру ;
ә) Оқушылардың
бойында әдептілік,инабаттылық
,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
б) Сабақ барысында түбір мен қосымшаны ажырата
білуге дағдыландыру
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша сұрақтар қоямын.
1. Сөзжасам дегеніміз не ? 2.Түбір дегеніміз не ?
3.Түбірге жалғанған бөлшекті қалай атаймыз ? 4.Қосымша нешеге бөлінеді ?
5.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?
б) Жаңа сабақ :
Бір ғана түбірден немесе туынды түбірден тұрған сөзді дара сөздер дейміз.
Екі немесе одан да көп сөздердің бірігуі,тіркесуі,қосарлануы,қысқартуы арқылы жасалған сөздерді күрделі сөз дейміз.
Мысалы : 1. әке,сандықша-дара
2.түйеқұс,әке – шеше,Б:Ұ:Ұ: т.б.
Жаттығу : 75 – жаттығудағы сөздерді дара сөздерді бір бөлек,күрделі сөздерді бір бөлек айырып айту
76-жаттығу . күрделі сөз түріне мысал тауып жазу
Тақтамен жұмыс : күрделі сөздердің әрқайсысына алты сөзден тауып жазады.
Білімді бекіту : 1. Дара сөздер дегеніміз не ?
2. Күрделі сөздер дегеніміз не ?
3. Күрделі сөздер нешеге бөлінеді ?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 77 – жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Шылау
Сабақтың мақсаты :
а) Шылау туралы түсінік бере отырып,шылаулардың сұраққа жауап бере алмайтындығын,оның лексикалық мағынасының болмайтындығын түсіндіру;
ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорытуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Оқушыларға қазақ тілін оқыту арқылы ой -өрісін,таным абілетін,шылау туралы түсініктрін дамыту.
Сабақтың түрі : Жаңа сабақты игерту
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар,тірек сызбалар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Көмекші есімдер дегеніміз не? 2. Көмекші етістіктер дегеніміз не?
3. Одағайдың қандай түрлері бар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ,бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші сөздер бар. Ондай көмекші сөздер шылаулар деп аталады.
Шылаудың басқа сөз таптарынан мынадай айырмашылықтары бар.
1. Шылаудың толық лексикалық мағынасы болмайды.
2. Сөйлем ішінде шылау сөйлем мүшесі бола алмайды.
3. Шылаулар сөз бен сөзді,сөйлем мен сөйлемді байланыстырады.
4. Шылаулар түрленбейді.
Жаттығумен жұмыс : 323 – жаттығудағы шылауларды тауып олардың сипатын анықтаңдар.
Шығармашылық жұмыс : Ішінде шылау бар мақал – мәтелдер тауып айтады.
Отан үшін отқа түс, күймейсің
Семіздікті қой ғана көтереді
Сабақты бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.бірнеше сұрақтар қоямын.
1 Шылау дегеніміз не?
2. Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 324-жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Септеулік шылау
Сабақтың мақсаты :
а) Шылау туралы түсінік бере отырып,шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай үшке бөлінетінін түсіндіру;
ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорытуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Сабақ барысында шылаулардың түрін ажырата білуге үйрету;
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар,тірек сызбалар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1 Шылау дегеніміз не?
2. Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Септеулік шылаулар белгілі бір септік тұлғадағы толық мағыналы сөздермен тіркесіп келіп,оған қосымша мән үстеп тұрады да, оны екінші сөзбен байланыстырады. Бұл тұрғыдан келгенде септеулік шылаулар септік жалғауларының білдіретін мағынасы мен атқаратын қызметіне ұқсайды.
Септеулі шылаулар мыналар: үшін,сайын, туралы, арқылы,жайлы, сияқты, қарай ,таман,бері,бұрын,бірге, соң, кейін т.б
Жаттығумен жұмыс : 325– жаттығу. Септеулік шылау арқылы байланысып тұрған сөздерді септеулігімен бірге теріп жазыңдар.
Тақтамен жұмыс : Шылауларды қатыстырып,бірнеше сөйлем жазып морфологиялық талдау жүргізеді.
Ж.е з.е ш з.е з.е т.с ет ж.ж ш
Сен «Асан мен Үсен» ертегі/сін оқыдың ба?
Сабақты бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Қай септіктердің шылауында айтылады?
2. Шылаулар атауыш сөздерге жата ма?
3. Септеулік шылау дегеніміз не?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 326-жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жалғаулық шылау
Сабақтың мақсаты :
а) Шылау туралы түсінік бере отырып,шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай үшке бөлінетінін түсіндіру;
ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорытуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Сабақ барысында шылаулардың түрін ажырата білуге үйрету;
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар,тірек сызбалар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Қай септіктердің шылауында айтылады?
2. Шылаулар атауыш сөздерге жата ма?
3. Септеулік шылау дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тірек сызба арқылы түсіндіремін.
Жалғаулық шылаулар
|
Ыңғайластық қатынасты білдіретін |
Қарсылықты қатынасты білдіретін |
Талғаулықты қатынасты білдіретін |
Себеп-салдар қатынасты білдіретін |
|
Мен,бен,пен, да,де,та,те |
Бірақ, алайда,дегенмен, әйтседе,сонда да |
әлде,біресе, бірде, не, болмаса |
Себебі,өйткені, сондықтан |
Жалғаулық шылаулар сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді салаластыра байланыстырады. Жалғаулық шылаулар жалғаулықтар деп аталады.
Жаттығумен жұмыс : 328 – жаттығу. Жалғаулықтарды тауып,олар қандай сөздерді және сөйлемдерді байланыстырып тұрғанын көрсетіңдер.
Сабақты бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Жалғаулық шылау дегеніміз не?
2. Жалғаулық шылаулар қандай мағыналық қатынасқа бөлінеді?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 329-жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Демеулік шылау
Сабақтың мақсаты :
а) Шылау туралы түсінік бере отырып,шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай үшке бөлінетінін түсіндіру;
ә) сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорытуға,көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру
б) Сабақ барысында шылаулардың түрін ажырата білуге үйрету;
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар,тірек сызбалар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Жалғаулық шылау дегеніміз не?
2. Жалғаулық шылаулар қандай мағыналық қатынасқа бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тірек сызба арқылы түсіндіремін.
Демеулік шылаулар
|
Сұраулық демеуліктер |
күшейткіш |
шектік |
болжалдық |
болымсыздық |
нақтылау |
|
Ма,ме,бе,ба ,па,пе,ше |
-ақ,-ау, -ай, әсіресе |
Ғана, тек,кейде |
-мыс,-міс |
Түгел,тұрсын, тұрмақ |
Қой,-ды,-ді,-ты,-ті |
Жаттығумен жұмыс : 331– жаттығу. Демеуліктерді тауып,олар қандай сөзбен бірге жұмсалғанын табыңдар.
Суретпен жұмыс: Суреттерге қарай отырып демеулік шылауларды қатыстырып шағын мәтін құрастырады.
Сабақты бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 326-жаттығу
6– сынып Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Шылауды қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) шылау тақырыбы бойынша алынған білім,білік дағдыларын бекіту;
ә) алынған білімді есте сақтауға дағдыландыру,логикалық ойлау қабілеттерін ,нақты,дәлелді сөйлеу дағдыларын дамыту;
б) орындалған тапсырмалар арқылы бірін-бірі тыңдауға ,сыйлауға дағдыландыру,өз еңбегін әділ бағалауға тәрбиелеу;;
Сабақтың түрі : білім дағдыларын бекіту
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, талдау,ойлау,дәлелдеу
Сабақтың көрнекілігі : плакаттар,тірек сызбалар,слайдтар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : мақал - мәтелдер
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Оқушыларға сабаққа мақсат қойғызу.
Тапсырма. Кестені толтыру.Интербелсенді тақтада үш оқушы шылаудың үш мағыналық түріне байланысты кластерді толтырады.
Тапсырма. Менің атым Қожа повесінен шылау кездесетін 5 сөйлем теріп жазу. Шылауларды мағыналық түрлеріне ажырату.
Тапсырма. Шылау тақырыбына 5 жолды өлең жазу.
Тапсырма. Көру диктанты. Интербелсенді тақтада өлеңді жазып, пердемен жазып қойып жатқа жазғызу.
Қайрат пен ақыл жол табар
Қашқанға да қуғанға
Әділет,шапқат кімде бар,
Сол жарасар туғанға!
Тапсырма. Шылау ережесін сатылай кешенді талдау.
Сөз табы: Шылау
1. Лексикалық мағынасы: жоқ,бірақ сөз тіркесінің құрамында белгілі мағынаға ие болады.
2. Түрленуі: түрленбейді.
3. Қызметі: сөз бен сөзді байланыстырады.
4. Мағыналық түрлері: жалғаулық,септеулік, демеулік
5. Синтаксистік қызметі: жоқ
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: I деңгей: 346-жаттығуды орындау
II деңгей: шылау қатысқан мақал-мәтел жазып келу
III шылауларды қатыстырып «Біздің атамыз» тақырыбында ойтолғау жазып келу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қатемен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: талдау,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі : деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элемен н қолдану ттері:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын тексеру:
Жіберілген қателер бойынша тақтаға шығып қатемен жұмыс жүргізеді.
Орфографиялық сөздікпен жұмыс жүргіземін
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздерді жазып буынға бөліп, фонетикалық талдау жүргізеді.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Ережелерді жаттап келуге беремін
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қатемен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: талдау,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі : деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элемен н қолдану ттері:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын тексеру:
Жіберілген қателер бойынша тақтаға шығып қатемен жұмыс жүргізеді.
Орфографиялық сөздікпен жұмыс жүргіземін
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздерді жазып буынға бөліп, фонетикалық талдау жүргізеді.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Ережелерді жаттап келуге беремін
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қатемен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: талдау,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі : деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элемен н қолдану ттері:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын тексеру:
Жіберілген қателер бойынша тақтаға шығып қатемен жұмыс жүргізеді.
Орфографиялық сөздікпен жұмыс жүргіземін
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздерді жазып буынға бөліп, фонетикалық талдау жүргізеді.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Ережелерді жаттап келуге беремін
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қатемен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұхият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: талдау,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі : деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элемен н қолдану ттері:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын тексеру:
Жіберілген қателер бойынша тақтаға шығып қатемен жұмыс жүргізеді.
Орфографиялық сөздікпен жұмыс жүргіземін
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздерді жазып буынға бөліп, фонетикалық талдау жүргізеді.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Ережелерді жаттап келуге беремін
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,іздендіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : суреттер,деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздар үлестіріп беріп жауавп талап етемін.
1.Кірме сөз дегеніміз не?
2.Диалект сөздер дегеніміз не?
3.Кәсіби сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Кім сөз табар екен?» ойыны.
1 деңгей: Қосар дауыссызға аяқталған бірнеше термин сөз тауып жазыңдар.
2 деңгей: Г әрпіне аяқталған бірнеше термин сөздер тауып жазыңдар.
3 деңгей: Құрамында ф,ң,э әріптері бар әр түрлі термин сөздер тауып жазыңдар.
Әрқайсысына алты мысал жазу.
1 деңгей: Ауыл шаруашылығына байланысты кәсіби алты сөз жаз.
2 деңгей:Мал бағу кәсібімен байланысты алты сөз
3 деңгей: Аңшылық кәсібімен байланыстыалты сөз
«Не игі?» ойыны.Игі сөзімен аяқталатын алты мақал тауып айтыңдар.
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма . Құрамында мынадай екі дауыссыз дыбыс қатар келген сөздер жазу.
кк, ққ, тт, сш, зш.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Мәтінмен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балалардың тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу. ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту т.б.
Сабақтың көрнекілігі : суреттер т.б.
Халықтық педагогика сақтықта қорлық жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Дауысты дыбыс дегеніміз не?
2.Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
3.Қазақ тілінде неше дыбыс бар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Көп нүктенің орнына жіңішке дауыстылардың тиістісін қойыңдар.
Б... р жарлы шал есг ... не м .. н .. п келе жатыр ед ... Олар шалды ... жуалап, мазақ етк ... пе ...р ... кел ... п :
- Ата, неге есег ..ң..зд ... өлең айтуға үйретт ... ң ... з? депті. –Есег..м ...лең айтпайды.Сендердей жақсы жолдасын к...рген соң қуанғаннан бақырады,-депт...
Топпен жұмыс : Мына сөздермен сөз тіркестерін құрыңдар.
бала
бала
әдепті
әдепсіз
ниет
ізетті ізгілік
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Егер де мен ...» тақырыбына мәтін жазып келу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Тіл мәдениеті
Сабақтың мақсаты :
а) Тіл мәдениеті туралы түсінік бере отырып балалардың тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу. ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ; б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту т.б.
Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б.
Халықтық педагогика сақтықта қорлық жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Шылау дегеніміз не? 2. Шылау нешеге бөлінеді?
3.Септеулік шылау дегеніміз не? 4. Жалғаулық шылау дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тіл екі түрде қызмет етеді. Бірі-сөйлеу тілі,екіншісі-жазба тіл.Сөйлеу тіл мен жазба тілдің бір-бірінен үлкен айырмашылықтары бар. Сөйлеу тілі бетпе-бет сөйлеу арқылы жүзеге асады. Сондықтан ол көбіне диалог түрінде өтеді. Алжазба тіл- әр түрлі жазба әдебиеттердің тілі. Ол-қолма-қол оқуға да, келесі ұрпақтардың оқып үйренуіне де ,білуіне де арналатын мәңгілік мұра.
Жаттығумен жұмыс : Мәтінді түсініп оқыңдар. Ақыл-білімді ауыр, оқу-ғылымды терең, адам өмірін ыстық, тәкаппардың көңілін биік деудің мәнісін түсіндіріңдер.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 349-жаттығу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Жұрт алдында сөйлеу мәдениеті
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұлттық дәстүрді қатерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды тілдерін бұрмаламай ашық, таза сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика
элементтерін қолдану : Көз жетпеген жерге сөз жетеді
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Шылау дегеніміз не? 2. Шылау нешеге бөлінеді?
3.Септеулік шылау дегеніміз не? 4. Жалғаулық шылау дегеніміз не
5.Тіл мәдениеті дегеніміз не? 6.Тіл қанша түрде қызмет етеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Жұрт алдында сөйлеуге адам бірте-бірте дағдыланады.Сондықтан сөйлеуге үйренудің жолдарын меңгеру әр адамға қажет нәрсе.Ол үшін,біріншіден,адам сөйлеуге өзін-өзі психологиялық жағынан дайындауы тиіс.Өз бойындағы қорқынышты,сенімсіздікті жоюдың бірден-бір жолы – сол сөздің айтылу қажеттігіне деген сенім,не айтатынды және не үшін айтатыныңды анық түсіну,өз ойыңды қалай жеткізетініңді жоспарлап алу.Екіншіден,жұрт алдында сөйлейтін сөздің мағыналы,жүйелі шығуы үшін,әрине,күнделікті оқып,жинайтын ақпараттардың мәні зор.Атап айтқанда,түрлі ғылыми-көпшілік әдебиеттер,баспасөз материалдары,көркем әдебиеттер саған үлкен көмек береді.Оларды жай оқып қана қоймай,олардан қажетіңді іріктеп жазып алып отыруға,дәйек сөздерді арнайы қойын кітапшаңа түсіріп алуға дағдыланасың,ол қашан да саған сүйеніш болады.Оның үстіне қаламмен қағазға жазғаның ойыңа жазғаның емес пе?! Өзіңнің жеке папкіңде газет-журнал қиындыларын,өзіңе ерекше әсер еткен сұрақтарды,үлкен оқымыстылардан естіген сөздеріңді жинақтаудың да көмегі үлкен.Үшіншіден,сөйлеу техниакасына төселуің қажет.Оңашада айнаға қарап,өзіңнің бет құбылысыңды байқап,дене,қол қимылдарыңды басқаруға үйренуге тырыс.Даусыңды айтатын сөзіңе қарай құбылту – тыңдаушыны еліктірудің бір тәсілі.Сөзің қанша мәнді болса да,оны соған лайық әуенмен,әуезбен айта білмесең,еңбегің еш болатынын жадыңда ұста! Төртіншіден,ауызша сөйлейтін сөзіңді ең әуелі жазбаша құрып ал.Сонда сөзің әрі жүйелі,әрі көркем болып шығады.Бірақ,мүмкіндігінше,қағазға қарамай сөйлеуге дағдылан.Қағаздан оқып сөйлеу сөздің әсерлілігін төмендетеді.Бесіншіден,шешендердің сөзіне үнемі құлақ түріп жүр.Өзің үлгі тұтатын достарыңның,мұғалімдеріңнің,ата-аналарыңның сөзін мұқият бақылап,жақсысын үйренуден,жаманнан жиренуден жалықпа! Егер осы кеңеске құлақ асып,үнемі есте ұстасаң,сен де өзіңнен кейінгілер үлгі алатын шешен боларың анық.Саған табыс тілейміз,оқушым!
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 355-жаттығу.Өздерің ұнататын өнер түрі туралы шағын шығарма жазыңдар.Мәтіндегі сөздердің мағыналы,жүйелі,әсерлі болуына көңіл бөліңдер.Биылғы өткен грамматикалық тақырыптардың пайдасы тиді ме,өзіңе есеп бер.
6 – сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Біріккен сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзбен қарап жолдасының көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұллтық дәстүрді қастерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар аудару. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп, жауап талап етемін.
1.Сөзөжасам дегеніміз не? 2.Түбір дегеніміз не? 3.Қосымша дегеніміз не?
4.Дара сөздер дегеніміз не? 5.Күрделі сөздер дегеніміз не? 6.Қосымша қанша түрге бөлінеді?
7.Жұрнақ қанша түрге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Екі я одан да көп түбірден бірігіп,тұтас бір ұғымды білдіретін күрделі сөздер біріккен сөздер деп аталады.Мысалы, белбеу,баспасөз,ашудас,өнеркәсіп,тоқсан деген сөздер екі сөзден құралып (бел және бау,баспа және сөз,ашу немесе ащы және тас (кейінді ықпал заңы бойынша т дыбысы т-ға айналып,тас сөзі дас болған),өнер және кәсіп,тоғыз-тоқс және он-ан),бір ұғымның ғана атауы болып тұр.
Қазақтілінде біріккен сөз екі түрліболады.Бірінде құрамына енген түбірлердің тұлғалары сақталып отырады.Мысалы: түйеқұс(түйе+құс),бұзаубас(бұзау+бас),қарақұрт(қара+құрт),басмақала(бас+мақала) т.б.
Екіншісінде құрамына енген түбірлердің тұлғалары сақталмай,кейбір дыбыстық өзгерістерге ұшырайды.Мсыалы: биыл(бұл және жыл: бірінші сөздегі л дыбысы түсіп қалған,екінші сөздің басындағы ж дыбысы и-ға айналған),жаздыгүні(жаздың және күні:бірінші сөздегі сорңғы ң дыбысы түсіп қалған,екінші сөзің басындағы к дыбысы ілгерінді ықпал заңы бойынша г-ге айналған), Бұлар ғылым тілінде кіріккен сөздер деп аталады.
Біріккен сөздерге көбіне мынадай атаулар жатады:
1)аң,құс,жәндік,өсімдік атаулары:қосаяқ,тасбақа,егеуқұйрық,жолбарыс,көкқұтан,текесақал,алабота,аққу,қарақұрт,итмұрын,саңырауқұлақ,бәйтерек,бәйшешек т.б. ;
2)Географиялық атаулар (жер,су,планета аттары): Жетіқарақшы,Темірқазық,ақбозат,Көкбозат,Сарысу,Қызылорда,Әулиеата,Алакөл т.б.
3) Кісі аттары: Орынбасар,Сейілбек,Мұхаметжан,Қойбағар,Жаңбырбай,Есенәлі,Бейсенбай т.б.
Кітаппен жұмыс: 78-жаттығу.Берілген біріккен сөздердің қандай түбірлерден біріккенін көрсетіңдер.Біріккен сөздердің мағыналарын айтыңдар.
Үлгі: Қаптесер – қап және тесер сөздерінен біріккен,тышқанның бір түрі.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын.1.Біріккен сөздер дегеніміз не? 2.Қазақ тілінде біріккен сөздер қаншаға бөлінеді?
3.Кіріккен сөздер дегеніміз не? т.б.
Білімді бағалау :Оқушылардың ынтасына,сабаққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 79-жаттығу Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір бөлек,түбірлері дыбстық өзгеріске ұшыраған кіріккен сөздерді бір бөлек және қандай түбірлерден біріккенін көқрсетіп көшіріп жазыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Біріккен сөздердің емлесі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сөзөжасам дегеніміз не? 2.Түбір дегеніміз не? 3.Қосымша дегеніміз не?
4.Дара сөздер дегеніміз не? 5.Күрделі сөздер дегеніміз не? 6.Қосымша қанша түрге бөлінеді?
7.Жұрнақ қанша түрге бөлінеді 8.Біріккен сөздер дегеніміз не? 9.Кіріккен сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақ
1.Біріккен сөздер әрқашан бірге жазылады.Мысалы: баспасөз,қарақұс,әлденеше,әркім,Ақтөбе,
Талдықорған,бесжылдық.
2. Біріккен сөздердің әрбір тұлғасы дыбстық өзгеріске түскен қалыпта жазылады.Мысалы: ашудас(ашутас немесе ащы тас емес),ендігәрі(ендігіден әрі емес),сөйтіп(солай етіп емес),Бегәлі(бекәлі емес), бүгін(бұлкін емес).
3.Еш,бір,әр,кей,әлде деген сөздер есімдіктермен (мысалы, еш сөзі кім,бір,қандай,қайда,қашан,
Теңе Сөздерімен, бір сөзі неше,талай,аз,ыңғай,келкі,жола,жолата,қыдыру сөздерімен,кей, сөзі бір,біреу сөздерімен,әлде сөзі кім,қашан,қалай,қайда сөздерімен) бірігіп жазылады.Ал жеке тұрып зат есімдердің анықтауышы ретінде жұмсалғанда,бұл сөздер олардан бөлек жазылады. Мысалы;еш бала,еш жерде,бір мектепте,әр оқушы, кей адам т.б.
Кітаппен жұмыс: 82-жаттығу. Берілген БАҚ беттеріндегі біріккен сөздердің жазылуына назар аудару.Қандай түбірлерден тұрғанын анықтаңдар.
Дәптермен жұмыс : 83-жаттығу.
85- жаттығу.Мәтіннен Күрделі сөздерді /біріккен сөздерді/ теріп жазыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Өздеріне бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 87-жаттығу.
Үлгі: Беташар - әдет-ғұрыпқа байланысты туған жыр.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Қосарлама қос сөздер
Сабақтың мақсаты:
Қос сөздер.Қосарлама қос сөздер туралы
ұғым қалыптастыру
Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген
қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге
аса көңіл бөлуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика «Ұяда не көрсе,
элементтерін қолдану : ұшқанда соны ілер»
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеғңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Сөзөжасам дегеніміз не? 2.Түбір дегеніміз не? 3.Қосымша дегеніміз не?
4.Дара сөздер дегеніміз не? 5.Күрделі сөздер дегеніміз не? 6.Қосымша қанша түрге бөлінеді?
7.Жұрнақ қанша түрге бөлінеді 8.Біріккен сөздер дегеніміз не? 9.Кіріккен сөздер дегеніміз не?
10.Қос сөздер дегеніміз не? 11.Қайталама қос сөздер дегеніміз не? 12Қос сөздер қаншаға бөлінеді
б) Жаңа сабақ
Екітүбірден қосарланып жасалған қос сөзді қосарлама қос сөз дейді.Әдетте мағыналары бір-біріне жақын синоним немесе мағыналары бір-біріне қарама-қарсы келетін антоним сөздер қосарланады.Мысалы:аяқ-табақ,құрт-құмырсқа,құрбы-құрдас,әке-шешет.б. Мұнда аяқ та ,табақ та – ыдыстар,құрт та,құмырсқа да – жәндіктер,құрбы да, құрдас та – замандастар, әке де,шеше де – ата-аналар.Ал кәрі-жас,үлкен-кіші,ұзынды-қысқалы,қысы-жазы деген қос сөздердің бірінші сыңары екіншісінің мағынасына қайшы келіп тұр.Осы қасиеті жағынан қосарлама қос сөздер сөйлемнің бірыңғай мүшелеріне ұқсас,жақын болып келеді,олардың сыңарлары тұлғалас болып отырады.Бұл тәрізді қос сөздерді кейде арасына жалғаулық шылауларды келтіріп,бірыңғай мүше етіп қолдануға болады.Мысалы: кәрі-жас түгел жиналды – кәрі мен жас түгел жиналды, айқай-шу тыйылды – айқай да,шу да тыйылды т.б.
Қосарлама қос сөздердің құрамы мынадый болады.
1.Мағынасы бір-біріне жақын(синоним)я қарама-қайшы(антоним)сөздер қосарланадыМыс:аға-іні.
2.Бір сыңары мағыналы,екінші сыңары мағынасыз сөздер қолданылады.Мсыалы: бала-шаға
3.Екі сыңары да мағынасыз сөздер қолданылады.Мыс:ығы-жығы,оқта-текте,некен-саяқ
4.Кейінгі кезде ғана қалыптаса бастаған бір топ қосарланған сөздер бар.Олардың сыңарлары кейде бір тұлғада бола береді.Мысалы: үгіт-насихат бөлімі,оқу-ағарту саласы,саяси-экономикалық жағдай,қоғамдық-саяси әдебиет,саяси-көпшілік әдебиет, т.б.
Қос сөздердің қайталама түрі де,қосарлама түрі де әрқашан дефис арқылы жазылады
Дәптермен жұмыс: 93-жаттығу. Қосарлама қос сөздерді теріп жазып,олардың қлай жасалғанын айтыңдар,дефис арқылы жазылатынына көңіл аударыңдар.
Кітаппен жұмыс: 99-жаттығу.Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.Қос сөздің түрлерін анықтап,олардың қандай жолмен жасалғанын айтыңдар.
Білімді бекіту: Оқушыладың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін,сұрақтар қоямын.
1.Қосарлама қос сөз дегеніміз не? 2.Қосарлама қос сөздердің құрамы қандай?
3.Қосарлама қос сөздер әрқашан қандай тыныс белгісі арқылы жазылады?
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергендеріне қарай бағалаймын.
Үйге тапсырама: 95-жаттығу. Берілген қос сөздерді пайдаланып,сөз тіркесін жасаңдар.Үлгі: ойын-тойдың сәні, ...
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Көне түркі ескерткіштеріндегі
есімдіктер
Сабақтың мақсаты:
а) Көне түркі ескерткіштеріндегі есімдіктеермен таныстыру Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу.
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп, тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мен мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрену.
.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру
Сабақтың көрнекілігі: плакат,дидактикалық материалдар т.б.
Халықтық педагогика Дос жылатып айтады,
элементтерін қолдану: Дұшпан күлдіріп айтады.
Пәнаралық байланыс: Әдебиет
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,щқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына көңіл бөлу
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Әдеби тіл дегеніміз не? 2.Мәтін дегеніміз не? Әдеби тіл қаншаға бөлінеді?т.б.
б) Жаңа сабақ: Көне түркі ескерткіштеріндегі
есімдіктер
Көне түркі ескерткіштері
Орхон-Енисей ескерткіштері/38 бет/
Көне түркі ескерткіштеріндегі есімдіктерді табу,жасалу жолын талдау
Сөз түрлі бөлшектерден тұрады.Сөз бөлшектерінің өзіне тән белгілі бір мағынасы және қызметі болады.Мысалы, жолдастыққа деген сөз мынадай төрт бөлшектен тұрады: жол-дас-тық-қа. Бірінші жол бөлшегі «салған із» немесе «сапар» деген мағынаны білдірсе, оған –дас қосымшасы қосылған жолдас сөзі «серік» деген мағынаны беріп тұр.Бұл сөзге –тық қосымшасы жалғанып,адамдар арсындағы қатынас мағынасын білдіретін сөз жасалған.Соңғы –қа бөлшегі бұл сөзге жаңа мағына үстеп тұрған жоқ,басқа сөзбен байланыстыру қызметін атқарып тұр.
т.б.),қосымшалы түбірден де(мысалы,маңдай-ша,өнер-паз,біл-ім т.б.), екі түбірден де (мысалы,некен-саяқ,жақсы-жаман,аққу,Марқакөл т.б.) құралады.
Тест орындау
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын. 1.Түбір дегеніміз не? 2.Қосымша дегеніміз не?
Білімді бағалау: Оқушылардың белсенділігіне,ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 67-жаттығу. Суретке қарап,күз көрінісін бейнелеп жазыңдар.Сөздерге қосылған қосымшалардың астын сызыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Өзгелік етіс
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды дакөркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып, логикалық ойын дамыту,оқу материалына сын көзбен қарап жолдасының көмекке қашанда әзір болу қасиетіне,ұллтық дәстүрді қастерлеуге үйрету.
б) Оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Отыз тістен шыққан сөз,
элементтерін қолдану : отыз рулы елге жайылады.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сыныптың тазалығына назар
аудару. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып білімдерін бағалаймын.
1.Етістік нені білдіреді?
2.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?
4.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
5.Сабақты етістік дегеніміз не?
6.Салт етістік дегеніміз не?
7.Етіс дегеніміз не?
8.Өздік етіс дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Өзгелік етіс қимылдың,іс-әрекеттің сөйлемдегі іс иесі,яғни субъектінің тікелей өзі емес,екінші бір басқа субъект,қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп,белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.Ол жұрнақтар мыналар:
1) –ғыз,-гіз,-қыз,-кіз: отыр-ғыз,жүр-гіз,айт-қыз,жет-кіз,жаз-ғыз,көр-гіз;
2) – дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір: сал-дыр,сен-дір,ас-тыр,тік-тір,кет-ір,ас-ыр;
3) – т; жаса-т,сөйле-т т.б.
Демек, өзгелік етісті сөйлемде қимылды,іс-әрекетті іске асырушы екі субъект болады: бірі – сол қимылды орындатушы,екіншісі – қимылды тікелей орындаушы.Мсыалы,Ол баласына өлең айтққызды.Үй иесі бізге малды күзеттірдіСен жұртты сөйлетпедің деген сөйлемдегі айту,күзету,сөйлеу қимылдарын істеуші – ол,үй иесі,сен. Бірақ бұлар өздері тікелей істеп отырған жоқ,қимыл,іс-әрекетті екінші біреу арқылы,яғни баласы,біз,жұрт арқылы істеп отыр.
Кейде бір түбірге өзгелік етістің бірнеше жұрнағы бірінен кейін бірі жалғана береді : сөй-лет-кіз-бе-ді,қаз-ды-т-қыз-ды,оқы-т-тыр-мады т.б.
Жаттығумен жұмыс: 241-жаттығу. Берілген сөздерден қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс жасап жазыңдар.
Үлгі: көбей-т-тір, ...
Көбей.Ойлан.Оқы.Өсір.Жуын.Айқайла.Ал.Өшір.Құтқар.Жина.Жап.Түсір.Сын.Күй.Өт.Ақта.Апар.Әкел.Жет.Күл.Бас.Ойна.Жаз.Айт.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Өздеріне бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 242-жаттығу. Сөйлемдерің құрамынан өзгелік етісті теріп алып,олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.
Үлгі: тарт-тыр-ып, ...
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Ортақ етіс
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.
ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : Баяндау
Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазамын Халықтық педагогика
элементтерін қлдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып білімдерін бағалаймын.
1.Етістік нені білдіреді?
2.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?
3.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?
4.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
5.Сабақты етістік дегеніміз не?
6.Салт етістік дегеніміз не?
7.Етіс дегеніміз не?
8.Өздік етіс дегеніміз не?
9.Өзгелік етіс дегеніміз не?
10.Ырықсыз етіс дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Қимыл,іс-әрекеттің орындаушысы біреу емес,бірнешеу болып, -ыс,-іс,-с жұрнақтары арқылы жасалатын етістің түрі ортақ етіс деп аталады.Мысалы,Омар мен Оспан хат жаз-ыс-ты.Қыз бен жігіт сөйле-с-ті.Ол бізге үй сал-ыс-ты деген сөйлемдердегі жазу,сөйлеу,салу қимылдары бір ғана субъект(іс иесі) тарапынан емес,бірнеше орындаушы (Омар мен Оспан,қыз бен жігіт,ол мен біз) арқылы іске астынын көрсетеді.
Ырықсыз етіс пен өздік етіс жұрнақтары сабақты етістікке жалғанып,оны салт етістікке айналдырады: әңгімені айтты-әңгіме айтылды, сөзді сөйледі-сөз сөйленді,қолын жуды-қол жуылды т.б. Өзгелік етіс жұрнағы салт етістікке жалғанса,салт етістікті сабақты етістікке айналдырады: шам сөнді-шамды сөндірді,оқушы орындықты отырды-оқушыны орындыққа отырғызды,хат жеткізілді-хатты жеткізді т.б.Ал ортақ етіс жұрнағында ондай қызмет жоқ (хат) жазысты-сабақты етістік,сөйлесті-салт етістік.
Етіс жұрнақтары кейде бірінің үстіне бірі қабаттасып та жалғана береді:сөйле-с-іл-ді,жүр-гіз-дір-іл-ді,айт-ыс-тыр-ды т.б.
Кітаппен жұмыс: 248-жаттығу.Сөйлемдерден ортақ етісті тауып,қалай жасалып тұрғанын байқаңдар.Оларға тұлғалық талдау жасаңдар.
Үлгі:Ортақ етіс – дуылдасып.Түбірі – дуыл, -да – бұйрық рай тудыратын жұрнақ, -с – ортақ етіс жасайтын жұрнақ, -ып – көсемшенің жұрнағы.
Жаттығумен жұмыс: 247-жаттығу. Берілген етістіктерге жұрнақ жалғап,ортақ етіс жасаңдар.Түбір мен қосымшаның арасын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.
Үлгі: айт-ыс-ты, ...
Білімді бағалау: Оқушылардың белсенділігіне қарай білімдерін бағалаймын.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Үйге тапсырма: 249-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.Құрамындағы етістерді түрлеріне қарай ажыратып,тұлғалық талдау жасаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Есімшенің жасалуы мен түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Есімше,оның жасалу түрлері,ерекшеліктері,сөйлмдегі қызметі туралы түсінік беру;
ә) Оқушы бойында адамгершілік қасиеттерін қалыптастыра отырып,танымдық белсенділігін артыру;
б) Сауттылыққа баулу,алған білімінегізінде ойлау қабілетін дамытып,шығармашылық қабілетін дамыту;
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістері
Сабқтың көрнекілігі : плакат, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Батамен ел көгерер
элементтерін қолдану Жаңбырменен жер көгерер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Етіс дегеніміз не ? 2. Етіс нешеге бөлінеді ?
3.Өздік етіс дегеніміз не? 4.Өзгелік етіс қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
5. Ырықсыз етіс дегеніміз не? 6. Ортақ етіс дегеніміз не?
7.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?8.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
9.Болымсыз етістік қалай жасалады? 10.Есімше дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Есімше етістіктің негізг және туынды түбірлеріне,сондай-ақ етіс және болымсыз етістік тұлғаларына төмендегідей жұрнақтар қосылу арқылы жасалады.
1) –қан,-кен,-ған,-ген жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады: ал-ған,көр-ген,берме-ген, айт-қан,көрсет-кен,жүргіз-ген т.б.Сөздің соңғы дыбысы дауысты,не үнді,не ұяң болса,жуан буыннан кейін –ған,жіңішке буыннан кейін –ген жалағанады.Қатаң дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін –қан, жіңішке буыннан кейін –кен жалғанады.
2) –ар,-ер,-р және болымсыз етістіктен кейін –с жұрнақтары қосылу арқылы болжалды келер шақ есімше жасалады: бар-ар,көр-ер,айт-ар,сөйле-р,жүргіз-ер,берме-с,көрме-с,айтпа-с т.б.Дауыссыз дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін –ар,жіңішке буыннан кейін –ер жалғанады да,дауысты дыбысқа біткен сөзге –р,етістіктің болымсыз тұлғасынан кейін –с жалғанады.
Жаттығумен жұмыс:251-жаттығу.Қарамен жазылған есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және олардың мағынасын түсіндіріңдер.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Өздеріне бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау. Оқушылардың ынтасына қарай,сұраққа жауап бергеніне қарай бағалаймын.
Үйге тапсырма: 252-жаттығу. Құрамында есімше кездесетін бес сөйлемнен тұратын мәтін құрастырыңдар.Есімшелерге тұлғалық талдау жасаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Көсемшенің жасалуы мен түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика Тұлпар шаба жетіледі
элементтерін қолдану : Сұңқар ұша жетіледі.
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Есімше дегеніміз не? 2.Етіс нешеге бөлінеді?
3.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 4.Етістік тұлғасына қарай нешеге бөлінеді? 5.Туынды етістік қалай жасалады? 6.Сабақты етістік дегеніміз не?
7.Болымды етістік дегеніміз не? 8.Болымсыз етістік қалай жасалады?
9.Көсемше дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Көсемше етістік түбірлеріне (негізгі және туынды)немесе етіс,болымсыз етістік тұлғаларына мына жұрнақтар жалғану арқылаы жасалады.:
1) –а,-е,-й жұрнақтары арқылы ауыспалы осы шақ көсемше жасалады.Дауыссыз дыбысқа біткен сөздерге жуан буыннан кейін –а, жіңішке буыннан кейін –е, дауысты дыбысқа біткен етістікке –й жұрнағы жалғанады: жаз-а,күл-е,айт-асөйле-й,қара-й т.б.;
2) –ып,-іп,-п жұрнағы арқылы өткен шақ көсемше жасалады.Даукыссыз дыбстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –ып,жіңішке буыннан кейін –іп,дауысты дыбысқа біткен етістікке –п жұрнағы жалғанады:жаз-ып,күл-іп,айт-ып,сөйл-п,қараа-п т.б.
3) –ғалы,-гелі,-қалы,-келі жұрнағы арқылы көсемшенің үшінші түрі жасалады.Дауысты,үнді,ұяң дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –гелі жалғанады да,қатаң дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –қалы, жіңішке буыннан кейін –келі жалғанады:жаз-ғалы,бер-гелі,қара-ғалы,сөйле-гелі,айт-қалы,кет-келі т.б.
-а,-е,-й және –ып,-іп,-п тұлғалы көсемшелер жіктеледі де,-ғалы,-гелі,-қалы,-келі тұлғалы көсемшелер жіктелмейді.Көсемше тұлғасына көптік,септік,тәуелдік жалғаулар жалғанбайды.
Кітаппен жұмыс: 258-жаттығу. Көсеишелерді тауып,сұрақ қойып,сөйлемде қандай мүшенің қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.
Білімді бекіту:Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.Көсемшенің түрлерін айтыңдар? 2.Көсемшенің жіктелу ерекшеліктері қандай? 3.Көсемшенің қай түрі жіктелмейді?4.Не себепті көсемше етістіктің ерекше түрі деп аталады?
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 257-жаттығу. Көсемшелерді теріп жазып,тұлғалық талдау жасаңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сын есім.
Сабақтың мақсаты: а) білімділік – сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру,сын есім туралы жалпы мағлұмат беру,сын есімнің сындық қасиеттерін ашу;
ә) дамытушылық – түрлі әдістерді пайдалана отырып,оқушылардың ой-қабілеттерін,сөздік қорларын,байқағыштық қасиеттерін дамыту;
б) тәрбиелік – Абай өлеңдерін,әндерін жатқа айтқызып,талдау барысында әдемілікті,әсемдіктітүсінуге,туған табиғатқа қамқорлық жасауға тәрбиелеу,эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: дәстүрлі.
Сабақтың әдісі:түсіндіру,баяндау,сұрақ-жауап,көрнекілік,оқулықпен жұмыс,жаттығу,салыстыру әдістері.
Көрнекіліктері: Абайдың табиғат лмрмкаларынан буклет,әндері,аудармалары,карточкалар,ойын түрлері,плакат,бейнесөз,мемлекеттік елтаңба,ту.
Пәнаралық байланыс:әдебиет,музыка,орыс әдебиеті,бейнелеу өнері.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру бөлімі:
Өткен тақырыптар бойыншы сұрақтар қоямын.
1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
2.Зат есім дегеніміз не?
3.Жалқы есім дегеніміз не? Мысал келтір.
4.Деректі және дерексіз зат есімдер дегеніміз не?
Жаңа сабақтың тақырыбын жазбас бұрын бейнесөз шешіп көрелік.Бейнесөзде қоржын мен киіз үйдің есігі бейнеленген.Қоржынның алдыңғы 4 дыбысын алып тастап,орнына «с» дыбысын, есіктің соңғы дыбысын алып тастап,орнына «м» дыбысын қойса, «сын есім» деген сөз шығады.
Қазақ тілі - өте бай тіл.Оның құрамында әлденеше мыңдаған сөз бар.Сол сөздердің мағыналарына,атқарылатын қызметіне,сұрағына қарай тоғыз топқа бөлінеді,соның бір табы зат есім деп аталса,келесі бір табы сын есім деп аталады.Зат есім заттың,құбылыстың атын білдірсе,сын есім сол заттың,құбылыстың сын-сипатын,көлемін,түр-түсін,сапасын білдіреді.
Мысалы:
ақылды
қызыл
Бала саналы
гүл әдемі
ойлы нәзік
Сын есімнің мынадай маңызды белгілері болады.
|
1 |
Заттың түрін,түсін білдіреді |
ақ(қағаз),көк(сия),сұр(бұлт),т.б. |
|
2 |
Заттың көлемдік,аумақтық белгісін,сынын білдіреді |
биік(үй),тар(бөлме),ұзын(ағаш),т.б. |
|
3 |
Заттың сапалық сипатын білдіреді |
жақсы(сөз),сараң(адам),тентек(бала),т.б. |
|
4 |
Заттың дәмін,иісін және басқа сипатын білдіреді |
ащы(пияз),тұщы(су),тәтті(тоқаш),т.б. |
|
5 |
Затқа,қимыл іс-әрекетке,мезгіл-мекенге қатысты сынды білдіреді. |
тасты(жер),балалы(үй),көтеріңкі(көңіл),т.б. |
Сын есім қандай,қай деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы:желсіз түнде жарық ай. Мұнда желсіз,жарық сөздері түн,ай деген зат есімдердің сынын,сапасын білдіріп,қандай деген сұраққа жауап береді.Жарық (қандай) ай,желсіз (қандай) түн.
Сонымен,заттың сынын,сипатын,түр-түсін,иісін,дәмін,көлемі мен аумағын білдіріп,қандай,қай деген сұрауларға жауап беретін сөз табын сын есім дейміз.
(Оқушылардан жекелеп қайтадан сұраймын).
- Балалар,қазір жылдың қай мезгілі? ...
- Тағы қандай жыл мезгілдері бар? ...
- Жылдың төрт мезгіліне де өлең жазған қай ақынды білеміз? ...
- Дұрыс айтасыңдар,Абай - қазақтың ұлы ақыны.
Кім «Күз» өлеңінен үзінді жатқа оқи алады? ...
Оқушыдан өлеңді жатқа сұрап,сын есімдерін тапқызып,тақтаға жазғызамын.
Сұр бұлт,түсі суық,қаптайды аспан,
Күз болып,дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма,тоңғаны ма,
Жылқы ойнап,бие қашқан,тай жарысқан.
«Қыс» өлеңінен де үзінділерді жатқа сұрап,сын есімдерін табу.
Ақ киімді,денелі,ақ сақалды,
Соқыр,мылқау танымас тірі жанды.
Үсті-басы ақ қырау,түсі суық,
Басқан жері сықырлап келіп қалды.
«Көктем» туралы өлеңінен үзінді оқып,сын есімін табу.
Ай,жұлдызға жылы жел хабар беріп,
Жан-жануар қуанар тойға еліріп.
Азалы ақ көрпесін сілке тастап,
Жер күлімдер,өзіне шырай беріп.
«Жаз» өлеңінен үзінді оқып,сын есім табу.
Жаздыкүні шілде болғанда,
Көкорай шалғын болғанда
Ұзарып өсіп толғанда.
Күркіреп жатқан өзенге,
Көшіп ауыл қонғанда.
Абай тек өлең жазып қана қоймаған,ән де шығарған.Абай - өзінің отыздан астам өлеңіне ән жазған сазгер.Енді Абай әндерін орындаймыз.
I топ «Желсіз түнде жарық ай»
II топ «Көзімнің қарасы».
Әр топтан 2 оқушыдан шығып,өлеңдегі сын есімдерді табады.
Абай А.С.Пушкин,М.Ю.Лермонтов,Л.Н.Толстой,И.С.Тургенов,И.А.Крылов шығармаларын қазақ тіліне аударған.
Біздер қазір И.А.Крыловтан аударған мысалдарына тоқталамыз.
I топ «Есек пен бұлбұл».
II топ «Бақа мен өгіз».
Әр топ мүшелері алдымен қысқаша мазмұнын айтады да,кейіпкерлерге сипаттама береді.
Есек
Бұлбұл Өгіз Бақа
Оқулықпен жұмыс. 129-жаттығу (63-бет).
Оқып шығып,өлең жолдарындағы сын есімдерді табыңдар,олардың мағыналық белгілерін ажыратыңдар.
128-жаттығу. Берілген сын есімдерді мағыналық жағынан байланысатыг зат есімдерімен тіркестіріп жазыңдар.Мсыалы: салқын су,салқын ауа,салқын түн,салқын күз, ...
Ойын: «Бір сөзбен айтқанда қандай дейді?»
- Жақсы оқитын оқушы (үлгілі).
- Сөзге шебер адам (шешен).
- Тез ашуланатын адам (ашуланшақ).
- Сабақ оқымайтын оқушы (жалқау).
«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша «екі жақты күнделік»стратегиясымен жұмыс.
I топ Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ,
Қой мойынды,қоян жақ,бөкен қабақ.
Ауыз омыртқа шығыңқы,майда жалды,
Ой желке,үңірейген болса сағақ.
II топ Жарық көрмей жатсаң да ұзақ,кен тілім,
Таза,терең,өткір,күшті,кең тілім.
Тарап кеткен балаларыңды бауырыңа
Ақ қолыңмен тарта аласың,сен тілім!
Осы өлеңдерді оқу арқылы оқушылар қорытынды түйін шығарады,соған байланысты мақал-мәтелдер жазады.Мақал-мәтелдерге сын есім болу керек.Оқушылар топтарымен бірлесіп жұмыс жасайды.
Мысалы: Ең тәтті де,ең ащыда – тіл.
127-жаттығу.ҚР-ң Туы мен Елтаңбасын суреттеп жазыңдар.Мәтіндеріңде сын есімнің болуын ескеріңдер.
Тақтаға екі топтан бір-бір оқушыдан шығарамын.
I топ. Елтаңбаны сипаттап жазу.
II топ.Туды сипаттап жазу.
Қорытынды.
Өткізілген сабақты қорытындылаймыз.Оқушыларға сұрақ қою арқылы сын есімді,оның сұрақтарын,оның сындық қасиеттеріне тоқталып кетеміз.
Үйге тапсырма: сын есім,ережелері,130-жаттығу.
Білімдерін бағалау.
Бір тамшы ой
Күн болсаң да күншілдер кім демейді,
Көк есекті Тайбурыл күндемейді
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Етістер,оның түрлері
Білімділік: оқушыларға етістіктен өткенді қайталай отырып,етістіктің категориясын меңгерту.
Дамыту:етіс түрлеріне тоқталу,жасалу жолдарын көрсете отырып,айырмашылықтарын айқындау.
Тәрбиелік: көру қабілетін арттыру,жаңа технологияны қолданып білімдерін көтеру.
Сабақ жабдығы: таблица,карточка.
Өту әдісі: деңгейіне қарай,сатылай оқыту (қабілетіне).
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру.
Үйге етістіктен өткенді қайталап келуге берілген.Ол үшін таблицанықолдану және төрт балаға қайталауға арналған карточкалар беру.
Етістік
|
Түрлері |
Мысалдар |
|
|
1.Тұлғасына қарай |
негізгі |
оқы,жаз,бар,кел,бер |
|
туынды |
тұзда,гүлде,ойа, ойла,кешік,тазар |
|
|
2.Мағынасына қарай |
негізгі |
ал,қал,көр,сөйле,әкел |
|
көмекші |
а/е,ет,де, ә/бол,әкет,тұр,шық |
|
|
3.Нысанға қатысына қарай |
салт |
бар,кел,отыр,жүр,тұр |
|
сабақты |
жаз,ал,бер,айт, аш,жап |
|
|
4. Іс-әрекеттің орындалуына қарай |
болымды |
бар,кел,оқы,жаз |
|
|
барма,барған жоқ, келген емес |
|
|
5.Құрамына қарай
Күрделі
Етістік
Аналитикалық формалары |
дара |
жаз,оқы,ойна,гүлде |
|
күрделі а/құрама (етістік+ етістік) |
барып кел,кіріп шық,келіпкет, алып бар,алып қайт. |
|
|
ә/құранды /есім+етістік/ |
жәрдем ет,қызмет қыл,адам бол,арман ет,үлгі қыл,қабыл ал |
|
|
б/қосарлы |
алдап-сулап,арып-ашып,шаршап-шалдығып,жығыла-сүріне |
|
|
в/біріккен/кіріккен/ |
апар,әкел,әпер,бүйт,сүйт,өйт |
|
|
г/тұрақты |
ауыз жаласу,таяқ жеу,жүрек жалғау,опық жеу,жігері құм болу,бос қою |
|
|
г/аналитикалық /етістік+көмекші етістік/ |
барып еді,айта сал,оқи бер,алып жібер. |
|
- Ал енді бүгінгі өтетін тақырыбымыз – «Етістер» (Дәптерлеріңді ашып жазыңдар.(Балалар жазып жатқанда карточка тксеру).
Етістер іс істеуші мен іс-әрекеттің арасындағы қатынасты білдіретін етістіктің бір түрі екен.Ол төрт түрге бөлінеді.
Өздік етіс
Орындаушы Әрекет
Жұрнағы: -н,-ын,-ін Мысалы: көрінді,таранды.
Өзгелік етіс
Орындаушы Әрекет
Жұрнағы. –қыз,-кіз,-ғыз,-гіз,-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір,-т
Орындатушы Мысалы:ашқызды,бергізді,ойдырды,оқытт
Ортақ етіс
Орындаушы Әрекет Орындаушы
Жұрнағы : -ы,-ыс,-іс
Орындаушы Мысалы : айтысты,тарасты
Ырықсыз етіс
? Әрекет
Жұрнағы : -ыл,-іл,-л,-ын,-ін,-н
Мысалы : терілді,шегеленді.
1. Жанат жуынды,таранды,киінді.
2. Омар Әсияғакітап оқытты,мазмұнын айтқызды.
3. Студенттер егін жиысты,алма терісті.
4. Мәдениет үйіне орындық қойылды,шам жағылды.
- Балалар,тақтадағы сөйлемдерден етістіктерді тауып,астын сызайық./Бір-бірлеп шығып көк не қызыл бормен астын сызады/.
1-сөйлемде жуынды,таранды,киінді.Мұнда қимыл,іс әрекет жасаушы кім?Қимыл жасаушы да,қимылдың жұмсалатын нысаны да өзі(Жанат).Ендеше қимыл өзінен шығып(бір адамнан),өзіне бағытталған етістің түрі өздік етіс деп аталады.Мұнда орындаушы біреу/таблица көрсету/.Өздік етіс –ын,-ін,-н жұрнақтары арқылы жасалып тұр.
2-сөйлемде қимылды істеуші Әсия да(оқытты,айтқызды),оған ұйтқы болған жасатқан,қозғаушы күш – Омар,кітап –нысан.Яғни істі орындатушы бар,орындаушы бар.Іс-әрекетке қатысты адам (субъект) екеу.Етістің мұндай түрін өзгелік етіс дейміз.
3-сөйлемде жиысты,терісті дегенде қимылды орындаушы көп,бір адам емес,бірнеше адам,ортақтасып істеген (жиысқан,теріскен).Сондықтан мұндай етіс ортақ етіс деп аталады.
Тек бір ескертетін жайт:ортақ етісте істелетін зат адам баласына бағытталған жағдайда,істеушілер де,нысан да адам болғанда,қимыл қарама-қарсы жасалады.
Мысалы: Асан мен Үсен күресті.Олар айтысты.Мұнда нысан да.иесі(субъект) де – адам.
4-сөйлемде қойылды,жағылды дегенде қимылды орындағандар айтылмайды.Іс-әрекет өзінен-өзі істелген сияқты.Демек істелушісі көрсетілмейтін етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады.
Жасалу жолдары таблицасына қарасақ,өздік етіс пен ырықсыз етістің жасалуында ұқсастық бар екен.Ал біздер онықалай ажыратуымызға болады сөйлем ішінде? ... – Дұрыс, іс-қимылмен орындаушыға қатысына қарап (өздік пе,ырықсыз ба) білуімізге болады екен.
Сонымен етістер дегеніміз не екен?
Іс-әрекет,қимыл мен істі орындайтын адамның бір-біріне қатысын білдіретін етістіктің түр екен.
Жаңа сабақты қорытындылаймын.
242-жаттығу. Өзгелік етістерді теріп жаз.Жауратып,іздеттіргенде,өндірмейді,өткізіп,ішкізді, жатқызды.
245-жаттығу.Сөйлем құра.
1.Біздің үйдің жанынан үлкен үй салынды (ырықсыз)
2.Жинақ кассасына жылу энергиясы үшін ақша төленді.
3.Мектеп айналасына ағаш отырғызылды.
Өз бетімен жұмысқа деңгейлік тапсырма беру.
I деңгей.
1.Етістерді тауып,түрлеріне ажырат.
Ханшайымға жібек көйлек кигізді.Асқар мына жәшіктерді әкелісші.Олар топтасып,жамыраңқырасып сөйлесіп,ақырын сыңқылдап күлісіп,ауылдың солтүстік жағына қарай жүрісті.
Бір сөйлемге морфологиялық талдау жаса.
« Көйлек» сөзіне фонетикалық талдау жаса.
II деңгей. Етістіктерді тап,ажырат.
1.Абайға үйдегі кемпір де бұрылып қарады.
2.Ыңырсыған қалың елдің қайғысын табанға таптатып,аз ғана топтың шаттығына айналдырды.
3.Әлия көйлектің тігісін сөгісті.
Бірінші сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.
Ш деңгей
1.Етістерді тап,түрлеріне ажырат. (мысал беру)
2.Өздік етіс жаса : ойла,қозға,қара,кер.
3.Бөлен,зуылда,қуан,ұста етістіктерінен өзгелік етіс жасап,сөйлем құра.
Бес-алты минуттан соң жинап алып,бағалау.Қорыту.
1.Бір жұрнақ екі етіске ортақ.Ол қай етістер?Оны қалай ажыратамыз?
2.Көп адамның қатысуымен істелетін іс қай етіске жатады? (ортақ)
Бағалау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Күшейткіш үстеу
Сабақтың мақсаты: күшейткіш үстеудің қимыл мен сынның белгісі мен сапасын күшейтіп не солғындатып көрсететіндігін меңгереді.
Міндеттері: 1) күшейткіш үстеу туралы толық мағлұмат алады; 2) сөз мәдениеті және ойлау қабілеті дамиды ; 3) топта жұмыс жүргізе отырып қорытынды шығарады.
Түрі: Жаңа сабақ.
Әдісі: сұрақ-жауап.
Пәнаралық байланыс: әдебиет.
Сабақтың өтілу барысы:
Ұйымдастыру кезеңі: Топ басшыларын сайлау
Үй тапсырмасы: мекен,мезгіл,мөлшер,сын-қимыл үстеулерінен мысалдар келтіру,ережесін айту.
Семантикалық кесте
|
Үстеу |
Мезгіл |
Мекен |
Мөлшер |
Сын-қимыл |
|
Жаңа |
+ |
|
|
|
|
Кеше |
+ |
|
|
|
|
Бүгін |
+ |
|
|
|
|
Ерте кезде |
+ |
|
|
|
|
Жол-жөнекей |
|
+ |
|
|
|
Жолшыбай |
|
+ |
|
|
|
Анағұрлым |
|
|
+ |
|
|
Сонша |
|
|
+ |
|
|
Бірлі-жарым |
|
|
+ |
|
|
Бірқатар |
|
|
+ |
|
|
Келе-сала |
|
|
|
+ |
|
Біржолата |
|
|
|
+ |
Қызығушылығын ояту
Сын есім Етістік
жақсы білмейді
өте
мүлдем
жаман түсінбейді
Жаңа сабақ. Білім жүйесі
Білім.
қалай? қалай?
Өте әдемі,тым биік,жөнсіз сөйлейді,әбден шаршаған.
Сұрақ. 1.Күшейткіш үстеу қандай сөз табымен тіркесіп тұр? Қандай шырай түрін жасауға негіз болып тұр,қимылдың,іс-әрекеттің белгісін қалай көрсетеді?
2.Күшейткіш үстеу етістікпен тіркесіп,қандай сұраққа жауап беріп тұр? Қимылдың сипатын бұл жерде де қалай көрсетеді?
Ереже шығарту. 1.Күшейткіш үстеу сынның немесе қимылдың,іс-әрекеттің белгімін,сапасын күшейтіп яки солғындатып көрсетеді.Күшейткіш үстелер көбінесе сапалық сын есімдермен тіркесіп жұмсалады да,сын есімнің күшейтпелі шырай түрін жасауға негіз болады.
2.Күшейткіш үстеулердің біразы етістікпен тіркесіп,қалай деген сұраққа жауап беріп,қимылдың сипатын күшейте я солғындата көрсетеді. Құрамы жағынан күшейткіш үстеулер негізгі түбір болып келеді.
Түсіну. Кітаппен жұмыс.
Тақтаға бір оқушы шығады. 285-жаттығу.Қатты құлпырып алған,мүлдем шаршаған болатын,аса үлкен,ең қадірлі,өте дәмді,мүлдем жүдеу екен,тіпті тірлік белгісі жоқ.
Қалған оқушылар орнында жазып,топ басшылары қалай орындағанын тексереді.
Талдау.Осы жаттығуды күшейткіш үстеулердің қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын ажырату.Өте,төмен ...
Қолдану. Алған білімді тәжірибеде нақты қолдану.
286-жаттығу. Күшейткіш үстеулерді қатыстырып,халқымыздың салт-дәстүрлері және өмірімен байланыстыра отыра сөйлем құрап жазу.
Жинақтау. Тақырып бойынша ойымызды жинақтайық.
Кубиктің (шаршының) алты жағындағы тапсырманы орындау.
1.Баяндаңыз. Күшейткіш үстеудің анықтамасы. Сұрақтары.Мысалдар.
2.Салыстырыңыз. Өзге үстеулерме салыстырып,айырмашылығын айту.
3.Зерттеңіз. Орхон ескерткіштерінң тарихы.Орхон ескерткіштеріне Моңғолия жеріндегі бір замандарда түркілер мекендеген Орхон өзені маңайларынан табылған тастағы жазулар жатады.Олар: Білге қаған,Күлтегін,Тоныкөк ескерткіштері.Ескерткіштер VII-VIII ғасырда түркі ру-тайпаларының іргелі елі Түрік қағанатының тұсында жазылған.
Орхон ескерткіштеріндегі үстеулер үшке бөлінеді.Олар:мекен,мезгіл,амал үстеулер.
4. Қолданыңыз. «Арқалығым – арайлым».Күшейтпелі үстеулерді қатыстырып шағын әңгіме жазу.
5.Белгілеңіз (тест жұмысы).
1.Дұрыс жазылған үстеуді тап.
а) Жолжөнекей ә) Ала-жаздай б) Тасыр-тұсыр в) Ендігәрі г)Быйыл
2.Туынды үстеуді көрсет.
а) Әдейі бардым ә) Ертең келеді б) Әрең жүрді в) Жылдамырақ жүр г) Талай жүрген жер
3.Мезгіл үстеуді көрсет.
а) Бүрсігүні аттандым ә) Ілгері жүрді б) Қаннен қаперсіз в) Қыруар жұмыс істедік г) Өте үлкен
4.Мекен үстеуді көрсет
а)Алға қадам басты ә)Әрең-әрең бара жатты б)Қасақана істеген в)Амалсыздан үйіне жүрді.г)Қолма-қол тапсырды
5. «Тым,ең,кілең» үстеулері мағына жағынан үстеудің қай түріне жатады?
а) Мекен үстеуі ә) Мезгіл үстеуі б) Күшейткіш үстеуі в) Мақсат үстеуі г) Себеп-салдар үстеуі
6.Дефис арқылы жазылатын үстеуді көрсет.
а) Қыстыгүні ә) Құр босқа б) Емін еркін в) Таң сәріде г) Биыл
7.Үстеу бастауыш қызметін атқарып тұрған сөйлемді тап.
а) Бірі – қартаң,бірі – жас қонақ. ә) Қасына қайта отырғызды. б) Тезірек қимылда. в) Ел ертеңі білімді жастар қолында. г) Ары таза болмаған адам бұрын қағады кірпігін.
Жауаптары: 1.в 2.в 3.а 4.а 5.б 6.б 7.в
6.Ойланыңыз (Талқылаңыз) Үзінділерден үстеулерді табу.Әңгімелердің авторы мен тақырыбын ата.
1.Бұл кезде таң әбден атқан.Тұман сәл сейілгендей болды,бірақ күн сол бұлыңғыр қалпы.
2.Түні бойы қылауланған болу керек,кеше ғана айнадай ғып сыпырып,күреп тастаған есік алдында жаздағы көк теректің басынан төгілген ақ үлпек сияқты боп жұлықтан асар-аспас қылау қар көрініп жатыр.
3.Әжемнің әжімді маңдайынан шөп еткізіп бір сүйдім де,жүгіріп тысқа шығып кеттім.шіркін,бүгінгі кеш қандай әсем еді!
4.Ұғыса алмай қалғанда,екеуі бір-біріне қарап тұрады да,ақырын күліп жібереді.Галя кемпірді иығынан бауырына қысып,ар жағын өзі топшылап алып кетеді.
5.бірлі-жарым кешіккен шәкірттер жүгіре басып ішке енді.Приходко мырзаның балалары ең құрметті шәкірттер болғаны ғой.
7.Бекіту Семантикалық кесте.
|
Үстеу |
күндіз |
едәуір |
тұс-тұстан |
кілең |
күні бойы |
үнемі |
азырақ |
ілгеріде |
нағыз |
жедел |
|
Мезгіл Мекен Мөлшер Сын-қимыл күшейткіш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Үстеу |
жатпай тұрмай |
мұнда |
өңкей |
түні бойы |
азырақ |
жедел |
күнде |
мейлінше |
тұс-тұстан |
осынша |
|
Мезгіл |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мекен |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мөлшер |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Сын-қимыл |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Күшейткіш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Үстеу |
Кезек-кезек |
азырақ |
келе-сала |
ерте |
керемет |
сонда |
тіпті |
ерте бастан |
тосыннан |
осында |
|
мезгіл |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мөлшер |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сын-қимыл |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
күшейткіш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бағалау : Топ басшылары бағалайды.
Үйге тапсырма: көркем әдебиеттен,газет-журналдардан күшейткіш үстеулерге мысалдар келтіру.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыьы : Есімдерді қайталау
Сабақтың мақсаты: танымдық – зат есім,сын есім,сан есім тақырыптарынан алған білімдерін тиянақтау,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдай білуге баулу; тәрбиелік – оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру; дамытушылық – ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың әдісі: мәнерлеп оқу,материалды деңгейлеп беру,бірін-бірі тексеру арқылы жұмыстың дұрыстығына көз жеткізу,өз бетімен жұмыстану,рөлдік,іскерлік т.б.
Сабақ жабдықтары: зат есім,сын есім,сан есім,олардың түрлері туралы таблицалар,сабақ жоспары жазылған плакат,дидактикалық карточкалар т.б.
Сабақ түрі: проблемалық,деңгейлік саралап оқыту технологиясы.
Пәнаралық байланыс: әдебиет,бейнелеу өнері,музыка.
Сабақ барыс.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.Оқушыларға сабақ мақсаты түсіндіріліп,сабақ жоспары тақтаға көрсетіледі.
1. «Бірін-бірі үйрету» сабағы
2. «КВН» ойыны
3. «Бетпе-бет» ойыны
4. «Мені түсін» ойыны
5. «Бірін-бірі тексеру» ойыны
6. «Ән сала білесің бе?»
7. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс
8. Үйге тапсырма
Сабақта өтілген материалдар бойынша оқушылардың алған білімі тексеріледі.Оқушылар үш топқа бөлінеді.Әр топ алдын-ала жоспар бойынша дайындалады.Әр түрлі кітаптар өтілген шығармалардағы қажетті мақал-мәтел,жаңылтпаштарға көңіл аударады.Ойын шарты бойынша тақырыпқа сай материалдар іздейді,ішінен сөз таптарын табады.
1. «Бірін-бірі үйрету» сабағы
Ойын шарты бойынша әр топқа тапсырма беріледі.1)тапсырма бойынша біреуі мұғалім болып сол тапсырманы түсіндіреді,екіншісі оқушы болып жауап береді.2) тапсырмада орындарын алмастырады,яғни зат есім,сан есім,сын есім,олардың түрлері туралы айтып,мысалдармен дәлелдеп түсіндіру қажет.Оқушылар схема-таблицамен жұмыс істейді.
2. «КВН» ойынының шарты 3 турдан тұрады: топты таныстыру;үй тапсырмасы; шығармашылық кезең.
.1) тур бойынша әр топ өздерін таныстырады.
2) турда оқушылар үйге берілген тапсырма бойынша жауап береді.Әр топ зат есім,сын есім,сан есімі бар мақал-мәтел, жаңылтпаштар айтып талдау жасайды.
Әдепті бала – арлы бала.
Әдепсіз бала – сорлы бала.
Бала – мағынасына қарай жалпы,деректі зат есім,құрамына қарай негізгі,дара зат есім.
3) тур бойынша берілген тақырыптағы шығарған өлеңдері, ой-толғаныстары тыңдалады.
3. «Бетпе-бет» ойынында 1 оқушыны жүргізуші етіп сайлап,3 топтан 3 оқушыны «Бетпе-бет» студиясына қонаққа шақырамыз.3 топтың оқушылары өзге топтан келген қонаққа алма кезек сұрақ қояды.Ал жауаптарын жүргізуші бағалап отырады.
«Зат есім» тобынан келген қонаққа: «Атауыш сөздер деп қандай сөздерді айтамыз,деректі,дерексіз зат есімдер жайында айтсаңыз».
«Сын есім» тобынан келген қонаққа : «Сын есімнің шырайлары туралы айтсаңыз,сын есімнің маңызды белгілері қандай?»
«Сан есім» тобынан келген қонаққа : Сан есім туралы қызықты әңгіміелер айтсаңыз,қасиетті сандар туралы әңгімелессңіз.
4. «Мені түсін» ойынның шарты бойынша 3 топтан оқушылар шығып бір автордың шығармасындағы кейіпкерлер бейнесін сомдап береді және де жұмбақтап сұрақ қояды.Келесі топ жұмбақтың шешуін тауып,сол кейіпкер бейнесін сомдап көрсетеді
5. «Бірін-бірі тексеру» ойынында әр топ өзара бірін-бірі тексеру мақсатында бір-біріне сұрақ қояды.
«Зат есім» тобына
1.Жалпы,жалқы есім деген не? Мысалдар келтір.
2.Тыйым сөздерден зат есімді тауып,талдау жүргіз.
3.А әрпінен басталатын жалқы есімдер.
«Сын есім» тобына
1.Сын есімнің мағыналық түрлері туралы не білесің? Мысалдар келтір.
2.Өлең жолдарынан сын есімді тауып, талда.
3.Бояумен сурет салып,сөзбен суретте.
«Сан есім» тобына
1.Реттік,жинақтық сан есімдер туралы не білесің? Мысалдармен дәлелде.
2.Билер сөзінен сан есімді тауып,талда.
3. Сан есімнен басталатын ұлттық ойын атауларын ата.
6. «Ән сала білесің бе?» Мәтін ішінде зат есім,сын есім,сан есім кездесуі керек.
Оқушылар «Саржайлау», «Сегіз аяқ» әндерін айтады.
7. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізіледі.Оқушы мүмкіндігіне қарай материалды деңгейлеп беру тәсілі қолданылады.
Оқушылық деңгей тапсырмасында оқулық бойынша жұмыстанады.166-жаттығу орындалады.
Алгоритмдік деңгей тапсырмасы
А,Т,С әріптерінен басталатын қатыстық сын есімдер табу қажет.
Алғыр Тапқыр Сулы
Арлы Төзімді Сабырлы
Арыстандай Тәртіпті Сезімді
Алмадай Тебеген Сезгіш
Аққудай Тиімді Сезімтал
Айтқыш Толық Сөзшең
Ақылды Таулы Сүзеген
Айлалы Тасты Сауықшыл
Ақылсыз Түнгі Сыншыл
Аққулы Тарихи Сазандай
Эвристикалық деңгей тапсырмасы.
«Егер мұғлім болсам ...», «Мектебім – мақтанышым» тақырыптары бойынша мәтін құрайды,ішінде зат есім,сын есім,сан есім түрлерін қолдануы керек.
Шығармашылық кезең
« Туған елім – Қазақстан» тақырыбында пікір таластыру,яғни ой-толғау немесе «Батырлар жырынан» үзіндіні жыр мақамымен айту,зат есім,сын есім,сан есімдерге талдау жасайды.
8.Үйге тапсырма
3 топ бір-біріне тапсырмалар береді.Тапсырма мақсаты : кітапханамен байланыс орнату.
І топ келесі сабаққа тест сұрақтарын дайындайды. «Мектеп тарихы сыр шертеді» тақырыбындамәтін құрап,есімдерге талдау жасау тапсырылады.
ІІ топ есімдік тақырыьына «Нені міндетті түрде білу керек?» сызба-кесте дайындайды. «Қайырымды бала деген кім?» ой-толғау,зат есім,сын есім,сан есімдерді тауып,талдау жасау керек.
ІІІ топ көркем сөз сазгері Ғабит Мүсіреповтың шығармалары бойынша «Менің сүйікті жазушым» ой-толғауы,зат есім,сын есім,сан есімдерге талдау жасау тапсырылады.Есімдердің мағыналық түрлеріне мысалдар дайындайды.
Сабақтың тақырыбы : Сын есімнің мағыналық түрлері
Сабақтың мақсаты : Білімділік.Сын есімнің мағыналық ерекшеліктерін таныту,жасалу жолдарын ажырата білуді меңгерту.Тәрбиелік. Сөздің мағынасына мән беруге тәрбиелеу.Білім алуға,оқуға деген құштарлық сезімінің артуына ықпал ету.Дамытушылық. Оқушылардың ой қабілетіне әсер ету арқылы өздігімен жұмыс рекеттерін дамыту.Тапқырлық,ізденімпаздық,алған білімдерін пайдалана білу қасиеттерні арттыру.
Сабақтың түрі: біліи,іскерлік дағдыны жетілдіру сабағы.
Әдісі:түсіну,тану,қолдану,ой қозғау,ізденіспен жұмыс істеу.
Көрнекілігі: сабақ эпиграфына алынған сөз,тірек-сызба плакат,үлестірмелі қағаздар,тірек-сызба кесте.
Пәнаралық байланыс: әдебиет,әдеп,бүгінгі өмір.
Сабақ барысы
1.Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен сәлемдесу.
Сабақты әдеттегідей бір оқушы өлең жолдарымен бастайды.
Қазақ тілі ата-анаң,
Қуат алар Отан да одан.
Дүниеде ешбір асыл
Тең келмейді қатар оған,
Дұшпаның да бас иетін,
Тілің ұлттық қасиетің.
Кіріспе сөз.
Досымыз түгіл,дұшпанымыз да бас иетін,ұлттық қасиетімізден саналатын тіліміз туралы сыр шертер тағы бір қазақ тілі сабағын бастаймыз.
2.Үй тапсырмасын сұрау.Өтілген тақырыпты еске түсіру.
Сын есімнің жасалу жолдары туралы сұралады.Үйге берілген жаттығу,қосымша талдау жұмыстары тексеріледі.
3.Жаңа сабақ. Сабақтың мақсаты түсіндіріледі.
Сабақтың эпиграфына алынған сөзбен жұмыс.
«Көкірегі сезімді,көңілі ойлыға,бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда». (Абай)
- Сөздерден сын есімді тап.
- Адамның қандай қасиеттері көрсетілген? Оқушы жауабы тыңдалады.
Сезімді,білімді,талапты адамның түсінетіні де,көретіні де мол болатындығын сөз етеді.
Сын есім
Жақсы сөз Сөзшең адам
Сапалық Көкшіл мата Қатыстық Алғыр бала
Жүйрік ат Тоғайлы өңір
Сызба бойынша сапалық сын есім негізгі түбірден және туынды сын есімнің шырайларынан жасалатындығын,ал қатыстық сын есімнің басқасөз таптарынан жасалатындығын оқушылар өздері қорытып айтады.
4.Сын есімнің маңызды белгілерін,мағыналық ерекшеліктерін,түрлерін дәлелдеу.
Оқулық бойынша берілген жаттығуды орындау.
146-жаттығу. Сапалық және қатыстық сын есімдерді ажырату
148-жаттығу бойынша топтық тапсырма.
І топ. Сын есімдерді мағыналықтүрлеріне ажырату.
ІІ топ.Мәтінге ат қою.Ертегіні ары қарай жалғастыру.
ІІІ топ Сын есімдерге кешенді талдау жасау.
Ескі – сын есім.
- негізгі сын есім
- сапалық сын есім
- синтаксистік қызметі (анықтауыш).
Пайдалану.Бүгінгі өмірмен байланыс.
Жақсылық
Күнгей
Тіршілік
Әділдік
Көлеңке
¦ Зұлымдық
Тіршілікте жақсылық пен жамандық атаулы қатар жүретіндігі,олар арқылы адамның қасиеттері көрінетіндігін әңгімелеуге ықпал етіледі.Ондай қасиеттердің бәріне «Қандай?» деген сұрақ қойылады.
«Менің досым кім?» Оның қандай қасиеттері бар?
(Оқушылар әдепті,салмақты,биязы,дөрекі,қатал т.б. сынды сөздерді қатыстыра шағын шығарма жазады)
Үлгерімі төмен оқушыларға тапсырма: сурет,үлестірме қағазбен жұмыс.
Шығармашылық жұмыс
Жақсы сөз – Жарық сәуле
Сыпайы адамнан тек жақсы сөз,жақсы іс қана шығып тұрады.
Инабатты
Қандай адам
Сыпайы
Әдепті,ақылды,инабатты сөзін қатыстыра сөйлем құрау.
Жинақтау.
Сын есімнің біздің өміріміздегі рөлі.
1.Тіліміздің дәрежесін көтеру үшін.
2.Сөз байлығын,сөздегі қорымызды көбейтеді.
3.Жақсы мен жаманды,дәмді мен дәмсізді ажырата білуге,талғамымыздың,жақсы қасиетіміздің қалыптасуына әсер етеді.
Сөзімізді сын есімнің мағыналық түріне қарай талдау жасаймыз.
Дәмді – қатыстық сын есім
Жақсы – сапалық сын есім.
Қорытындылау: Мен бүгінгі сабақтан не алдым? (Оқушы пікірі тыңдалады)
- Мен сын есімнің мағыналық түрлерін білдім.
- Сапалық және қатыстық сын есімдерінің жасалу жолын,айырмашылығын білдім.
Оқушыларға ой салатын,қозғау салатын тапсырмалар арқылы сабақты бекіту.
«Абайдың аңсағаны қандай азамат?»
Кеселді нәрселерден қашық
болу Айтылған сөзді ұмытпаудың төрт түрлі
себебі Көкірек
берік болу қайтарып, ойланып, көңілге, бекіту Үлгі
алу, көңілденіп, тұщынып, ынтамен
ұғу
1
2
3
4
Оқушы білімін бағалау.
Үйге тапсырма. Сын есімдерді қатыстыра сөйлем құрау,талдау. 155-жаттығу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Өзгелік етіс
Сабақтың мақсаты: білмділік – оқушыларға етістіктен өткенді қайталай отырып етістіктің категориясын меңгерту; дамытушылық – етіс түрлеріне тоқталу,жасалу жолдарын көрсете отырып айырмашылықтарын айқындау; тәрбиелік – жаңа технологияны қолданып білімдерін көтеру.
Әдісі : деңгейіне қарай дамыта оқыту.
Түрі: жаңа сабақ
Көрнекілігі : таблица,карточка,семантикалық карта.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
Үйге «Етістер», «Өздік етіс» деген тақырыптарды оқып,240-жаттығу орындауға берілген.(Өлеңді оқып,өздік етістерінің қалай жасалғанына көңіл аударыңыздар.Оларды мәтіннен теріп жазыңдар.)
Үй тапсырмасын тексеріп,оқушыларға оқытқызамын.
Үй тапсырмасын қорытындылау.
Етістіктің түрлері Салт: жүр,ер,байла, Сабақты:
ата,көр, тап,ек өздік
етіс: көрінді өзгелік
етіс: айтқызды ортақ
етіс: сөйлесті ырықсыз
етіс:айтылды болымды:кел,бар болымсыз: келме барма Тұйық : көру, бергізу, нақтылау Құрамына
қарай Дара:
айтты Күрделі:
айтып барған Мағынасына
қарай Тұлғасына
қарай негізгі:
кел,бар туынды:
шегеле
ІІІ.Жаңа сабақтың материалын баяндау.
Өзгелік етіс қимылдың,іс-әрекеттің сөйлемдегі іс иесі,яғни субъектінің тікелей өзі емес,екінші бір басқа субъект,қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп,белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады.Ол жұрнақтар мыналыр: 1) –ғыз,-гіз,-қыз,-кіз: отырғыз,жүргіз; 2) –дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір: салдыр; 3) –т: жасат,сөйлет.
Өзгелік етісті сөйлемде қимылды,іс-әрекетті іске асырушы екі субъект болады:бірі-сол қимылды орындатушы.Мысалы: Мектеп айналасына ағаш отырғызылды.Абай үйге келген қонақтарға жыр айтқызды.Айнұр Омарға кітап оқытты,мазмұнын айтқызды.
IV.Оқулықпен жұмыс.241-жаттығу.Берілген сөздерден қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс жаса.
Үлгі: көбей-т-тір,ойлан-дыр,оқы-т-тыр.
V.Деңгейлік тапсырмалар.
1-деңгейдің тапсырмасы.242-жаттығу.Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып,олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.
Үлгі: тарт-тыр-ып.
2-деңгейдің тапсырмасы.Терме диктант.Берілген мақал-мәтелдерден өзгелік етістерді теріп жаз.
1.Ер өтірік айтпайды, 2.Ер асылық айтпайды, 3.Ақыл көпке жеткізер, 4.Өзен,су көлге жеткізер,
Жоқтық айтқызады. Тоқтық айтқызады. Өнер көкке жеткізер. Соқпақ жолға жеткізер,
5.Ақылды адам айтқызбай білер, 6.Ашу шабыстырады, 7.Елдестірмек елшіден, Жол молға жеткізер
Ақ сұңқар қаққызбай ілер. Ақыл табыстырады. Жауластырмақ жаушыдан.
3-деңгейлік тапсырма.Өлең шумақтарынан өздік етісті тауып,өздік етісті тауып,өзгелік етіске айналдырып,
сөйлем құраңдар.
1.Ағашқа қонып,қаранып, 2.Ісіндің,кебіндің, 3.Төсі төмен салынған,
Қанатын,жүнін таранып, Сонда да не пайда? Бауыры ішке алынған
Болмақшы еді мәз-мейрам. Түрі жат өгіздің, Шоқтығы озат көрінген
Сен қайда,ол қайда? Қатар тұрған нарыннан.
Құлан дерсің мүсінін
Қарап тұрсаң алдынан.
Отан қорғар ұлымның
Мінеріне осы ат
Лайық деп танылған.
4-деңгей.1.Етістерді қатыстырып «Адамгершілік – асыл қасиет» тақырыбына ой-толғау жаз.
2.Семантикалық карта
|
Етістіктің түрлері
Сөз тіркесі
|
Сабақты |
Салт |
Өздік етіс |
Өзгелік етіс |
|
Жыр айтқыз Шөпті баспа Сабақтан шықты Білімін толықтырды Жұртты сөлетпеді Жерге төкті Үйге жатқызды Сөзді ұғу Үйді тазалатқыз Сабағын оқыттыр |
+ +
+
+ + + |
+
+ + |
|
+
+ +
+ + |
VI. Қорытындылау сұрақтары.
Етіс дегеніміз не? Өздік етіс дегеніміз не? Өзгелік етіс дегеніміз не? Мысал келтіріңдер.
VII. Үй тапсырмасы. 243-жаттығу. Берілген өзгелік етістерді қолданып сөз тіркесі мен сөйлем құраңдар.
Үлгі: Жыр айтқыз.Абай үйге келген қонақтарға жыр айтқызды.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Қос сөз.Қайталама қос сөз
Сабақтың мақсаты: білімділік – қос сөз,қайталама қос сөз туралы түсінік беру; тәрбиелік – тілді құрметтеуге,сүюге,белсенділік пен қызығушылыққа әтрбиелеу; дамытушылық – оқушыларға қазақ тілін оқыту арқылы ой-өрісін,таным,қабілетін,сөзжасам туралы түсініктерін дамыту.
Сабақтың типі: аралас сабақ.
Әдіс-тәсілдері: проблемалық әдісті қолдана отырып,деңгейлік тапсырмалар беру.
Көрнекілігі:жаңа сабақ туралы кесте,үлестірмелі қағаз,техникалық құрал.
Жаңа сабақ. «Қос сөз.Қайталама қос сөз» көрнекілігін пайдалана отырып түсіндіру.
Күнделікті өмірмен байланыстыру «Менің тілім – сатылмайтын байлығым» атты апталық жүріп жатқанын
тіл біздің байлығымыз,ұлтымыздың белгісі екенін айту.
Тіл дегеніміз не? Оған қандай анықтама берер едің?
Тірек сызба арқылы мемлекеттік тілге түсінік беріледі.
Осы тірек сызбадан қос сөзді таптыру.
(ата-бабамыз)
Көрнекіліктер:
Туған тілім – анам тілі - өз тілім!
Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілде мың-мың ыстық қаным бар,
Туған тілде әнім менен сәнім бар.
Осы өлең жолдарын оқушыға оқытып,қайталама қос сөздерді таптыру.
Жаңа сабақты меңгерту барысында «Кім жылдам?» ойынын пайдалану(үш оқушыны тақтаға шығарып жарыстыру).
|
тіп-тік қап- сүп- қып- |
жалт-жұлт сарт- тарс- сатыр- |
Тәп-тәуір -сары -шикі -қысқа |
Кітаппен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар беру.
88-жаттығуды ауызша орындату.
І деңгей.91-жаттығу.Қос сөздерді қатыстырып,сөйлем құраңдар.
ІІ деңгей. 89-жаттығу.Суретке қарап,мәтін құраңдар,заттарға сипаттама бергенде қос сөздерді пайдаланыңдар,сол қос сөздердің қалай жасалып тұрғанын түсіндіріңдер.
ІІІ деңгей. 90-жаттығу. Қайталама қос сөздермен мағыналық жағынан байланысатын сөздерді тауып,сөз тіркесі етіп жазыңдар.
Перфокартамен жұмыс
|
Мысалы |
Түбір |
Туынды сөз |
Біріккен сөз |
Қос сөз |
|
ет ет-мет малшы биыл аппақ |
|
|
|
|
«Өз-өздеріңді тексеріңдер» деген тақырыпта тақтаға тест сұрақтары ілінеді.
1.Дұрыс жазылған сөзді табыңдар.
а) Аманкелді ә) Амангельді б) Амангелді
2. ... біріккен сөз деп аталады.
а) көп түбірлі сөз ә) екі түбірлі сөз б) сөз тіркесі
3.Біріккен сөзді құрайтын түбірлер ... жазылады.
а) дефис арқылы ә) бірігіп б) бөлек
4.Кіріккен сөзді тап.
а) түйеқұс ә) биыл б) Ертіс
5.Бір сөздің қайталануымен жасалған қос сөздер.
а) бала-шаға,ата-ана ә) ата-баба,үп-үлкен б) қырқа-қырқа,терлей-терлей
6.Күшейткіш буын арқылы жасалған қос сөздер.
а) қып-қызыл,быт-шыт ә) сап-сары,үлкен-кіші б) үп-үлукен,жап-жасыл
7.Дұрыс жазылған қос сөзді белгілеңдер.
а) будақ-будақ ә) ар ұят б) қалт құлт
8.Дұрыс жазылған сөзді табыңдар.
а) жымжырт ә) көк құтан б) сеңгір-сеңгір
Қима қағазбен жұмыс
( Нашар оқитын оқушылармен жұмыс)
Мақал
Жылай-жылай арық қазсаң, Күле-күле
су ішерсің.
№1
Тамшыдан тама-тама дария болар
№2
Отбасы толған жансың,
Бір-біріңе меймансың
№3
Аяғы жоқ жүреді,
Сылқ-сылқ күледі.
(бұлақ)
Жұмбақ
№4
Қима қағаздағы жұмбақ пен мақалдарды оқыта отырып ішінен қос сөздерді таптыру.
Қорытындылау. 1.Біріккен сөз дегеніміз не? 2.Қос сөз дегеніміз не? 3.Қайталама қос дегеніміз не?
Бағалау.
Үйге тапсырма.92-жаттығу. Өзіңнің туған жеріңнің табиғатын суреттеп жаз.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Түбір мен Қосымша
Сабақтың мақсаты: білімділік – қазақ тіліндегі қосымшалардың түбір сөзге жалғану заңдылықтары туралы ұғымдарын дамыту,жұрнақ пен жалғаудың атқаратын қызметін таныту;
тәрбиелік – ана тілін қадірлеуге,білімділікке,сауаттылыққа тәрбиелеу; дамытушылық – фонетика,лексика тараулары бойынша алған білімдеріне сүйене отырып сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру,дұрыс сөйлеуге машықтандыру.
Сабақтың түрі:жаңа білімді меңгерту сабағы.
Сабақтың өту әдісі: сұрақ-жауап,тақырыпқа арналған кеспе карточкалармен жұмыс грамматикалық ойын,жаттығу жұмыстары,сатылай кешенді талдау.
Сабақтың көрнекілігі: сызба,суреттер,кеспе карточкалар.
Сабақтың барысы.
І.Ұйымдастыру кезеңі: а) оқушыларды түгендеу;ә) сыныптың тазалығы мен оқушының сабаққа дайындығына назар аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. а) Сөздер қандай жолмен жасалады? ә) Сөз тұлғасы дегеніміз не?
б) 68-жаттығуды оқып,сөздерді құрамына қарай ажырат.
ІІІ.Жаңа сабақты түсіндіру. а) Тақырыптың аты жазылып,сабақтың мақсаты түсіндіріледі.ә) Өткен сабақтағы «Сөз тұлғасы» туралы алған білімдеріне сүйене отырып,оқушылардың өзі қосымша сөзіне анықтымы береді.б) Төмендегі өлең жолдарын жаздырып,түбір сөздер мен қосымша жалғанған сөздерді табады.
Сені іздедім,кездескен адамдардан,
Бұлақтардан,бақтардан,алаңдардан.
Шырақтардан,оттардан,жалаулардан,
Сені іздедім жоғалған замандардан.
(Мұқағали Мақатаев. «Поэзия»)
в) Қосымшаның неліктен жалғанатынын ұғу үшін өлең жолдарындағы қосымшаларды өшіріп,дауыстап оқытылады.Қосымшалардың сөз бен сөзді байланыстыратынын оқушының өзі айтады.
г) Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні қаріа (мақал)
Мақалды оқытып,жұрнақты тапқызу,жұрнақ өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертетінін немесе түрлендіретінін оқушының өзіне айтқызу.
ғ) Қосымшалардың түбірге жалғануында қандай дыбыстық заңдылықтар бар екеніне оқушы назарын аударту.
Оқулықтан 69-жаттығуды орындату.
а) Қарамен жазылған сөздерді құрамына қарай талда.
ә) Түбір мен қосымшадағы дауысты дыбысты салыстыр.
б) түбір мен қосымшадағы дауыссыз дыбыстардың үндесуін байқа.
Сатылай кешенді талдау жүргізу,сөз құрамына қарай талдату.
Ана
1.Бұл сөз бір құрамнан тұр : ана
2.Тұлғасына
қарай (ана) негізгі түбір
Себебі сөздің мағына беретін негізгі
бөлігі.
3.Құрылысына қарай – дара.Себебі бір ғана
негізгі түбірден тұр.
Ана сөзіндіегі а дыбысына фонетикалық талдау жасайды.
«Сыңарын тап» ойыны.
1.Аңдамай сөйлеген ...
2.Ойнап сөйлесең де ...
3.Бал тамған тілден ...
4.Көп сөз - ...
5.Бар жақсылықтың басы - ...
6.Ащы тіл ...
(таяқтан өтуір,ойлап сөйле,у да тамар,көмір,ауырмай өледі,тіл.)
Ойынд жүргізу арқылы дыбыс үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды таныту.
Бекіту кезеңігде сызбаны қолдана отырып қорытындылау.
Сөз бөлшектерден тұрады.
Үйге тапсырма.
а) 72-жаттығу.Төмендегі сөздерге қосымшалар жалғап,сөйлем құрап жазыңдар.
ә) «Түбір мен қосымша» тақырыбын қайталау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сан есім
Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың сын есімді қалай меңгергенін тексеру
(оларды құрамына және мағынасына қарай ажыраты білуін),сөйлем мәнерлеріне жете көңіл бөлу; б) халқымыздың ұллтық салт-дәстүрлерін,ұлттық өнерді бағалай білуге баулу;ұлеағатты сөздердің мәнін түсіндіре отырып шешендік өнерге,алғырлыққа,тез ойлауға,жүйелі сөйлеуге дағдыландыру;шығармашылық ізденістерін арттыруғаықпал жасау.
Тәрбиелік: тұрмыстағы қатысатын нәрселер арқылы өмір құбылыстарын танып білуге,ұлттық өнегені бойына сіңіріп,туған халқының өнерін сүйіп өсуге,әсемдік,әдемілік сипаттарды тануға тәрбиелеу,эстетикалық тәрбие беру.
Дамытушылық:сан есім туралы оқушылардың өздеріне ой қорытындысын жасату,оқушылардың сөз байлығын,ойлау қабілетін дамыту.
Сабақтың түрі: 1-сабақ – біріккен сабақ; 2-сабақ зерттеу сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап.
Сабақтың көрнекілігі:теледидар,магнитофон ,кодоскоп,табақ,домбыра,карточка, тоғызқұмалақ,таблицалық плакат.
Пәнаралық бйланыс: әдебиет,математика,табиғаттану.
Сабақтың барысы.
1.Ұйымдастыру кезеңі.
2.Үй жұмысын тексеру,яғни өткен сабақпен байланыстыру.
- Сендер балалар,сын есіммен және сым есім құрамы жағынан негізгі сын есім және туынды сын есім болып бөлінетінін есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар,етістіктен сын есім тудыратын жұрнақтар болатынын және сын есімнің мағыналық түрлері сапалық,қатыстық сын есім болатынын толық меңгердіңдер деп ойлаймын.
1.Жаңа сабақ бастамас бұрын сын есімді қорытындылау мақсатында үйге берілген 155-жаттығуды ауызша орындайық.
Оқушыларға мәнерлеп оқытып, «Әділетсіздік» деп неліктен аталғанын дәлелдету.Сөйлемдегі сапалық,қатыстық сын есімдерді ажыраттыру.
2.Магнитофоннан қашқын қылмыскер туралы хабарландыру оқып,балалардың көңілін аудару.
- Тыңдаңыздар,тыңдаңыздар, барлық мектеп қызметкерлеріне,барлық мектеп оқушыларына хабарландыру.
Кеше сағат 11-лерде,І кезектегі сабақ кезінде бір оқушының қымбат күртешесі жоғалды,қашқын ұстатпай кетті.Қылмыскердің кескіні жасырын камераға түсіріліп қалған.Кескіні кейін газетке жарияланады.
Ол – орта бойлы,дембелше,топ-толық,жуан бел,қысық көзді,мұрны шолақтау,шошайған құлақты,быртиған саусақты,тар маңдайлы,жалпақ табанды,мығым келген жас жігіт.(тыңдап болғаннан кейін тақтаға және дәптерлеріне қылмыскердің портреті жазылады).
орта бойлы
дембелше
топ-толық
қысық
көзді жас жігіт
быртиған
саусақты
тар маңдайлы
жалпақ табанды
жуан бел
3.Карточкамен жұмыс.
Тақтада мынадай алты сын есім жазулы тұрады
|
Мейірімді |
Қатал |
Сабырлы |
Жеңілтек |
Сыпайы |
Дөрекі |
6 сын есімге 6 карточка дайындалады да,мазмұны сызбадағы көрсетілген мінездің қайсысына тура келетінін айтады.
1-карточка.Қабағы түйілген,сұсты,өзінің айтқанын ғана орындатады,қатал талап қояды.
2-карточка.Жылы сөйлейді,жылы сөзді,қабағы ашық,барлық адамға өзінің шуағын шашады,ақкөңіл.
3-карточка.Сөзінде,уәдесінде тұрмайды,жұмысын аяғына дейін жеткізіп орындай алмайды,тұрақсыз,заржақ.
4-карточка.Көп сөйлемейді,жұмысын асықпай тиянақты орындайды,салмақты,қорғасындай ауыр мінезді.
5-карточка.Төбелескіш,ауыр сөздер айтады,артық сөйлейді,менмен,тек қана өзін сүйеді,қызылкөз алаяқ.
6-карточка.Қатты сөйлемейді,үлкенді сыйлайды,құрметтейді,кішіге қамқор,ақжүрек,нәзік мінезді.
(Емтихандағы секілді тақтаның алдына шығып бір-бірлеп карточкаларды суырады да,сзбаның ішіндегі қай есімге сәйкес екенін,сызбадағы сын есімнің қай сын есім екенін айтады).
Жаңа сабақтың эпиграфы
Тақтада Бір мен екі алмаңдар,
Үшке алданып қалмаңдар
Кілең төрттік алғандар
Бесті ғана армандар деген шумақтан кейін жаңа сбақтың тақырыбы жазулы тұрады.
Сан есім.Сан есім туралы түсінік.
Мысалы:Алпыс бестен асқанда,жетпіске қадам басқанда (Жамбыл).Атадан алтау,анадан төртеу,жалғыздық көрер жерім жоқ (Абай).Кейде сан есімдер зат есімсіз де жасала береді.
Тоқсаннан әрі кетті,жүзге де асты,есімсіз де жасала береді.Тоқсаннан әрә кетті,жүзге де асты.
Сандық – мөлшерлік ұғымды білдіретін этнолингвистикалық атаулар да бар:егіз,сыңар,сүйем,қозы көш жер,ит өлген жер,ет,асым,пұт,қабақ,батпан,т.б.
Бейнетаспадан көрініс.Теледидардан көрсету.Енді балалар,кодоскоп арқылы берілген мақал-мәтелдерді оқып,көп нүктенің орнына тиісті сан есімдерді қояйық.
а) Білекті ... жығар,білімді ... жығар.
ә) ... кісі бір жақ,қыңыр кісі бір жақ.
б) ... ала болса,ауыздағы кетеді
... түгел болса,төбедегі келеді.
в) ... сомың болғанша ... досың болсын.
г) ... бөлек отауды елдестірген – ынтымақ.
«Жаңылтпаштар» тақырыбына диктант жаздыру.
а) Үш кіші ішік піштім.
Бес үлкен ішік піштім.
Неше кіші ішік піштім?
ә) оралдан оралған олардан
Омаржан оқ көріп,
Оң бөрік,тон беріп,тон алған.
Жұмбақ жарысы.Сыныпты екі топқа бөлемін де,жұмбақ жарыстырамын.
1.Таңертең төрт аяқты.
Түсте екі аяқты.
Кешке үш аяқты.
(адамның сәбилік,жастық,кәрілік шағы)
2.Бір көлде он екіден қаз ойнайды.
Алсам деп бірін-бірі наз ойнайды.
Келгенде жақындасып,қожаңдасып
Бір-біріналмасына еш қоймайды.
( дойбы)
Жеңген командаға домбыра ұсынамын.Олар домбыраның құрылысын айтады.
Сонымен бірге балалар,сан есімдер біздердің той-думандарымыздың,ойындарымыздың арасында да кездеседі.
Абай атамыз «Туғанда дүние есігі ашады өлең,өлеңмен жер қойнына кірер денең» демекші біздің күнделікті тұрмысымызда,той-думандарымызда айтылып жүрген өлеңдердің де тақырыптары: мысалы «Жиырма бкс», «Екі жирен», «Бір бала», «Жетісу», «16 қыз», «Бір келіншек»,т.б.
Математикалық есеп.Адам жасын шығару.
Ойын есеп.Қожанасырдың есебі: Бірде мұғалім көбейту тақырыбына Қожанасырды тақтаға шығарыпты. Тақтадағы таблицаға жақындыған Қожанасыр 1-ден 10-ға дейін ғана санау біледі. Көбейту кестесіне жақындаған Қожанасыр өзінің 10-ға дейінгі санын қойып шығыпты.
9*1=9
9*2=18 Бір саны жетпей қалған соң Қожанасыр мен дұрыс жазбаған болармын деп әлгі сандарды кері қарай
9*3=27 қойып шығыпты.Сосын жұмысын көрсеткен Қожанасырға мұғалім «5» қойыпты.
9*4=36
9*5=45
9*6=54
9*7=63
9*8=72
9*9=81
Оқушылардың өз ойымен айтылған жұмбақ есептерді шешу. Ұлы адамдар сөздерінен санға байланысты дәйек сөздер. 2004(мешін) жылына байланыстырып мәтін құрау. Сабақты қорытындылау мақсатында.
«Қазыбектің тапқырлығы» әңгімесін оқушыларға айтып беремін.
Бұқар жыраудың қартайған кезінде көңілін сұрамақ болып Қаз дауысты Қазыбек би келеді.Төсекте жатқан Бұқар жырау: - Бірден онға дейінгі санның мағынасын маған ешкім айтып бере алмады.Қазыбек,сен айтып берші! – деген.Сонда Қазыбектің берген жауабы: Бір дегеніңіз – бірлігі кеткен ел жаман.Екі дегеніңіз – егесіп өткен ер жаман. Үш дегеніңіз – үш бұтақты шідерден шошыған ат жаман.Төот дегеніңіз – төрде төсек тартып жптқан жаман.Бес дегеніңіз – білікті адамнан белгілі бала тумаған жаман.Алты дегеніңіз – аймағын билей алмаған кісі жаман.Жеті дегеніңіз – жетем деген мақсатына жете алмаған жаман. Сегіз дегеніңіз – серкесіз бастаған қой жаман.Тоғыз дегеніңіз – толғанғаныңыз.Он дегеніңіз - өткеніңіз,о дүниеге жеткеніңіз.
Ақындарымыздың осы секілді етіп өздеіңе де арнап әнімен жазған санамағы бар.Соны бәріміз қосылып айтайық.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Зат есімді қайталау.Қатемен жұмыс
Сбақтың мақсаты: білімділік –оқушыларды зат есімнің жасалуын,сөйлемдегі қызметімен,теориялық алған ұғымдарын мысалдар арқылы қайталау
дамытушылық –
зат есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту,өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру,топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру,шығармашылық белсенділігін арттыру;
тәрбиелік – зат есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып,оқушыны отаншылдыққа,
адалдыққа тәрбиелеу,топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке,жолдастық көмек көрсетуге баулу.
Сабақ әдісі: топпен жұмыс,сайыс сабақ,жаттығу және талдау,сұрақ-жауап,ой сергіту ойындары.
Қосымша материалдар : Абайдың портреті,дидактикалық топтамалар;зат есімге қатысты Венн диаграммасы;тірек сөздер таблицасы;түрлі сюжетті суреттер;тест сұрақтары.
І.Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Қатемен жұмыс
Сабақ барысы
Жүргізуші (оқушы). «Қайталау – оқу анасы»,
Мақалдың бір данасы.
Өткенді еске түсірсең,
Ешкімнің жоқ таласы.
Құрметті білім алушы әріптестер,бүгін сабағымызда халқымыздың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлы қонақта.Біздің тобымыздың аттары ұлы ақынның «Ғылым таппай мақтанба» атты өлеңіндегі бес асыл іске қатысты екені бұрынан белгілі.
Жарысқа кіріспес бұрын әр топ өзін таныстыру қажет.Ал сайысты бастайық!
Әр топтың сынып бөлмесі ішінде белгіленген орынға бөлініп отырады.Топтың аттары жазылған белгі партаға қойылады.
Әр топ жетекшісі өздерінің тобын төмендегі шумақтар арқылы таныстырды.
1. «Талап» тобы 2. «Еңбек» тобы 3. «Терең ой» тобы 4. «Қанағат» тобы
Талабың болса тайсалма, Еңбек етсең ерінбей, Терең ой сенің қанатың, Қанағат – асыл қасиет,
Өзіңді өзің байқа да, Еңбегің қалмас көрінбей. От болып ылғи жанатын. Адал жүректі ақниет.
Талаптансаң жеңесің Зор табысқа кенелтер Білімділік пен іскерлік, Қанағатшыл бол әр қашан
Қиындықты қашанда. Құлшына еткен еңбек қой. Сені іздеп те табатын. Пайдасы тиер сан рет.
Үй тапсырмасына қатысты жұмыстар төмендегідей болды.Топ басшысы өз тобындағы бір оқушысына тестік тапсырманы орындаудытапсырады. Тестік тапсырмалар әр топқа бір-бірден берілді.
«Талап» тобына.Ашық буынды сөздерді табыңыз. а) Орман ә) Мектеп б) Алша в) Дәптер г) Жаңбыр
«Еңбек» тобына.Қос сөзді табыңыз. а) Бесжылдық ә) Әп-әдемі б) Қара көк в) Қос құдық г) Әдемілеу
«Терең ой» тобына. Біріккен сөзді табыңыз.а) Механикалық ә)Итмұрын б)Шаруашылық в)Ұзынды-қысқалы г)Демеуші
«Қанағат» тобына.Тіркес сөзді табыңыз. а) Қой бағу ә)Қой мойын б) Күй аты в) Ойынды қой г) Балалар келеді
Әр топтан жауап берген оқушылардың жауабы топ жетекшілеріндегі бағалау жауап парағына түсіріледі.
Үй тапсырмасыын жоғарыдағы жұмыс бойынша топ жетекшілері арқылы қорытып шығамын.
ІІІ. Жаңа сабақ.
1.Венн диаграммасы
бойынша зат есім туралы ұғыммен таныстыру.
2.Диаграммадағы сегіз бөлікке тән сөздер бойынша жұмысты ауызша жүргізу.
1.Есімі,жасы,мамандығы,кәсібі.
2.Республика,облыс,аудан,ауыл,көше.
3.Мал,құс,аң,жәндік.
4.Гүл,ағаш,жеміс-жидек.
5.Өзен,тау,көл,орман.
6.Зауыт,фабрика,мектеп,дүкен,фирма.
7.Кітап,газет,журнал,күй,ән.
8.Арман,сезім,қалау,ой,тілек.
1. Тірек сөздер арқылы жұмыс.Төмендегі плакатқа жазылған сөздер бойынша үш сөйлем жазып,затесім болатын сөздерді белгілеу.
Күз.Күн.Түсті. Жапырақ.Суық
2.Сурет бойынша жұмыс /Әр суреттің мағынасына қарай зат есімдерді қатыстыра отырып,шағын әңгіме жазу/.
3.Сергіту ойынын ұйымдастыру.
а) Бір үйде екі шеше,егіз қыз және әже немересімен тұрады.Барлығы неше адам?
ә) Сен,мен және біз.Барлығы неше кісі?
б) Сөз құрастырудан жарыс. «Қоңырау» сөзіне әріп қайталамай үш минутта 10 сөз құрастыру.Оң,ау,қоңыр,ауыр,ақ,қау,ару,уық,қуық,уақ,қор,қару,ора,қора.
4. «Кім жылдам»? ойны
|
|
1 |
2 |
3 |
6 |
|
3 |
ө |
р |
л |
3 |
|
4 |
н |
а |
ы |
т |
|
5 |
е |
д |
қ |
і |
3 4 5 6 8 9 10 12 15 12 18 12 18 12 9 24 30 9
ө н е р а л д ы – қ ы з ы л т і л
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
5 |
о |
а |
ө |
ң |
|
6 |
й |
п |
л |
ң |
|
7 |
н |
с |
е |
|
5 6 7 10 12 14 15 16 18 21 14 21 20 24 21
о й н а п с ө й л е с е ң д е
5 6 7 10 12 14 15 16 18 21
о й л а п с ө й л е
5. 118-жаттығуды шарты бойынша орындату.
V. Жаңа сабақты қорыту.
1.Зат есім дегеніміз не?
2.Зат есімнің сұрақтарын айт?
3.Деректі зат есім дегеніміз не?
4.Дерексіз зат есім дегеніміз не?
5.Жалқы есім дегеніміз не?
6.Жалпы есім дегеніміз не?
(Осы сұрақтар негізінен оқушыларға ереже қорытқызуға болады.)
VI. Бағалау. (Топ жетекшілерінің есебі бойынша жүргізіледі.)
VII. Үйге тапсырма.
Жүргізуші.
Күнделікті енді ашайық,
Тапсырманы тізіп жазайық.
Зат есімнен алған білімді,
Ұмытпай еске салайық.
«Біздің сыныпта» деген тақырып бойынша үйден әңгіме жазу
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сын есімнің сөйлемдегі қызметі.
Диктант «Алатау сұлулығы»
Сабақтың мақсаты,Міндеттері:білімділік – : Сын есімнің сөйлемдегі қызметін меңгерту сын есімнен өткен тақырыптарды қалай меңгергендігі туралы байқау,толықтыру; дамытушылық – түрлі әдістерді пайдалана отырып балалардың тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,сауатты жазуға дағдыландыру;тәрбиелік – тілді құрметтеуге,сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың әдәсі: сұрақ-жауап,талдау,топтастыру.
Пәнаралық байланыс: әдебиеторыс тілі,математика.
Сабақтың түрі : білімді жүйелеу,жинеақтау,іздендіру,қайталау.
Көрнекілігі: қоржын,асықтар,карточкалар,тірек сызбалар,қима қағаздар,тест,суреттер.
Сабақтың барысы.
І.Ұйымдастыру.
Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Дәптерден үй жұмысын тексеру.
Сапалық,қатыстық сын есімдерді қатыстырып сөйлемдер құрау: көкшіл,ащы,жап-жасыл,
өнерлі,білімді,аттылы.
ІІІ.Өткен тақырыпты қорыту.Сұрақ-жауап алу.
-Оқушылар,мына қоржынның ішінде бірнеше асықтар бар.Сол асықтар нөмірмен белгіленген.Нөмір бойынша сұрақтарға жауап бересіңдер.
1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
2.Сөз табы деген не?
3.Зат есім деген не?
4.Зат есімнің қандай түрлері бар?
5.Сын есім деген не?
6.Сын есімнің қандай түрлері бар?
- Білімдерімізді толықтыру үшін «Топтастыруды» орындап жіберейік.
негізгі туынды
дара
күрделі
қатыстық сапалық
- Кәне,оқушылар,ішінде сын есімі бар бір сөйлем құрайықшы.
VI. Жаңа сабақ. Сын есімнің сөйлемдегі қызметін меңгерту Тақырып атын,күннің жадын дәртерлеріңе жаздырту.Жаттығу,ойын түрлерін жүргізіп,орындату.
1. 150-жаттығу (жазбаша).Мәтінді дауыстап оқу. Мазмұнын әңгімелеу.Сын есімдерді тауып,өзінің тіркескен сөзімен бірге теріп жазу. Сын есімнің сөйлемдегі қызметін меңгерту мақсатымен Синтаксистік талдау жасау
2. «Графикалық диктант»
Жазғы үй
Сары ырым
Ауыр бала
Биік дауыс
Жаман балапан
Әдепті демалыс
Көтеріңкі жүк
3. 151-жаттығу(ауызша орындау).Өлеңді мәнерлеп оқу.Құрамынан сын есімді тауып,өлеңге қандай мағына беріп тұрғаннын атау.
4. «Біліміңді шыңда»
Үш оқушыны тақтаға шығарып талдау жұмысын орындату.Отырған оқушылар басқа сөзді алып талдауларын тапсыру.
1) Септікке талдау 2) Дыбыстық талдау. 3) Математикалық талдау.
Оқушы Қоңыз дымқыл.
Диктант «Алатау сұлулығы»
VI.Қорытынды.Бағалау,мадақтау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөздік құрамы
Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік.Қазақ тілінің сөзік құрамы туралы түсінік беру.Дағдыларын,машықтарын қалыптастыру.
2.Дамытушылық.Өткен сабақтардан алған білімдерін қайталауға арналған әр түрлі жаттығулар арқылы балаларды тез ойланып,жауаптарын тиянақты,жүйелі айта білуге дағдыландыру.Мәнерлеп оқуға баулу.Ізендіре отырып,шығармашылыққа баулу.
3.Тәрбиелік.Қазақ халқының өмірінен елес беру.Ой қиялын өз өрнегімен бере білуге тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: үлестірмелі кеспе,қазақ тілінің сөздік құрамы жазылған кесте,сурет,бейнетаспа,т.б.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақ әдісі: түсіндіру,әңгімелеу,талдау-жинақтау,сұрақ-жауап..
Пәнаралық байланыс: әдебиет,сурет өнері,халықтық педагогикамен байланыс.
Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру.Сыныптағы оқушыларды түгендеп,сабақ мақсатымен таныстыру.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру,бекіту.
1.Тест жұмысы арқылы оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру,бағалау.
2.Сұраулар қоя отырып,өткен тақырыптағы ережелерді қайталау,мысалдар келтіру.
* Лексика дегеніміз не?
* Омоним,антоним,синоним
* Тұрақты сөз тіркесі
* Мақал мен мәтелдің бір-бірінен айырмашылығы
* Айтылған мақал-мәтелдеріңді аяқтап айт.
1.Батырға да ...
2.Айдағаның бес ешкі ...
3.Еңбек етсең ерінбей ...
4.Оқу инемен ...
* Сөздік қор
ІІІ.Жаңа сабақ
Мұғалім сөзі. «Дананың сөзі – ақылдың көзі» демекші Жүсіп Баласағұнның сөзін еске түсірелікші:
«Ақылдың көркі – тіл,тілдің көркі – сөз».Ғ.Мұстафин аталарың «Жалғанда не терең? Сөз терең.Не сұлу? Сөз сұлу.Не өткір? Сөз өткір» демеп пе еді.Ендеше даналарымыз айтқан сұлу,терең,өткір сөздің,яғни қазақ тілінің сөздік құрамы қандай екен соған назар аударалық.
Мына үлкен жайқалып өскен емен ағашына назар салайықшы.Жерден нәр алған тамыры мен діңгегі сөз болса,ал бұтақтары сол сөздің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады екен.Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын,кәсібін,мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді.Қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздері де,кірме сөздер де,кейін пайда болған жаңа сөздер де,дталектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді.
IV.Алған білімдерін тексеру.
1.Оқулықпен жұмыс.Ережені оқушылардың оқуы.
2.Жаттығу жұмысы.
145-жаттығу.Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап,сонан соң сөйлем құраңдар.
Мен жазда өзенге көп шомылдым.Сендерге хайуанаттар бағын ұнататындар бар ма?Біздің ауыл маңында ағаштар қалың өседі.Айжан жолдасына кітап берді.Таңертең күн шайдай ашық болып еді,кешке қатты өзгерді.
А тобына. 145-жаттығудан бірінші сөйлемді басшылыққа ала отырып шағын мәтін құрастырып жаз.Мәтіннің түрін ата,тақырып қой.
Ә тобына.Сөйлем ішінен тек заттың атын білдіретін сөздерді көшіріп жаз,сұрақ қой.
146-жаттығу.Мәтінді оқып,мазмұнын түсіндіру.Мәтінге ат қою.
V.Шығармашылық жұмыс.
Үйге тапсырма беру: а) ереже жаттау; ә) 144-жаттығу.
Тоқсандық,жылдық білімдерін бақылау мақсатындағы тест тапсырмалары.
Күні:
Аты-жөні:
1. Біріккен сөзді белгіле:
1) ашық 2) кәсіпорын 3) отыз 4) балдырған
2.Қос сөзді белгіле.
1) қаптесер 2) балықшы 3) домбыра 4) жан-жануар
3.Тіркесті сөзді белгіле.
1) ата-ана 2) ауа райы 3) балапан 4) шаруашылық
4. Одағай сөзді белгіле.
1) бәрекелді 2) жазбаймын 3) селк етті 4) сайын
5.Дерексіз зат есімді белгіле.
1) қарындаш 2) парасат 3) жиырма 4) ақкөңіл
6. Туынды сын есімді белгіле.
1) жақсы 2) денелі 3) таза 4) терең
7.Болжалдық сан есімді белгіле.
1) екеу 2) екіден 3) алтыншы 4) жүздей
8.Сілтеу есімдігін белгіле.
1) мынау 2) барлық 3) біз 4) әркім
9.Туынды етістікті белгіле.
1) тазала 2) сөйле 3) көрді 4) отыр
10. Өзгелік етісті белгіле
1) киінді 2) терісті 3) салдырды 4) жасалды
11. Ортақ етісті көрсет.
1) оқыт 2) таранды 3) сөйлесті 4) төселді
12. Есімшені белгіле.
1) айтса 2) келіпті 3) оқыған 4) барма
13.Көсемшені белгіле
1) айтқан 2) жүріп 3) болар 4) оқыту
14.Үстеуді белгіле
1) аңшы 2) жоғары 3) жақын 4) отыз
15.Еліктеу сөзді белгіле
1) ақырын 2) сарт-сұрт 3) алақай 4) сайын
16. Септеулік шылауды белгіле
1) әттең 2) кейін 3) төмен 4) әсіресе
17.Туынды зат есімді белгіле
1) қақпа 2) қалың 3) төмен 4) достық
18.Жинақтық сан есімді тап
1) екінші 2) оннан 3) төртеу 4) жүздеген
19.Бейнелеуіш сөзді белгіле.
1) сарт-сұрт 2) жалп етті 3) үлкен-кіші 4) ала жаздай
20.Сапалақ сын есімді тап.
1) тасты 2) сулы 3) бірнеше 4) таза
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Ауызша тілдің нормасы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика Тұлпар шаба жетіледі
элементтерін қолдану : Сұңқар ұша жетіледі.
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Әдеби тілдің нормалары дегеніміз не?
2.Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді.Оның бірі – ауызша тіл,екіншісі – жазбаша тіл.Ауызша тіл үй іші,отбасында ғана емес,теле-радио хабарларында,жиын-жиналыстарда сөйлеу,адамдардың бір-бірімен бетпе-бет сөйлесуі,диалог арқылы,мұғалімнің сабақ түсіндіруі,оқушының жауабы және т.б. арқылы көрінеді.Әр түрлі кітаптар,көркем шығармалар,оқулықтар,газет-журналдар,ғылыми еңбектер және т.б. жазбаша тіл арқылы беріледі.Ауызша,яғни сөйлеу тілінің өз нормалары болады.Ауызша тілдің нормалары орфоэпиялық нормалар деп аталады.Онда сөздердің бір-бірімен тіркесіп қолданылуындағы бірізділік,үндестік сақталып отырады.Мысалы, Ақ үйден шыға келді әнші жігіт деген сөйлем орфоэпиялық норма бойынша: Ағ үйдөн шыға гелді әнші жігіт болып ыйтылады.Екінші сөздегі бірінші ү дауысты дыбысының әсерінен алдыңғы ақ сөзінің соңғы қатаң қ дыбысы ұяңданып,ғ болып,үйден деген сөздің бірінші буынындағы ү деген еріндік дауысты дыбыстың әсерінен шығыс септіктің жалғауындағы (-ден) езулік дауысты е еріндік ө дыбысына айналып, үйдөн болса,келді деген сөздің бірінші к дыбысы алдыңғы сөздің соңғы дауысты а дыбысының әсерінен ұяңданып, г болып (гелді) айтылады.Ал жазуда ол ескерілмейді,орфографиялық норма негізінде жазылады.Сөздердің дұрыс айтылуы орфоэпиялық сөздіктерде беріледі де,дұрыс жазылуы орфографиялық сөздіктерде көрсетіледі.
Жаттығумен жұмыс: 3-жаттығу. Тіл туралы жазылған бір мәтінге орфографиялық, орфоэпиялық нормалар бойынша талдау жасаңдар.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Баланың тілі,ең алдымен,ана тілінде шығады дейміз.Осының себебі туралы ойланып,пікірлеріңді айтыңдар.
2.Ана тілі деген ұғымды сен қалай түсінесің: ол сені дүниеге әкелген ананың тілі ме,әлде өзің өкілі болып саналатын халқыңның тілі ме?
3.Ана тілі арқылы нені үйреніп,білесіңдер?
4.Мәдени және рухани байланыс дегенді қалай түсінесіңдер?
5.Ана тілінде білім,тәрбие алу дегенді қалай түсінесіңдер?
6.Ана тілін білмеген адам туған халқын,Отанын,елін сүйе ала ма?
7.Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық,шешендік,ерлік,елдік өнер,білім туралы қандай сөздерді (шығармаларды) білесіңдер?
8.Ана тілінің қадір-қасиеті туралы өз ойларыңды жазыңдар.
9.Қазақ тілінің қоғамдық қызметі дегенді қалай түсінесіңдер?
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Әдеби тіл мен мәтіннің байланысы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойын кеңейтіп тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері көп мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру. Сйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу
б) Сымбатты,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетн, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : плакат,кітаптар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет , тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу, түгелдеу оқу құралдарын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Әдеби тілдің өмір сүріп,дамуы,қоғамдық қызметі негізінен жазба әдебиетпен байланысты.Әдеби тілдің әр түрлі қасиеттерін,мысалы,нормалық,жүйелік сипаттарын,дамуын,қоғамдық қызметтерінің алуан түрлі екенін танып-білу үшін жазба әдебиеттің әр түрінен мысалдар келтіріп отырамыз.Ол мысалдар жеке сөйлемдерғана емес,үлкен-үлкен үзінділер болып та келеді.Әдетте ондай үзінділерді мәтін деп атайды.Яғни, мәтін деп айтылған ой-пікірдің,белгілі бір шығармашылық жұмыстың,біреудің шығармасыының не оның үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызша айтылған түрін айтады.Мәтін өзара байланысты бірнеше сөйлемнен тұрады да,
Олардағы ойлар жинақталып келіп,автордың (жазушының,ғалымның,зерттеушінің және т.б.) белгілі бір пікірін,көзқарасын білдіреді.Ол көркем шығарма да,публицистикалық шығарма да,
Ғылыми әдебиет те болуы мүмкін.Ғылыми әдебиет әр түрлі ғылым саласына,мысалы,биология,астрономия,экономика,медицина,химия,математика,тіл білімі,тарих,әдебиет,физика,техника және т.б. қатысты болып келеді.
Мәтіннен әдеби тілдің сөздік құрамын,сөз байлығын,сөз қолданылуыныңмағыналық ерекшеліктері,арнайы сөздердің,терминдердің,жаңа сөздердің,жергілікті сөздердің,басқа тілден сөз алу,тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдердің қолданылу сипатын көріп,айқындаймыз.
Жаттығумен жұмыс : 4-жаттығу. Берілген сөздердің қандай ұғымды білдіретінін,яғни мағынасын анықтаңдар.
Кітаппен жұмыс: 7-жаттығу. Мәтінді мәнерлеп оқып,ондағы орыс тілінен енген сөздерді атаңдар.Мәтіндегі ой бөліктерін анықтаңдар.Мәтінде қай жылдардағы оқиға көрініс тапқан?
Орыс сөздерінің ену себебін айтыңдар
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Мәтін дегеніміз не?
2.Сөз дегеніміз не? т.б.
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 6-жаттығу.Байырғы түбір сөдерді,жұрнақ арқылы жасалан сөздерді,сөздердің бірігуі,қосарлануы,тіркесуі арқылы жасалған сөздерді баған-баған бойынша бір-бірінен ажыратып жазыңдар.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Зат есімнің түрлері.Бақылау жұмысы
Сабақтың мақсаты: а) білімдік — зат есім,зат есімнің түрлері туралы білім деңгейін көтеру, тереңдету; ә) дамытушылық — түрлі : әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылыққа баулу; б) тәрбиелік - ұжымшылдыққа, нақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: топтық ізденіс сабағы.
Сабақтың типі: жаңа сабакты меңгерту.
Сабақтың әдістері: сын түрғысынан ойлау стратегиялары.
Сабақтың көрнекілігі: схема, теледидар, кадоскоп
Сабақтың барысы. I. Ұйымдастыру кезеңі
II. Үй тапсырмасын сұрау.
Қайталау сұрақтарын қою арқылы өткен сабақта алған білімдерін тексеру.
1.Сөз түрлерін атаңыз.
2.Атауыш, көмекші, одағай сөз дегеніміз не?
3.Төмендегі сызбаны толтырыңыз.
4.Жекелеген оқушыларға кеспе қағазы беріледі.
5.116-жаттығу тексеріледі.
III. Қызығушылығын ояту кезеңі.
1. "Ой шақыру" мақсатында топта отырған әр оқушы зат атауларын жазады.
2. Жұптасып жазған мысалдарын бір-біріне оқып, толықтырады.
3. Топта әр жұптан бір оқушы топтың ортақ келісілген мысалдарын сыныпқа оқиды.
Мұғалім тізбектеп оқушылардың мысалдарын тақтаға жазады.
Зат атаулары
Әнші
Ата-ана
Қазақстан
Шолпан
Астана
Бөлме
Ағаш
Қағаз
Парасат
Мал
Ұшақ
«Айгөлек» журналы
Мектеп
Ілгек
Журнал
Жетіқарақшы
Мемлекет
Қалам
Теңіз
Кісі
Қала
Тайбурыл
Күй
Асқар
ІV. Мағынаны ашу кезеңі .
1. Тізбектегі мысалдарды топтастырамыз. Жалқы, жалпы зат есімнің ережесін
оқушылармен бірлесе отырып шығарамыз.
Қала Асқар
Кісі
Астана
Ұшақ Шолпан
әнші
Жетіқарақшы
ағаш
Тайбурыл
ата-ана Астана
бөлме «Айгөлек» журналы
қалам
2. Таблица толтырылады.
|
Жеке заттарға атау
Жалқы есім |
Ұқсас, жалпы заттарға берілген атау Жалпы есім |
||
|
дара
|
күрделі |
дара |
күрделі |
|
Астана
Мұхтар
Зерде |
Қазақстан Республикасы "Абай жолы" романы Абылай хан даңғылы |
Қала
Жазушы
Көше |
Кемпірқосақ
мәдениет үйі
ата-ана |
. Бақылау жұмысы
VI. Үйге тапсырма. Темендегі
сүрақтарға жауап жазып
келу
тапсырылады.
1. Сенің жолдастарың кімдер?
2. Қандай газет, журнал, кітап оқисың?
3. Қандай елді мекендерді білесің?
4. Қандай озен, кел, теңіз аттарын білесің?
5. Қандай ірі қалаларды білесің?
6. Қазақстан қандай мемлекеттермен көрші?
7. Сіздің үйде кімдер тұрады? Олардың аты-жөнін толық жазып көрсет.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : САБАҚТЫ ЖӘНЕ САЛТ ЕТІСТІК
Сабақтың мақсаты: сабақты және салт етістік туралы ұғым беру.
Міндеттері: білімдік - сабақты және салт етістіктің жасалу жолдарын меңгерту.
Дамытушылығы - сабақты және салт етістіктердің жасалу жолдарының өздік етіс арқылы өзгеруін меңгерту;
Тәрбиелік - адамгершілікке баулу.
Типі: білік пен дағдыны қалыптастыру.
Түрі: дамыта оқыту технологиясы.
Оқытудың әдісі: 1-түсіндірмелі; 2-практикалық.
Көрнекіліктер: 1) семантикалық карта, 2) кесінділер (адам бейнесін жасауда), 3) кеспе қағаздар.
Сабақтың барысы.
І. Оқушылардың сабаққа даярлығын бақылау.
2. Оқушылардың сабаққа катысымын тексеру.
II. Үй тапсырмасын тексеру.
230-жаттығуды ауызша тексеру.
III. Актуалдау.
|
Болымды етістік |
Болымсыз етістік |
|
Нанды кесті. Үйде ойнады. Сабақтан шықты. |
Біреумен ұрыспа. Бас киімді баспа. Анасын көрген жоқ. |
Табыс септігінде тұрған сөзді теріп жазу. Басқа септікте тұрған сөзді бөлек жазу.
|
Сабақты етістік |
Салт етістік |
|
Нанды кесті. Бас киімді баспа. Анасын көрген жоқ. |
Үйде ойнады. Сабақтан шықты. Біреумен ұрысты. |
Сабақты, салт етістіктерінің етіс жұрнағының көмегімен теретінін түсіндіру.
Сабақты етістік + ырықсыз етіс=салт етістік.
|
Сабақты |
Салт |
|
Нанды кесті. Бас киімді баспа. Біреуді ұрыстыртма. |
Нан кесілді. Бас киім басылды. Біреумен ұрыспа. |
IV. Дамыту кезеңі.
233-жаттығу ауызша, 234-жаттығу жазбаша (сабақты, салт етістіктерді теріп жазу).
Етістік заттың қимылының, іс-әрекеттің аты болса, адамға тән қимылды атау.
Ойтолғау.
"Жақсы жаннан шарапат".
Ойтолғау жазуға мүмкіншілігі жоқ оқушыларға үлестірмелі карточка беріледі.
Сабақты және салт етістікті топтап жаз.
1. Мен — балаң жарык күнде сәуле қуған,
Алуға күнде барып белді буған.
Жұлдыз болып көрмеймін елдің бетін,
Болмасам толған айдай балқып туған.
2. Жібектен ызып бау таққан
Үйге кірер ме екенсің?
Керсеніне бал құйып,
Өмір де сүрер ме екенсің?
3. Мен
ауруханаға он алты рет жатып шықтым. Арқамды
он алты рет
жаралаттым. Жараны тілдіріп алам да, теріні
жаматамын.
V. Бекіту.
Семантикалық карта
|
Етістіктің түрлері
Сөз тіркесі |
сабақты |
салт |
болымды |
болымсыз |
|
Ағаш кесілмеген |
|
|
|
|
|
Шөпті баспа |
|
|
|
|
|
Егін салдық |
|
|
|
|
|
Білімін толықтырды |
|
|
|
|
|
Тіл қатпады |
|
|
|
|
|
Жерге төкті |
|
|
|
|
|
Ауылдан көшпе |
|
|
|
|
|
Сөзді ұғу |
|
|
|
|
|
Үйге жүгірме |
|
|
|
|
|
Сабағын оқыды |
|
|
|
|
VI. Үйге тапсырма.
1. Салт, сабақты етістік (ережелерді оқу).
2. 236-жаттығу.
VII. Бағалау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Еліктеу сөздер туралы түсінік
Сабақтың мақсаты: білімділік – еліктеу сздер туралы түсінік беру,оның басқа сөз таптарынан
ерекшеліктерін таныту,өмірден түрлі мысалдар келтіре отырып,еліктеу сөздердің түрлерін ұқтыру;
дамытушылық – оқушылардың сауаттылығын,танымдылығын,сабаққа деген қызығушылығын арттыру,сөйлеу тілін,ой жүйелеу шеберлігін дамыту; тәрбиелік – тіл өнерінің құдіретін ұғына білуге,туған жерін сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақты өздігінен меңгерту.
Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,ойландыру,оқушы әрекетін ұйымдастыру,ізденушілік қабілетін ояту.
Көрнекілік: үнтаспа,үлестірмелі қағаздар,кесте,түрлі құралдар.
Сабақтың жүрісі.
І. Ұйымдастыру.
ІІ. Жаңа сабақ.
Жаңа тақырыпқа байланысты ортақ сұрақ
а) Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
б) Сөз таптары қазақ тілінің қай бөліміне жатады?
1. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
1.Балалар,өмір – күрделі құбылыс.Оның күрделілігі сол – таңымыз атқаннан күніміз батқанға дейін. Қаншама іс-әрекеттің куәсі боламыз,өзіміз сол іс-әрекеттерді орындаушымыз.
2.Нұрғиса Тілендиевтің «Аққу» күйін үнтаспадан тыңдату,құстардың дыбысын,қимылын елестету арқылы жеткізу.Біз көзбен көру,құлақпен есту арқылы осындай күрделі құбылыстарды анықтаймыз.
3.Дыбыстық еліктеуішті ұқтыру үшін түрлі тәжірибелер көрсету.
1) Сіріңке жағып,стакандағы суға батырамын.
Сұрақ. – От қайтіп сөнді?
- От быж етіп сөнді.
- Дыбысты қай сезім мүшелері арқылы қабылдадыңдар?
- Құлағымызбен естідік.
2) Сағат аламын да,стол үстіне қоямын.
- Сағат қалай жүріп тұр?
- Сағат тық-тық етіп жүріп тұр.
3) Барабан соғу.
- Барабан қайтті?
- Барабан дүңк-дүңк етті.
4) Ысқырықпен ысқыру.
- Ысқырық қайтті?
- Ысқырық шыр ете қалды.
5) Шар үріп,атып қалу.
- Шар қалай атылды?
- Шар тарс етті.
Сұрақ. а) Өздерің жаңа көрген нәрселеріңе байланысты,жазған сөйлемдеріңе байланысты не ұқтыңдар?
ә) Дыбыстарды қай сезім мүшелері арқылы қабылдадық?
( Дыбыстық еліктеуіш ережесін шығару,оқулықпен салыстыру)
Дыбыстық еліктеуішті бекіту үшін тақтаға 2 сөйлем жазу,талдату.
Алыстағы ауылдан ит үрді.
Малшының үлкен төбеті арс етті.
6) Бейнелеуішті таныту үшін тәжірибе көрсетіледі.
1.Оқушының атын атап қарату.
- Қайсар қалай қарады?
- Қайсар жалт қарады.
2.Фонар жағып сөндіру.
- Шам қайтті?
- Шам жарқ ете қалды.
3. Мұғалімжүріа келе жатып кенет тоқтау.
- Мұғалім қалай тоқтады?
- Мұғалім кілт тоқтады.
7) Сұрақ. – Сендер біраз нәрсе көрдіңдер,біраз сөйлем жаздыңдар.
Осыдан не ұқтыңдар?
Осыдан қимылды естідік пе,көрдік пе?
( Ереже шығарып,оқулықпен салыстыру.)
Тақтаға сөйлем жазу,талдау.
Марат мені ұстай алды. Марат мені шап берді.
8) Сонымен,оқушылар,табиғаттағы,күнделікті өмірдегі дыбыстарды,қимылдарды естіп немесе көзбен байқайды екенбіз.Тіліміздегі кейбір дыбыстарды,дауыстарды көзбен көріп бейнелеп,екінші бір сан алуан сөздерді құлақпен есту арқылы анықтаймыз.Сонымен еліктеу сөздер мағынасына қарай неше түрге бөлінеді екен?..
9) Оқулықпен жұмыс. (297-жаттығу).
10) Тақтамен жұмыс. (304-жаттығу).
11) Екі қатарға эстафеталық кеспе беру. (Еліктеуіш және бейнелеуіш сөздерді орналастыру).
12) Бекіту сұрақтары. 1.Желдің қатты соғуынан қандай дыбыстар шығады?
2. Электр тогынан не көресіңдер?
3.Құрғақ отын және су отын қалай жанады?
4.Судың ағысынан қандай дыбыстар байқайсыңдар?
5.Трактор,машиналардан қандай дыбыстар шығады?
13)Үйге тапсырма:
Көркем әдебиеттен еліктеу сөздерге 5 сөйлем жазу.
14) Бағалау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Сөзжасамнан өткенді қайталау
Сабақтың мақсаты: 1) Абай шығармашылығы,күрделі сөздер қолданысы,оқушылардың теориялық білімдерін практикада қолдану; 2) практикалық білім дәрежелерін одан әрі кеңейту,оқушылардың ой-өрісін,сауаттылығын,тілін дамыту; 3) оқушыларды өзара сыйласымдыққа үйрету,табиғатты сүюге,елін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: карточкалар,суреттер,Венн диаграммасы,сызба-кестелер,Абай портреті.
Сабақтың тегі: білім-білік дағдыларын бекіту.
Сабақтың түрі:пысықтау
Пәнаралық байланыс: әдебиет.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі: сәлемдесу,түгендеу,даярлықтарын тексеру,үш топқа бөлу ( «Ақын», «Данышпан», «Ғұлама»).
Үй тапсырмасын сұрау.
Әр топтан оқушылар шығып,өтілген тақырыпты пысықтайды.
Топтастыру стратегиясы
|
«Данышпан» тобы |
«Ақын» тобы |
«Ғұлама» тобы |
|
Сөз тұлғасына қарай: түбір туынды, біріккен сөз,қос сөз,қысқарған сөз,түбір тіркесті |
Біріккен сөздер
Біріккен Кіріккен
Ілгерінді Кейінді |
Сөз
Дара Күрделі Түбір + Қосымша
Жалғау Жұрнақ |
Алгоритмдік деңгей
Сабағымыз – сөзжасамнан өткенді қайталау.Соған байланысты «Абай – ақын,данышпан,лирик» тқырыбын ашамыз.
Мәтіндермен жұмыс: (Оқушыға Абай өмірі мен шығармаларынан үзінді беріледі).
1. «Ақын» 2. «Данышпан» 3. «Ғұлама»
Абай келбеті Абай жері Абай өмірі
Тапсырма. 1.Мәтін мазмұнын айту.
2.Мәтін ішінен күрделі сөздерді іздеу.
3.Қосымша мәлімет айту.
Абай шығармашылығынан.
Абайдың табиғат лирикасы төңірегінде:
Жаз Күз Жазғытұры
1.Мәнерлеп оқу.
2.Күрделі,дара сөздерді табу.
3.Септік жалғаулы сөздерді табу.
4.Көптік жалғаулы сөздерді табу.
Тәуелдеуге:
Ауыл Жылқы Ел
( Әр қатардан бір лқушыдан талдайды ).
Пысықтауға байланысты жұмыс
Абай портретінен ой тарату: ақын,ғұлама,данышпан,аудармашы,сазгер.
Үйге тапсырма. 1.Абай шығармаларынан күрделі сөздерді табу.
2.Сынаққа дайындық.
Бағалау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Қысқарған сөздердің емлесі
Сабақтың мақсаты: білімділік – күрделі сөздердің бір түрі қысқарған сөздің жасалу жолдарын және емлесін түсіндіру,алған білімдерін пысықтау,тексеру,бағалау;
дамытушылық – оқушылардың білім дағдыларын жинақтау,деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
тәрбиелік – оқушыларды елжандылыққа,инабаттылыққа,әдемілікке тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: кесте-плакаттар,тест сұрақтары,кәртішкелер.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру бөлімі.
Үй тапсырмасын сұрау.
1.100-жаттығу.Берілген тірек сөздерді пайдаланып шығарма жазу. Ауыл-аймақ,көрші-көлем,үлкен-кіші,аралас-құралас,бірімен-бірі,үйді-үйге,ағайын-туған,қарым-қатынас,ата-ана,сый-құрмет,сәлем-сауқат,дәстүр,салт,халық,әдет-ғұрып,жарасымды,тату-тәтті.
2. Тест.
І нұсқа
1.Біріккен сөзді табыңыз.
а)ұзынды-қысқалы ә) итмұрын б) демеуші
2.Туынды сөзді көрсетіңіз.
а)алыстан ә) үсті б) қуырдақ
3.Күрделі сөзді көрсетіңіз.
а) білім ә) жаздай б) биыл
4.Қос сөздің жасалу жолын көрсетіңіз.
а) шылау арқылы ә) сөздің тіркесуі арқылы б) сөздің қайталануы арқылы
5. Қос сөз – қай сөз табы,табыңыз. Ақиқат өзін-өзі ақтап алар (орыс мақалы).
а)зат есім ә) есімдік б) есімше
ІІ нұсқа
1.Жұрнақ арқылы жасалған туынды сөзді табыңыз.
а) зейнетпен ә) зейнетті б) зейнеткер
2.Бірге жазылатын күрделі сөзді табыңыз.
а) Балқаш көлі ә) тас бақа б) бала шаға
3.Күрделі сөзді табыңыз
а)ер-тұрман,сексен алты,ауылшаруашылық ә) шөпшек,АлМУ келбеті б) саржайлау,өмір,жетпіс
4.Зат есімнің жасалу жолын табыңыз. (Көкшетау)
а) туындытүбірден жасалған ә)бірігу арқылы жасалған б) қысқару арқылы жасалған
5.Сөз тудырушы жұрнағы бар сөзді табыңыз.
а) биыл,оп-оңай ә) орманға,күні кеше б)жасау,жазушы.
3. «Кім білгіш?» ойыны.Сөзжасамнан өткенді қайталау сұрақтары
1.Сөз тұлғасы деп нені атаймыз? Мысал айт.
2.Түбір мен қосымша. Мысал келтір
3.Дара,күрделі сөздер.Мысал келтір.
4.біріккен сөз деген не? Оның емлесі.Мысал.
5.Қос сөз деген не? Неше түрі бар? Мысал.
6.Қайталама қос сөз қалай жасалады? Мысалмен айт.
7.Қосарлама қос сөз қалай жасалады? Мсыалмен айт.
Жаңа сабақ.
Кесте-плакат арқылы қысқарған сөздердің жасалу жолы мен емлесін түсіндіру.
|
Р/с |
Қысқарған сөздердің жасалу жолы |
Мысалы |
Емлесі |
|
1. |
Күрделі атау құрамындағы сөздердің бас әріптерінен құралады |
БҰҰ – Бірікен Ұлттар Ұйымы ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы. |
ҚХР мен Қазақстан Республикасы достық қатынаста.Биыл еліміздің көп жастары АҚШ – қа оқуға жолдама алды. |
|
2. |
Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің басқы буыны мен кейінгі сөздердің бас әріптерінен құралады. |
ҚазМИ – Қазақстан медицина институты АлМУ – Алматы мемлекеттік университеті |
ҚазТАГ мәлімдеме жасады.Манар ҚазМҰУ – дың филология Факультетінде оқиды. |
|
3. |
Күрделі атаулардың құрамындағы бірінші буындарынан немесе бірінші сөздің басқы буыны мен келесі сөз тұтас Қалпында бірігіп қолданылады. |
Атком – атқару коми- теті педколледж – педагогикалық колледж |
Совхоз,колхоздар жекешелендірілді. Мектептің медпунктінде тіс дәрігері балаларды емдейді. |
|
4. |
Техника түрлерінің (ұшақ,машина,трактор т.б.) маркаларын білдіретін шартты белгілер |
ГАЗ-51, ТК-154, ИЛ-86 АН-24 |
Ол ГАЗ-53 көлігімен шөп тасыды.Астанадан Ардақ ТУ154-пен ұшып келді. |
|
5. |
Әр түрлі өлшемнің атауы |
См, мм, км, га, кг, ц, т,м |
1кг бал жинау үшін ара он тоғыз миллион гүлге қонады. 20км-ден астам жер жүрдік. |
|
Қысқарған сөздердің емлесі |
||||
|
Қосымша дефис арқылы жазылады |
Қосымша бірге жазылады |
жазыл- майды |
||
|
БҰҰ-ға |
ҚазМИ-ына |
ТУ-154-пен |
колледжге |
кг+ның |
Кейбір күрделі атаулар,мемлекет,мекеме,ұйым аттары бірнеше сөздің тіркесінен құралып,кейде қысқартылып та қолданыла береді.Мысалы:Қазақстан-Британ техникалық университеті деген ҚБТУ болып қысқартылып та қолданыла береді. Осындай күрделі атаулардың белгілі тәсілдермен қысқартылып алынуын
Қысқарған сөздер дейді.
Сабақты бекіту.
1. Сөздердің бас дыбыстары алынады: СЭС – санитарлық эпидемиялық станция,ЖЭС – жылу электр станциясы.
2. Бірінші сөздің буыны мен қалған сөздердің бас дыбстары алынады: ҚарМУ,ҚазМИ.
3. Сөздердің бас буындары алынады немесе бірінші сөздің бас буынына қалған сөз өзгертілмей қосылып алынады: Қаз пошта,партком.
4. Техника: Ан-86,Газ-51.
5. Өлшем бірліктері: см,км,мм,т,кг.
Жаттығу жұмыстары.
102-жаттығу.Қысқарған сөздерге қосымша жалғап,сөз тіркесі мен сөйлемдер құраңдар.
Үлгі: Қазақстан Республикасы ҰҒА-ның )Ұлттық Ғылым академиясы) жылдық жалпы жиналысы болды.
103-жаттығу.Төмендегі қысқарған сөздерді қатыстыып,бірнеше сөйлем құрап айтыңдар.
Үлгі: Апам екі кг.лма сатып алды.
Кәртішкемен жұмыс.Қысқарған сөздерге түрлендіру жұмысын жүргізу (төрт жалғау бойынша): Газ-69,
медколледж,АҚШ,кг,Ил-86,Қазпошта,СЭС,см.
Қысқарған сөзі бар сөйлем жаздырып,оны сөйлем мүшесіне талдату.Мысалы: Менің ағам СЭС-те дәрігер
болып қызмет атқарады.
Кесте бойынша бір сөйлемге фонетикалық талдау жасату.
|
Мысалы |
Дауысты дыбыс |
Дауыссыз дыбыс |
||
|
Қатаң |
Ұяң |
Үнді |
||
|
Испандықтар
. . .
|
и-жіңішке,қысаң, езулулік а-жуан,ашық, езулік; ы-жуан,қысаң, езулік. |
с,п,қ. |
д,н. |
р. |
|
|
|
|
|
|
Испандықтар Қазақстан деген ел тралы КСРО ыдырағаннан кейін ғана құлағдар болыпты.
Осы орайда ол АҚШ,Ұлыбритания,Жапония,Корея елдерінің тәжірибесін тілге тиек етті.
«Күздігүнгі егін жинау науқаны» туралы шағын мәтін құрастыру.(суретті кәртішкелерге сүйену арқылы)
Қорытынды.Қысқарған сөздердің жсалу жолы мен емлесін қысқаша айтып сабақты қорытындылаймын.
Бағалау.
Үйге тапсырма.
1.101-жаттығу.Баспасөз материалдарын оқып,қысқарған сөздерді атаңдар және олардың қандай жолмен қысқарғанына назар аударыңдар.Қысқарған сөздерді көшіріп жазыңдар.
2.Қысқарған сөздер тақырыбына бес сұрақтан тұратын тест құрастырыңдар.
3.Қысқарған сөздерге бірнеше сөйлем ойлап жазып келу.
«Қазақ тіл білімі» бойынша тест сұрақтары
1.қазақ тіл білімінің неше саласы бар?
А) 2 В) 3 С) 4 Д) 5 Е)6
2.Жалғауцдың неше түрі бар?
А) 2 В) 3 С) 5 Д)1 Е)4
3.Үндестік заңының неше түрі бар?
А) 2 В) 3 С) 5 Д) 6 Е)4
4.Тіл дыбыстарын не зерттейді?
А) лексика В) морфология С) фонетика
Д)синтаксис Е) стилистика
5.Термин сөзді тіл білімінің қай саласы қарастырады?
А)морфология В)лексика С)синтаксис Д) фонетика Е) фразелогия
6. Қайсысы синтаксисте қарастырылады?
А)екпін В) сөз табы С)мағына Д) сөйлем мүшесі Е)қосымша
7.Қайсысы сөз табына жатпайды?
А) шылау В) жіктік С) үстеу Д) одағай Е) есімдік
8. Қайсысының күрделі сөзге қатысы жоқ?
А) туынды сөз В)біріккен сөз С) қос сөз Д) тіркескен сөз Е) қысқарған сөз
9. Сөз табын табыңыз.
А) еліктеу сөз В) кірме сөз С) қос сөз Д) табу сөз Е) кәсіби сөз
10. Пунктуация қай тіл білімі саласының зерттейтін саласы?
А)морфология В)лексика С)синтаксис Д) фонетика Е) фразелогия
«Дыбыс және әріп» бойынша тест сұрақтары
1. Айтылатын және естілетін тілдік құбылыс қалай аталады?
А) үн В) дауыс С) өкпеден шыққан ауа Д) әріп Е) дыбыс
2. Тілдің ең кіші бөлігі не?
А) дыбыс В) буын С) үн Д) кіші тіл Е) әріп
3. Дыбысты немен таңбалайды?
А) сызық В) фонема С) символ Д) әріп Е) әліпби
4. Қай әріп ф әрпінен кейін тұрады?
А) Ұ В) Т С) һ Д) й Е) Д
5. Дыбыс жасалу үшін не керек?
А) Өкпеден шыққан ауа В) дауыс шымылдығы С) ауыз қуысы
Д) мұрын қуысы Е) дыбыстау мүшелері
6.Қайсысы дыбыстау мүшесіне жатпайды?
А) көмей В) мұрын С) тіс Д) тіл Е) езу
7. Қазақтың төл сөздерінде кездеспейтін дыбысты тап.
А) я В) ц С) у Д) щ Е) ю
8. Әріптердің қай қатары белгілі бір жүйеде емес?
А) з,й,қ,м В) у,т,с,р С) ү,ф,х,һ Д) а,е,о,ұ Е) і,ь,ш,ц
9.Қосарлы дыбысты тап.
А) ш В) ө С) ю Д) у Е) й
10. кірме сөзде ғана болатын әріп қайсы?
А) ф В) п С) ы Д) й Е) б
«Дауысты дыбыс» бойынша тест сұрақтары
1. Қай дыбыстар қатары өкпеден шыққан ауаның кедергісіз шығуынан жасалады?
А) р,й,л В) л,о,ө С) с,ш,щ Д) а,е,ә Е) к,қ,ғ
2. Қайсысы дауысты дыбысқа негізделеді?
А) буын В) тасымал С) әріп Д) екпін Е) дауыссыз дыбыс
3. Екпін түсетін дыбысты тап.
А) ш В) қ С) т Д)А Е)п
4. Әліпбидегі 12-дыбыс қандай дыбыс?
А) езілік дауысты дыбыс В) ашық дауысты дыбыс С) дауыссыз дыбыс
Д) еріндік дауысты дыбыс Е) жуан дауысты дыбыс
5. Қай дыбыс жуан әрі еріндік дыбыс?
А) Ө В) ы С) а Д) ү Е)Ұ
6. Ашық дауыстының саны қанша?
А) 6 В) 7 С)5 Д) 8 Е) 4
7. Бірыңғай қысаң дауыстыдан тұратын сөзді тап.
А) бұрылу В) кемсіту С) әшкерелеу Д) құдалық Е) өшіру
8. Еріндік дауыстыларды тап.
А) а,ә,е,и В) ы,і,и,э С) а,о,ұ,ы Д) е,и,у,ө Е) ұ,ү,ө,о
9. Қай дыбыс жақтың кең ашылуы арқылы жасалады?
А) ү В) ы С) у Д) і Е) ә
10.Жуан дауыстылар қалай жасалады?
А) Тілдің ұшы кейін тартылып,үсті дөңестену арқылы
В) Тілдің ұшы ілгері созылып жатуы арқылы жасалады.
С) Еріннің дөңгеленіп алға қарай созылуы арқылы жасалады
Д) Езудің кейін тартылуы арқылы Е) Жақтың кең ашылуы арқылы
«Дауысты дыбыстардың емлесі» тақырыбы бойынша
1. Буын талғайтын дыбысты тап.
А) у В) е С) а Д) ә Е) ы
2. Қай сөзде «ы» дыбысы түсіп қалған?
А) жина В) айна С) арна Д) сұра Е) шайна
3.Қай сөзде қате бар?
А) жүзігі В) қорқу С) қина Д) халқы Е) орыны
4. «Ы» дыбысы қай сөзде қате жазылған?
А) шоқу В) жымыю С) шошу Д) сыйымдылық Е) қиылыс
5. Қай сөзде «і» дыбысы жазылмайды?
А) ілезде В) ілес С) ілми Д) іле-шала Е) ілгері
6. Қай сөзге «-а» жұрнағы жалғанбайды?
А) орын В) ойын С) жиын Д) қиын Е) тиын
7. Кірме сөздерде ғана 2-3 –буындарында кездесетін дыбыс қайсысы?
А) ю В) ы С) ұ Д) я Е) й
8. Қай сөзде «у» жуан дауысты дыбыс болып тұр?
А) қуыс В) тауық С) уақ-түйек Д) ауа Е) төлеу
9. Қай сөзде дыбыс пен әріпте айырмашылық бар?
А) қоюлау В) шытырман С) айтыскер Д) қауырсын Е) кісен
10. Қай сөзде «а» дыбысы қате жазылған?
А) жай В) шай С) рәсуә Д) Фәтима Е) күмән
«Дауыссыз дыбыс» тақырыбы бойынша
1.Тек салдырдан тұратын дыбыс қайсысы?
А) а В) п С) й Д) ғ Е) ж
2. Үнді дыбыстардың қатарын тап.
А) у,й,н,р В) г,ж,д,в С) қ,ш,т,ф Д) м,ң,ғ,з Е)й,к,л,м
3. Тек ұяң дыбыстан тұратын сөзді тап.
А) айналмалы В) тасқын С) жазғытұрым Д) ұзағырақ Е) жұғады
4. Қай дыбыстар жұп бола алмайды?
А) п-б В) ғ-қ С) к-г Д) с-ш Е) ф-в
5. Әліпбидегі алғашқы 7-дауыссыз қалай аталады?
А) ұяң В) үнді С) жуан Д) жіңішке Е) қатаң
6. Дауыссыздар ненің қатысына қарай 3-ке бөлінеді?
А) тіл В) ерін С) жақ Д) дауыс Е) салдыр
7. Көбіне қай сөздер қазақтың төл сөздерінде сөздің соңында келмейді?
А) қатаң В) үнді С) ұяң Д) жуан Е) жіңішке
8. Алфавиттегі 13- дыбыс қандай дыбыс?
А) үнді В) қатаң С) жуан Д) еріндік Е) ұяң
9. Дауыссыздарды айтқанда,өкпеден шыққан ауа қайда кедергіге ұшырайды?
А) мұрын қуысы В) ауыз қуысы С) өкпеде
Д) кеңірдекте Е) жақта
10. Қосымшасы үндіден болған сөзді тап.
А) Жазда көлге шомылуға бардық В) Кешке құстар ұясына қонады.
С) Қазақ тілі кітабым сөмкеде екен. Д) Мұраттың ағасы машинамен келді.
Е) Ауылда гүл теруге бардым.
«Дауыссыз дыбыстардың емлесі» тақырыбы бойынша
1. Тек кірме сөздерде кездесетін дыбысты тап.
А) щ,х,һ,й В) в,ф,ч,ц С) б,д,г,ы Д) о, э,ю,я Е) ь,ю,я
2.Сөзге дұрыс жалғанған қосымшаны тап.
А) киоскіге В) Омсктен С) актқа Д) шрифтті Е) ромбта
3. Сөзге қате жалғанған қосымшаны тап.
А) ватқа В) граммдап С) металдың Д) Кузбасстан Е) Кириллге
4. Қай сөзде «т» дыбысы түсіп қалған?
А) жұмыстар В) облысқа С) синустар Д) поездар Е) журналистер
5. Қай сөзде бір дыбысы түсіп қалған?
А) Түнде подъездің жарығы сөніп қалыпты. В) Асшылар тамақты кеш дайындады.
С) Қызылордада жаңа ескерткіш ашылды. Д) Олар банктен ақша алды.
Е) Жайлауда демалған өте керемет.
6. Сөзге қате жалғанған қосымшаны тап.
А) парктан В) треске С) съезі Д) ансамбльге Е) рөлі
7. Сөзге қате жалғанған қосымшаны тап.
А) мен жер қазған геолог тармен таныстым. В) Мен таңертең кискіден газет алдым.
С) Базардан 3 килограмдап жеміс-жидек алдым. Д) Біз туристік сапарға шықтық.
Е) Ол машинаның рульіне отырды.
8.Үш дауыссызы қатар келген сөздің дұрысын табыңыз.
А) Оның ағасы киоскке келді. В) Класста ешкім жоқ екен, С) Бұларды штамптау керек
Д) Құмырсқа тынбай еңбек етеді. Е) «Гүлдер» ансамльінің концерті болды.
9. Үнді мен қатаң дауыссыздар қатар келген сөзді тап.
А) Биыл қыста ауа райы суық болды. В) Астана көркейіп келеді. С) Елімізде жетімдер үйі көбейіп барады. Д) Жиналыста көп мәселе қаралды. Е) Алыстан қарауытып біреу көрінді.
10. Қазақтың төл сөздерінде сөздің соңында келмейтін дыбысты тап.
А) й В) ш С) б Д) з Е) п
«Буын», «Тасымал», «Екпін» тақырыптары бойынша
1. Бос орынға қай сөз сәйкес келеді?
А) дауыссыз дыбыс В) дауысты дыбыс С) әріп Д) қосарлы дыбыс Е) үнді д/з
2. Қай сөзде 4- буыны тұйық буын?
А) Тарихи жерлерді аралау өте керемет. В) Ата-бабаларымыз өте мәдениетті халық болған.
С) Таудан төменге қарай құлдилады. Д) Ақырын басып үйге жақындады.
Е) Оның туысқаны жау тылында қаза тапты.
3. Буынға қате бөлінген сөзді тап.
А) құ-мырс-қа В) дау-ыл-паз С) би-ік-тік Д) ке-мең-гер Е) бо-яу-шы
4. Бірыңғай жуан буынды сөзді тап.
А) Асылбек кітабын сөмкеден таппады. В) Қыстыгүні үйге көмір әкелдік.
С) Әскерлер күні-түні жүгірді. Д) Кәсіпорындар бірлестігінің мәжілісі ертеңге өзгертілді.
Е) Біз қазірге дейін міндетімізді түсінген емеспіз.
5.Қай сөзде тасымалданбайтын буын бар?
А) тәрбие В) жәрмеңке С) бәтеңке Д) шемішке Е) күртеше
6. Тасымалданбайтын сөзді тап.
А) аспан В) жақсы С) тату Д) ақын Е) шешен
7. Қазақ тілінде қай буынға екпін түседі?
А) ортаңғы буын В) бірінші буын С) соңғы буын Д) ортаңғы ашық буын Е) ешбір буын
8. Екпін түспейтін қосымшаны тап.
А) Септік жалғауы В) жіктік жалғауы С) тәуелдік жалғауы Д) көптік жалғауы Е) жұрнақ
9. Қай сөзге екпін түспейді?
А) күрделі сөз В) көмекші сөз С) туынды сөз Д) туынды сөз Е) біріккен сөз
10. Сөзді айтқандағы дауыс толқынын не дейді?
А) тасымал В)әріп С) дыбыс Д) буын Е) екпін
«Үндестік заңы», «Ілгерінді ықпал» тақырыптары бойынша
1. Буын үндестігіне бағынбай жалғанған қосымшаны тап.
А) Омар қалам мен қарандаш алды. В) Ертең емханаға баруым керек. С) Ол оқырмандардың сұрағына жауап берді. Д) Менің туысқаным қалада тұрады. Е) Балалар жұмыс істеп жүр.
2. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаны тап.
А) -лар,-лер В) –кер,-гер С) –дан,ден Д) –тың,-тің Е) –лас,-лес
3.Қай қосымша буын үндестігіне бағынбай тұр?
А) мансапқор В) кәсіпкер С) төрежан Д) аурухана Е) күлекеш
4. Қай септіктің жалғауы буын үндестігіне бағынбайды?
А) барыс септік В) жатыс септік С) шығыс септік Д) табыс Е) көмектес
5. Қай әріпке аяқталған жіңішке буынды сөзге қосымша жуан жалғанады?
А) т В) с С) х Д) ц Е) л
6. Буын үндестігіне бағынбай тұрған сөздер қатарын табыңыз.
А) шекара,баспасөз баспана В) аман-есен,асты-үсті, әрі-бері С) Екібастұз,Алакөл, Бәйгеқұм
Д) отағасы, тасбақа, біршама Е) ешқашан, кейбір, әлдеқайда
7.Сөз ішіндегі ілгерінді ықпалды тап.
А) қара ала В) Бозжан С) көзқарас Д) саққұлақ Е) ала қаз
8. Дыбыс үндестігі деген не?
А) соңғы буынның жуан болуына қарай қосымшаның жуан жалғануы.
В) сөзде жуан-жіңішке дауыстылардың араласып келуі
С) Соңғы буынның жуан болса да, қосымшаның жіңішке жалғануы.
Д) қатар келген екі дыбыстың бір-біріне әсер етуі
Е) соңғы буынның жіңішке болуына қарай қосымшаның жіңішке жалғануы
9.Сөз аралығындағы ілгерінді ықпалды тап.
А) Мен жастық шағымды сағындым. В) Ол есіктен сыртқа шықты С) Мен тапсырманы түсіндіріп болдым Д) Пышақтың ұшы майысып қалыпты Е) Дауыл басылды.
10. Сөз бен қосымша аралығындағы ілгерінді ықпалды тап.
А) Кешкісін есікті ашсын. В) Болат әскерде аспазшы болған С) Оның әкесі соғыстан аман келді
Д) Жомарт жайбарақат отыр Е) Биылғы қыс қатал болды.
«Кейінді ықпал», «Орфография және орфоэпия» тақырыптары бойынша
1. Жазылуда ескерілетін кейінді ықпалды тап.
А) Үйдің ауласы тап-таза. В) Асан суды төгіп тастады. С) Таңғы сағат бесте жолға шықтық
Д) Бұл айтыста Сәкен жеңіп кетті. Е) Ол сөзден жеңіліп масқара болды.
2. Сөз ішіндегі кейінді ықпалды тап.
А) Біріне-бірі алшақ салынған он шақты үй тұр. В) Жерұйықты іздеп жөнелді.
С) Олжабек табиғатында момын ,қақ-соқпен ісі жоқ кісі. Д) Аманғалидың мазасы болмай отыр
Е) Ғабиденнің «Өмір мен өлім» романы жарық көрді.
3. Сөз аралығындағы кейінді ықпалды тап.
А) Он жылдың ішінде талай шығармалар дүниеге келді. В) Олардың отау құрғанына биыл отыз жыл болды. С) Бір кездерде ақынның қасына еріп жүрген еді Д) Батыраш тым-тырыс болып ,жерге кіргендей күйге түседі. Е) Соғыс кезінде жаудың қорғанысын бұзып кетті.
4. Кейінді ықпалды тап.
А) Мен бұл өлеңді газеттен жазып алдым. В) Жиылып тұрған халық шулап қоя берді.
С) Далаға шықсаң,көк пен жерді көресің. Д) Ит-адамға шын дос жануар
Е) Екі әскер жолдың шетіне отырып тынықты.
5.Орфоэпиялық заңдылықпен жазылған сөзді тап.
А) жұлын В) құман С) құмұрсқа Д) бұрыс Е) Гүлнұр
6. Сөз бен қосымша арасындағы кейінді ықпалды тап.
А) Менің сұрағаным бола қоймады. В) Сөйлесіп тұрған бала кенеттен тоқтай қалды.
С) Өлі риза болмай,тірі байымас. Д) Менің қазақ тілін үйренгім келеді Е) Су айнадай тап-таза
7. Орфоэпия бойынша жазылған сөзді тап.
А) Сарыағаш В) дейінгі С) кемеңгер Д) бейбітшілік Е) күндүз
8. Естілуі бойынша жазылған сөзді тап.
А) сыйымдылық В) тайаныш С) қиыншылық Д) жиналыс Е) хайуан
9. Қай сөз орфографиялық нормаға сай жазылған?
А) біріңғай В) Бегарыс С) Жаңғожа Д) бұлұттұ Е) Жанпейіс
10. Дәстүрлі принцп бойынша жазылған сөзді тап.
А) бастаңғы В) диуана С) жаңбыр Д) қоңыз Е) Мақсат
«Көнерген сөз», «Жаңа сөз», «Диалект сөз» тақырыптары бойынша
1. Неологизмге айналған көнерген сөзді тап.
А) машайық В) сопы С) жамағат Д) діни басқарма Е) муфтият
2. Архаизмнен болған тіркесті тап.
А) үлкен планета В) Абай даңғылы С) нарықтық экономика
Д) валюта бағамы Е) физикалық карта
3. Бұрын көнерген сөз болып қазір нелогизмге айналған сөзді тап.
А) апрель В) ай С) ғасыр Д) апта Е) байрақ
4.Синоним болатын диалектілерді тап.
А) түбек,шүмек В) ауқат,тамақ С) былғары,тері Д) кебеже,сандық Е) қоржын,қалта
5. Көнерген сөздердің қатарын тап.
А) дуанбасы,пролетерият, қаған В) әсемпаз,өнерпаз,қыдырымпаз С) бизнес,карьера,орден
Д) акция,чек,бағалы қағаз Е) тәуелсіздік, егемендік, азаматтық
6. Қай қатар неологизм сөздерге жатады?
А) анализ,скидка В) класс,лампа С) сәулет,пайыз Д) градус,температура Е) хандық,барымта
7. Белгілі бір аймақта ғана қолданылатын сөздерді не дейді?
А) көнерген сөз В) диалект сөз С) кірме сөз Д) термин сөз Е) кәсіби сөз
8. «Тырық», «көтерем»диалектілерінің әдеби тілдегі баламасын тап.
А)зәулім В) шалғай С) арық Д) ескі-құсқы Е) кішкентай
9. Сөйлемдегі диалект сөздерді тап.
А) Табалдырықта отырма. В) Бидайға орақ түскелі тұр. С) Бау-бақшадан жеміс тердік
Д) Бүгін азанда ерте ояндым. Е) Оның нағашысы әскерден келді.
10. Историзмді тап.
А) мешіт В) имам С) жамағат Д) қылует Е) муфти
«Термин», «Кірме сөз», «Кәсіби сөз» тақырыптары бойынша
1.Қай сөйлемде термин сөз бар?
А) Апам ұршық иіріп отыр. В) Жазда қауын-қарбыз жеуге болады. С) Еуразия—ең үлкен құрлық
Д) Кеше қатты бұрқасын болды. Е) Балалар балық аулауға кетті.
2. Терминдерге тән ең басты белгі не?
А) дара мағыналы В) көп мағыналы С) жалпы халыққа түсінікті
Д) белгілі аймақта ғана қолданылады. Е) халық арасында жиі қолданылады.
3. Екі сыңары да кірме сөзден болған қос сөзді тап.
А) адам жаны В) азды-көпті С) тарс-тұрс Д) оқу-білім Е) хат-хабар
4. Әрі термин сөз,әрі кірме сөз болатын сөзді тап.
А) бағам В) ұжым С) қор Д) нарық Е) нотариус
5.Кірме сөздле қандай заңдылық сақталмайды?
А) орфографиялық заңдылық В) орфоэпиялық С) үндестік заңы Д) стильдік ерекшелік
Е) пунктуация
6. Тілдің сөздік құрамын байытатын сөзді тап.
А) диалект сөз В) көнерген сөз С) кәсәби сөз Д) термин сөз Е) кірме сөз
7.Қай кәсіби сөз су шаруашылығыфна жатады?
А) диірмен В) мұрап С) масақ Д) көсеу Е) келі
8. Кәсіби сөздер қатарын тап.
А) ықпал,буын,екпін В) синус,параллель,ромб С) білім,тұрмыс,тіршілік
Д) тұсау,тоқым,үзеңгі Е) ұзын,биік,алыс
9.Синонимдес сөзі тап.
А) жуа,сарымсақ В) қаңылтыр,сым С) қызамық,кекіре Д) сым,леген Е) бал,әсел
10 Диалект сөзден болған кәсіби сөзді тап.
А) шемішке В) полюс С) глобус Д) кернеу Е) тарих
«Табу сөз», «Эвфемизм мен дисфемизм»тақырыптары бойынша
1. «Мырза жігіт», «кенже бала» сөздері қай сөзге қатысты?
А) дисфемизм В) эвфемизм С) табу Д) көнерген сөз Е) тұрақты тіркес
2. Табиғат құбылысына қатысты табу сөзді тап.
А) ұлыма В) жасыл түсу С) соқырішек Д) жаман ауру Е) дауыл
3. Табу сөздер неден туындаған?
А) салт-дәстүр В) сыпайылық С) ем Д) ырым Е) аты белгісіз болу
4. Дөрекі сөзді сыпайылап жеткізу қалай аталады?
А) дисфемизм В( табу С) тура мағына Д) метонимия Е) эвфемизм
5. Эвфемизмге жататын сөзді белгілеңіз.
А) найзағай В) қасқыр С) бақиға аттану Д) ұлыма Е) жын
6. Эвфемизмге жататын тұрақты тіркесті тап.
А) қолды болыпты. В) ашық мінез С) жүрек жұтқан Д) тілі күрмелді Е) қарны ашты
7. Эвфемизм бойынша «сөзуарлау» сөзі қай сөзді алмастырады?
А) салақ В) шешен С) мылжың Д) бәдік Е) олақ
8. Қай сөз грек тілінде «сыпайы сөйлеймін» деген мағына береді?
А) эвфемизм В) дисфемизм С) табу Д) идиома Е) архаизм
9. Сөйлемдегі дисфемизмді тап.
А) Оның бір көзінің мүкістігі бар. В) Асанның қартайған шағында бір құлағы естімей қалды.
С) Ақанның бойы ұзын болғандықтан,балалар оны «Ұзынтұра» деп мазақтайтын.
Д) Ұлы Отан соғысынан оралғандардың көбі бір мүшесін соғыс даласында қалдырып кеткен еді.
Е) Болат әрдайым кемтар адамдарға көмектесетін еді.
10. Табу сөзді тап.
А) Келін қайынын өз атымен атамайды. В) Сарқыраманың бер жағында маңыраманы ұлыма жеп жатыр екен. С) Келіншек болған оқиғаны қайын енесіне жеткізді.
Д) Естіген жұрт келіншектің тапқырлығына тәнтә болды.
Е) Қазақтар кейбір табиғат құбылыстарын өз атымен айтпаған.
«Тұрақты тіркес», «Идиомалық тіркес» тақырыптары бойынша
1. Қай тұрақты тіркес «әділ» деген мағынаны береді?
А) Тонның ішкі бауындай В) Ала жіпті аттамау С) Он саусағынан бал тамған.
Д) Қара қылды қақ жарған. Е) Мұрнынан шаншылу.
2. Антонимдес фразеологизмдерді тап.
А) Су жүрек----жүрек жұтқан В) Мойнына су кету-- ит өлген жер С) Көз жұмды—жүріп кетті
Д) Көзге түртсе көргісіз—тайға таңба басқандай Е) Шашбауын көтеру—тақиясына тар келу.
3. Қай тұрақты тіркестің мағынасы дұрыс көрсетілген?
А) Мұрнын шүйіру—дәмелену В) сөз беру—таң қалу С) зығыры қайнау--өлу
Д) сілесі қату--әбден шаршау Е) сүттей ұйыды—келіспеді
4. Мағынасы синонимдес тұрақты тіркесті тап.
А) бауыр басу—ақ саусақ В) таяқ тастам жер—сүт қайнатым уақыт С) екі езуі құлағында—төбесі көкке жету Д) ит арқасы қиянда—маңдайының соры бар Е) көз ілмеу—көз шырымын алу
5. Идиомалық тіркесті тап.
А) Жазда Асанбай аулы осы төңіректің сай-саласын мекендейді.
В) Бұл өңірдің ауылдары алты бақан ала ауыз болып біріккен емес.
С) Күз келісімен,бұлар қыстауға көшудің амалына кірісті. Д) Данагүл саумалы малдарды сатуға қарсы шықты. Е) Шаруаның ісі бітпейтінін ол енді түсінгендей болды.
6.Мақал-мәтелден тұрақты тіркесті тап.
А) Денсаулық—зор байлық. В) Ештен кеш жақсы. С) Сабыр түбі—сары алтын.
Д) Оқу инемен құдық қазғандай Е) Көп түкірсе,көл болады.
7. «Алыс» мағынасындағы идиомалық тіркесті тап.
А) ит жеккен В) ер қашты С) асқар тау Д) көз аларту Е) ат арытып,тон тоздырып
8. Бастауыш қызметіндегі тұрақты тіркесті тап.
А) Олар көптен бері қырғи қабақ болып,бір-бірін аңдысып жүр. В) Аузы күйген үрлеп ішер.
С) Олар суықта қалып,тісі тісіне тимей жаурады. Д) Істің насырға шапқанын сезген Оспан сыртқа шығып кетті. Е) Ұяттан кірерге тесік таппаған бала қып-қызыл болып кетті.
9. Тұрақты тіркесті тіл білімінің қай саласы зерттейді?
А) фонетика В) семасиология С) синтаксис Д) морфология Е) фразеология
«Мақал мен мәтел», «Нақыл сөз»тақырыптары бойынша
1. Кейін пайда болған мақалды тап.
А) Ерінбесең—емерсің В) Ұрлық түбі—қорлық С) Айдағаны бес ешкі ысқырығы жер жарады
Д) Сабыр түбі—сары алтын Е) Отан оттан да ыстық
2. Мақалға тән ерекшелікті тап.
А) Бір ғана сөзден тұрады. В) Құрамындағы сөөздерді ауыстыруға келеді. С) Ой тұжырымдалып, түйінді пікір түрінде айтйлады. Д) Көпшілікке үндеу мақсатында Е) Авторы белгілі болады.
3. Мақалдың мағынасын анықта.
Алтау ала болса,ауыздағы кетеді,төртеу түгел болса төбедегі келеді.
А) білім туралы В) ақыл-парасат туралы С) тәлім-тәрбие туралы.
Д) үлкенді құрметтеу туралы Е) ынтымақ,бірлік туралы
4. Уәдеде тұрудың маңызы туралы мақалды тап.
А) Алтау ала болса,ауыздағы кетеді. В) Ақылды қария-ағын дария. С) Әзіл айтсаң да,әділ айт.
Д) Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді. Е) Еменнің иілгені—сынғаны,Жігіттің екі сөйлегені--өлгені
5. Мақалды тап.
А) Әкесінің баласы—адамның дұшпаны,Адамның баласы—бауырың В) Адамның адамшылығы істі бастағанынан білінеді,қалайша бітіргенінен емес. С) Өзің үшін еңбек қылсаң,өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың. Д) Досы жоқпен сырлас, досы көппен сыйлас.
Е) Ақыл азбайды, әділдік тозбайды,арамдық озбайды.
6. Мәтелді тап.
А) Балалы үй—базар. В) Отан оттан да ыстық С) Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле
Д) Жері байдың—елі бай Е) Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді
7. Мәтелдің белгісін тап.
А) Эмоциялық мағына басым болады. В) Құрылысы жағынан екі,үш бөлімді болады.
С) Ой нақты айтылады. Д) Үлгі-өнеге түрінде айтылады. Е) Біріншісі екінші сөйлемнің шарты болады
10Қайсысының көбінесе авторы белгілі болады?
А( мақал В) мәтел С) тұрақты тіркес Д) нақыл сөз Е) идиома
«Сөздің тура және ауыспалы мағынасы», «Сөздің көп мағынасы» тақырыптары бойынша тест
1.Тура мағыналы сөзді тап.
А) қара тас В) жуас кісі С) тас жүрек Д) терең ойлы Е) ыстық ықылас
2. Тура мағыналы сөзді тап.
А) Ат арылту В) Ат сату С) Ат ойнату Д) Ат салысу Е) Ат ізін суытпау
3. Ауыспалы мағыналы сөзді тап.
А) Ол әйеліне алтын алқа сатып алды. В) Айман оған жылы лебізін білдірді.
С) Түнгі ауа салқындай бастады. Д) Күзгі дала сары жапырақтан көрінбейді.
Е) Бұл мәселе туралы басшылармен ақылдасты.
4. Көп мағынаға ие бола алатын сөзі тап.
Аспанда қалықтаған құстың қанаты анық көрінеді.
А) аспан В) қанат С) құс Д) қалықтау Е) анық
5. «Полисемия» деген не?
А) дара мағыналы В) мағынасы жоқ С) тура мағына Д) көп мағыналы Е) ауыспалы мағына
6.Ауыспалы мағынада қолданып тұрған сөзді тап.
А) Қалада өзбек ұлттық мәдени орталығы бар В) Олар ертелі-кеш еңбек етіп жүр.
С) Адамның ықылас-ниеті жақсы болсын
Д) Оны көрмегелі біршама жылдар өтті.
Е) Көктемде отырғызылған жас шыбықтардың жапырағы шыға бастапты.
7. «Суық хабар» асты сызылған сөз қандай мағына беріп тұр.
А) көптен күткен В) сүйініш С) қайғылы Д) қуаныш Е)күтпеген
8. Ауыспалы мағынадағы сөзді тап.
А) шалғай ауыл В) ақ қар С) кең сынып Д) жазық дала Е) құрғақ сөз
9. Ауыспалы мағыналы сөзді тап.
А) Қолындағы малын ермек етіп отыр. В) Кіші інісі мектеп бітіргелі жатыр
С) Оның әжесі көп ертегі білетін
Д) Мұсаның атасы жалпақ жұртқа танымал болған.
Е) Алыстағы ауылдардың көптеген қиындықтары бар.
Е) Алыстағы ауылдардың көптеген қиындықтары бар.
10. Қай сөйлемде «қара» сөзі ауыспалы мағынада қолданылған?
А) Олар қара тастан үй тұрғызды. В) Біз үйдің іргетасын қара бояумен боядық.
С) Хат қара сиямен жазылыпты.
Д) Қодар жырда қара күштің иесі ретінде суреттеледі.
Е) Ол бүгін қара костюмін киіпті.
«Омоним», «Антоним» тақырыптары бойынша
1. Омоним бола алмайтын бір ғана мағынада қолданылатын қосымшаны тап.
А) –дай,-дей В) –ды,-ді С) –ма,-ме Д) –дық,-дік Е) –тау,-теу
2. Омоним бола алатын сөзді тап.
А) қағаз В) кітап С) бет Д) мұқаба Е) оқулық
3. Асты сызылған сөздердің мағыналық түрлерін көрсет.
Айналайын қарағым , Бетіңе келмес қарағым.
А) Синоним В) антоним С) омоним Д) тура мағына Е) көп мағына
4.Омонимді тап.
А) Тал түсте далаға шықты. В) Бала бал арасын тамашалады.
С) Жас шақта уақыттың қадірін біл. Д) Ол тартпаның тұтқасын тартты.
Е) Ол менің бір аптадан бері нан жемегеніме нанбады.
5. Мақалдардан антоним сөздерді тап.
А) Ер мойнында қыл арқан шірімес В) Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі.
С) Ананың көзі балада, баланың көзі далада. Д) Ойнап сөйлесең де ойлап сөйле.
Е) Көз—қорқақ, қол—батыр.
6. Антонимді тап.
А) Ит арқасы қиянда—таяқ тастам жер В) іші жылу—көз жұму
С) аяқ алысы—қолы жүру Д) табанын жалтырату—қарасын батыру
Е) Ат қою—айдар тағу.
7. Антонимдес сөз тіркесін тап.
А) асқар тау,телегей теңіз В) кең дала,айдын көл
С) денсаулығы жоқ,ақшасы бар
Д) тал түсте, күз мезгілде Е) ала жаздай, қыс бойы
8. Антонимді тап.
А) уақ-түйек,майда-шүйде В) құт-береке, мәз-мейрам
С) бүге-шүге,егжей-тегжей
Д) азын-аулақ, қым-қиғаш Е) Бұрын-соңды, ертелі кеш
9. Антоним сөзді тап.
А) Халық үшін қалтқысыз еңбек ет. В) Бүгінде халық құл,қожа болып бөлінбейді.
С) Әскер беті қызарып сөйлей алмай қалды. Д) Олар бүгін-ертең келіп қалар.
Е) Олар жол-жөнекей көп тоқтады.
10. Мағыналары қарама қарсы сөздерді тап.
А) Ол мейрамдарда көрші-қолаңдарды аралап кетеді.
В) Ол баладан бәрін бүге-шүгесіне дейін сұрап алды
С) Соғыстан кейін бұл жердің астан-кестеңі шықты.
Д) Кең зал ығы-жығы
Е) Ол судың ыстық суығына қарамай қотарып салды.
«Синоним», «Сөздің ауыспалы мағынасының көркем әдебиетте қолданылатын түрлері» тақырыптары бойынша.
1. Синоним емес қатарды көрсет.
А) байсалды,байыпты В) Шалғай,қашық С) сәт,мезет
Д) ағайын,туыс Е) көмескі,ескі
2. «Ауру» сөзінің синонимдік қатарын тап.
А) дауа,шипа,ем В) айна,әйнек, терезе С) мерез,сырқат,кесел
Д) соқырішек, аққан,қышыма Е) медбике,дәрігер,дәріхана
3. Төмендегі тіркестер қай қатарға жатады?
Қырық пышық,қырғи қабақ
А) синоним В) омоним С) антоним Д) тура мағына Е) ешбіріне жатпайды.
4. Қай қатар синонимдік қатар бола алмайды?
А) ауыл-аймақ,көрші-қолаң В) бірен-саран, бірлі-жарым
С) анда-санда, оқта-текте Д) аман-есен, сау-саламат
Е) құрбы-құрдас, жора-жолдас
5. Синонимді тап.
А) Таңертең қорадағы екі-үш тұяқты өріске айдап шықты.
В) Ол жазушылық өнерді өте жас кезінен бастады.
С) Күләштің әншілік өнері әлемге әйгілі. Д) Қауіп бар жерде қатер бар.
Е) Дауылдан кейін тыныштық орнаған.
6.Синоним сөйлемде қай сөйлем мүшесі болып тұр?
Исекең Бекболаттың ер жүектігін ,қайтпас қайсарлығынкөрсететін мысалдар келтіреді.
А) бастауыш В) анықтауыш С) толықтауыш Д) пысықтауыш
Е) баяндауыш
7. Метафораны тап.
А) Өмірде мақсатсыз ешбір әрекет жоқ.
В) Бұл--әдеби тілдің әсемдігіғана емес,әсерлігі үшін орасан қажет тәсіл.
С) Осы оқиғаға Қуандық мынадай әдемі өлең жазды.
Д) Гималай—көктің кіндігі,Гималай—жердің түндігі.
Е) Қазақстан—республикам менің.
8. Метонимияны тап.
А) Ей,қораз, шақырасың ерте-кеш!
В) Үйі мәз болып қой сойды,сүйіншіге шапқанға.
С) Қап-қара,мөп-мөлдір,тұп-тұнық көзіңді-ай!
Д) Қыңыр болды не керек,--болайын деп болды ма?
Е) Торғын төсін тосады таңға жайып...
9. Синекдоханы тап.
А) Әй,сақал! Бұл арадан Плюшкинге қалай баруға болады?
В) Қымыздай балға ашытқан тәтті қызға,жігіттер, бәріңіз де сұқтанарсыз.
С) Мен—тауда ойнаған қарт марал.
Е) Қайран батырым-ай! Арыстандай ерім едің-ау!
10. Асты сызылған сөздер қандай сөздің орнына жұмсалып тұр?
Оның қорасында бес-алты тұяғы бар.
А) байлық В) аяқ С) мал Д) аң-құс Е) тауық
«Сөз құрамы»тақырыбы бойынша
1. Біріккен сөзді тап.
А) Талдықорған В) Ашық ауыз С) бес дәптер Д) қоңыр ала Е) тісін қайрады
2. Дара сөзді тап.
А) тізесін бүкті В) әкімшілік С) бес жүз Д) отыз бестерге Е) жақсы көру
3. Күрделі сөзді тап.
А) қолын жуды В) миллионның жартысы С) жарақаттану Д) жығылып қала жаздады Е) Ел отырды
4. Кіріккен сөзді тап.
А) Мөлдір су В) Ақыр заман орнату С) күздігүні Д) Қазақстан Республикасы
Е) Қабағынан қар жауды.
5. Қысқарған сөзді тап.
А) Көз шырымын алды В) Әлек салды С) Кетіп бара жатыр
Д) Оқуды үздік оқиды Е) педколледжді бітірді
6. Қысқарған сөзгге қате жалғанған қосымшаны тап.
А) АҚШ-қа В) медбикеге С) ТМД-на Д) БҰҰ-ны Е) см-ден
7. Екі сыңары да мағынасыз қос сөзді тап.
А) ағалы-інілі В) басқа-басқа С) жекпе-жек Д) оқта-текте Е) жап-жасыл
.8. Туынды сөзді тап.
А) жазып отыр В) От ала келу С) Жиналысқа қатысу Д) қуыс мойын Е) Сіздің ойыңыз
9.Қайталама қос сөзді тап.
А) балапандар В) бала-шаға С) анда-санда Д) бетпе-бет Е) киім-кешек
10. Жұрнақ арқылы жасалған сөзді тап.
А) балалар В) қалалық С) жауырын Д) қауырсын Е) дауыл
«Қосымша» тақырыбы бойынша
1. Көптік жалғауынсыз көптік ұғым беретін сөзді белгіле.
А) Құм,қымыз В) дәптер,біз С) әркім,өзен Д) келу,бөкен Е) қазақ, ақын
2. Жай септелу үлгісіндегі сөзді тап.
А) Әділдігі В) Кітабымды С) Сәніңізге Д) баламның Е) Адасқанның
3. Табыс септік жалғауындағы сөзді тап.
А) барады В) құлды С) асыранды Д) ағызды Е) оқыған-ды
4. Сөз түрлендіруші жұрнақты тап.
А) кең маңдайлы В) екеуле С) тыңайтқыш Д) үйшік Е) алма ағаш
5. Қай тіркесте септік жалғауы жасырын тұрған жоқ?
А) Тіл ұстарту В) өнер шашпақ С) Сөзді ұғу Д) ой байлығы Е) алма ағаш
6. Тәуелдік мағына тудыратын жұрнақты тап.
А) –лар,-лер,-тар В) –ның,-нің,-дың С) –ым,-ім-м Д) –нікі-дікі, Е) –мын,-сыңдар,-мыз
7. Жіктік жалғауының көпше түрінің I жағын көрсет.
А) Онда кеше барғанбыз. В) Орманға еніп бір-ақ тынықты. С) Неткен жақсы едің!
Д) Таратып ап кетіңдер анау үйлеріңді. Е) Сен Асанның кіші баласысың ба?
8. Ортақ тәуелдеу үлгісіндегі сөзді тап.
А) Өлеңім—менің бөбегім В) Байлықтың атасы—еңбек С) Баламызға доп алдық
Д) Ердің көркі—ел Е) Аталарымның өнегесі
9 Оңаша тәуелдеуді көрсет
А) Дәптер біздікі В) Сендердің жұмыстарың С) Оның өзі
Д) Оларға тапсырылған Е) Мен жазыппын
10 Сөз тудырушы жұрнақты тап.
А) Айтқалы,жаза В) балгер,тарсыл С) көрсе,естір Д) әкей,еркежан
Е) көрпеше,түйіршік
«Зат есім» тақырыбы бойынша
1. Дара зат есімді тап.
А) тұрғын В) оқу С) тасбақа Д) қиял Е) ата-ана
2. Күрделе зат есімді тап.
А) зейін В) білгіш С) әдеп-ғұрып Д) самғау Е) бос
3. Жалпы есімді тап.
А) «Абай жолы» В) Құлагер С) Балқаш Д) «Жас Алаш» Е) Тау
4. Негізгі зат есімді тап.
А) күнделік В) көркем С) ұлық Д) қол Е) ұғу
5. Сөйлемдегі зат есім қай сөз табынан жасалып тұр?
Мен кеше күрегімді жоғалтып алдым.
А) сын есім В) зат есім С) үстеу Д) етістік Е) ар-ұят
6. Деректі зат есімді тап.
А) тас В) шабуыл С) дәулет Д) азап Е) ар-ұят
7. Дерексіз зат есімді тап.
А) алтыбақан В) жер С) даңқ Д) дария Е) жусан
8. Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтарын тап.
А) –лық,-лік В) –жан,-еке С) –ғы,-гі Д) –ым, -ім Е) –к,-ік
9. Жанама толықтауыш қызыметіндегі зат есімді тап.
А) Олар найманды шүйелемей қоймас.
В) Су ағын,жел соғуын тоқтатып,даланың қайғылы мұңын талай тыңдағаны рас. С) Еліміздің егемендігі мен тәуелсіздігінің бастауы—желтоқсан оқиғасы. Д) Ол өзінің ағасына хат жазды.
Е) Ана тілі ғасырлар бойында жасала да,жасара да береді.
10 Жалқы есімі бар сөйлемді тап.
А) Көрісіп амандасқаннан көзімді ала алмадым.
В) Мен сені Алатаудың аясында қарсы аламын.
С) Адам ұлы адамша өмір сүрсін.
Д) Үстінде шетін кестелеген ақ көйлек,қызыл пүліш камзол.
Е) Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол
«Сын есім»тақырыбы бойынша
1. Заттанған сын есімнен жасалған толықтауышты тап.
А) Ілім-дария көл, надандық-сусыз шөл. В) Жаманға сөз айтсаң,ақыл таппас жауап айтады.
С) Ақымақ бұзуға бар,түзеуге жоқ. Д) Ердің атын еңбек шығарады.
Е) Жаман өз үйінде өзі қонақ.
2. Анықтауыш қызыметін атқарып тұрған қатыстық сын есімді тап.
А) Сәтжанның қабағы қатулы. В) Омар сабақты жақсы оқиды.
С) Қоңыр шашының арасынан бас құйқасы көрінеді.
Д) Бірі—сұлу,бірі—мықты, бірі—жүйрік.
Е) Адам—тастай берік,гүлдей нәзәк жаратылыс.
3. Күрделі сын есімнен жасалған анықтауышты тап.
А) Керегетастың азу-азу ирек-ирек тас биіктеріне күн сәулесі ілінді.
В) Күздің әдемі күні туып келеді. С) Ақшыл бұлттан аспан ашылды.
Д) Зейнеп—көргенді,тәрбиелі қыз.
Е) Жан-жақтан көк шалғынның,жусанның иісі аңқиды.
4. Негізгі сын есімнен жасалған бастауышты тап.
А)Арман—адам қанаты. В) Көрмес—түйені де көрмес.
С) Айла—алтау,ақыл—жетеу Д) Көне сөз—жаңа сөздің қазығы. Е) Жақсы байқап сөйлер,жаман шайқап сөйлер.
5. Салыстырмалы шырай қатысқан сөйлемді анықта.
А) Әуе тұп-тұнық,жібектей жұмсақ
В) Көкшенің қыр арқасы көкшіл гауһар тас сияқтанып тұр
С) Күнге шағылысқан аппақ қар көзіңді аштырмайды.
Д) Жуас торы ат үріккен жоқ.
Е) Ақкөңіл,өте қарапайым адамдар екен.
6. «Көкпеңбек,аппақ» сөздері қай шырайда қолданылып тұр?
А) жай шырай В) асырмалы шырай С) күшейтпелі шырай
Д) шырайы жоқ Е) салыстырмалы шырай
7. Сапалық сын есімнен жасалған баяндауышты тап.
А) Өнерлі бала сүйкімді. В) Көп сөз—күміс С) Ел жасымен көрікті
Д) Халық сөзі—қаһарлы. Е) Отан—оттан да ыстық.
8. Туынды сын есімді тап.
А) жылтыр В) биік С) момын Д) кенді Е) жұмсақ
9. Дара сын есімді тіркесті тап.
А) хош иісті зат В) аппақ қар С) киім тазаланды
Д) көгілдір аспан Е) теп-тегіс жол
10. Негізгі сын есімді тап.
А) түртіншек В) батыл С) шыдамды Д) адам Е) рухани
«Сан есім» тақырыбы бойынша
1. Күрделі сан есімді тап.
А) мыңдап В) елулерде С) жүз Д) екеу Е) екі бүтін оннан үш
2. Қай қатардағы сан есімдер арасына дефис қойылмайды?
А) он оннан В) отыз қырықтарда С) екеу үшеу
Д) төрт мың Е) үш төрт
3. Сан есімнің сөйлемде атқаратын негізгі қызметі не?
А) бастауыш В) баяндауыш С) толықтауыш Д) анықтауыш
Е) пысықтауыш
4. Шығыс септігінде тұрып,пысықтауыш болатын сан есім түрі қайсы?
А) есептік В) реттік С) жинақтық Д) бөлшектік Е) топтау
5. «-ншы» жұрнағы жалғанатын сан есімді тап.
А) екі В) он сегіз С) жиырма алты Д) он Е) мың
6. Реттік сан есім қай қатарда дұрыс жазылған?
А) X –сынып В) 2004-жылы С) 24-қараша Д) 1-інші үй Е) 3-алма алды
7. Баяндауыш қызметіндегі сан есімді тап.
А) Той өтті үшеуімізді күрсіндіріп. В) Екі жастың қуанышы тойланды.
С) Сіз бірінші орынға адамзаттың қара күшін қойдыңыз.
Д) Екеуіне сүйсінумен өтермін. Е) Ән айтатын өнерпаздар—осы үшеуміз
8. Қай сөйлемде сан есім емлеге сай жазылған?
А) 1845-жылы ұлы Абай дүниеге келген.
В) Жолдастарымның кеткеніне екі үш күн болды.
С) Сағат 6 ға 10 минут қалғанда Азамат пәтерінен шықты.
Д) 30-40-тай адам жиналған екен. Е) Біз 2-еу едік.
9. Есептік сан есім қатысқан сөйлемді тап.
А) Күллі ақыл мен ғалымды тоздыратұғын төрт нәрсе бар.
В) Құрдасының аулына Ұлжан отыз шақты кісімен келген.
С) Арада жыл жарым өтті. Д) Бір үйден он бес-жиырмадан мал өреді
Е) Мен 11-сыныпта оқимын.
10. Сан есім қандай жағдайда пысықтауыш қызметін атқарады.
А) Барыс,жатыс,шығыс,табыс септіктері тұлғасында
В) Заттанып,ілік септік жалғауы тұлғасында
С) Заттанып,атау септік тұлғасында
Д) Жіктеліп не көмекші етістікпен тіркесіп Е) Етістіктің алдында келіп.
«Есімдік» тақырыбы бойынша
1. Күрделі есімдіктер қатарын тап.
А) күллі,барша,тегіс В) өзім,өзді-өзі, өздеріңіз С) қашаннан? Қайсысы?
Д) әркім, қайсыбір,ешқашан Е) мынау,осыңыз,соным
2. Пысықтауыш қызметіндегі есімдікті тап.
А) Олар жиналысқа түгел қатысты. В) Мұны ертеңге қалдыруға болмайды.
С) Оның ағасы ешкімге тиіспейді. Д) Бұлардың ойы іске аспады.
Е) Барлық есті кісілер ертеңін ойлауға тиіс.
3. Жалпылау есімдігі қатысқан сөйлемді тап.
А) Ешкімге тіл қатушы болма. В) Саған тай сатып әперемін.
С) Өзің үлкен,қылығың—бала-шаға.
Д) Еріншектік—күллі дүниедегі өнердің дұшпаны.
Е) Әрбір жинақылықтың түбі—кеніш.
4. Тәуелденген тұлғадағы сілтеу есімдігін тап.
А) кіміңіз? Несі? В) бұнысы,мынауымыз С) соның,анаған
Д) өздерің,өзіңіз Е) барлығынан,бәрінің
5. Қай қатар есімдіктің бір мағыналық түріне жатпайды?
А) әркім,кейбіреу,әлденеше В) олар,мен,біз С) кім, қашан, неше
Д) біреу, ешбір,қайсыбір Е) бәрі,түгел,барша
6. Емлеге сай жазылған есімдіктер қатарын тап.
А) Еш уақытта, еш қашан В) әлде кім,әр адам
С) әркім,ешқайда Д) кей ағаң, кей біреу Е) бүгін,еш теңе
7. Есімдік сөйлемде қандай қызмет атқарып тұр?
Батырлар есімі ешқашан ұмытылмайды.
А) толықтауыш В) баяндауыш С) пысықтауыш
Д) бастауыш Е) анықтауыш
8. Болымсыздық есімдігін көрсет.
А) бірнеше В) саған С) дәнеңе Д) әлдекім Е) түгел
9. Тұлғасы өзгеріліп септелген есімдікті тап.
А) осынау В) оған С) әрне Д) кейбіреулер Е) ештеңе
10. Дұрыс септелген есімдікті тап.
А) менге В) сенмен С) сода Д) бұдан Е) сеннің
«Етістіктің түрлері» тақырыбы бойынша
1. Құранды етістікті тап.
А) уәде бер В) айта бар С) келе сал Д) айтып сал Е) барып қал
2. Туынды түбір етістікті тап.
А) қараған В) байымайды С) кеспейді Д) қадалды Е) батырыпты
3. Негізгі түбір етістікті тап.
А) ойлан В) сана С) шақыр Д) тазала Е) басқар
4. Қай етістік табыс септігіндегі сөз арқылы анықталады?
А) салт В) сабақты С) құранды Д) көмекші Е) құранды
5. Жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын етістіктің түрін көрсет.
А) салт В) сабақты С) болымсыз Д) көмекші Е) құранды
6.Болымсыз етістікті тап.
А) Қалам бар (ма) В) Бұл—шығар(ма) С) Сабақтан қал(ма)
Д) Қызық жарна(ма) Е) Атым Ал(ма)
7. Етістіктің қай түрі іс-әрекеттәң жүзеге аспағанын білдіреді?
А) болымды В) күрделі С) болымсыз Д) негізгі Е) туынды
8. Болымды етістікті тап.
А) Бет қаратар емес В) Жалған айтып суыспа
С) Енді топтың ішін көрмек емес Д) Жүйрік алысқа шабады.
Е) Енді бұлай істемегейсің.
9.Күрделі етістіктің қатарын белгіле.
А) балтала,ойлан,ақылдас
В) жұлқылады,тарсылдады,ойбайлады
С) жүре бер,әуре-сарсаңға түсті,әперді
Д) көңілден,ағар,үшеуле
Е) жаздыртты,оқытты,сөйлесті.
10Сабақты етістікті тап.
А) Келгеніне қатты қуанып еді.
В) Дала тіршілігі басталғалы тұр.
С) Қаңтардың қақаған қарлы бораны да келіп жетті.
Д) Ғарышкер болғысы келеді.
Е) Тәжірибесін үйретумен келеді.
«Есімше», «Көсемше» тақырыптары бойынша
1. Бұрынғы өткен шақ көсемшенің жұрнағын тап.
А) –қан В) –атын С) –ып Д) –ды Е) –а
2. Қай қосымша жіктелмейді?
А) –атын В) –ғалы С) –ған Д) –ар Е) –с
3. Ауыспалы өткен шақ жасайтын есімшенің жұрнағы қайсы?
А) –атын В) –ған С) –ар Д) –мақ Е) –с
4. Көсемшелі сөз тіркесін тап.
А) айтқалы келді В) жазбақ екен С) айтып берді
Д) айта салды Е) жаза тұр
5. Көсемше жұрнақтарының қатарын тап.
А) –ған,-ген,-қан,-кен В) –а,-ып,-ғалы,-й С) –атын,-етін,-р
Д) –е,-іп,-ар,-ер Е) –с,-атын,-гелі,-п
6. Көсемше тұлғалы етістіктің жіктеліп тұрған түрін тап.
А) келгелі,үйренгелі В) айттым,қалдым С) бітіпті,тозады
Д) табатын,үндемес Е) барған емеспін,келер еді
7. Есімшенің тәуелденген түрін көрсет.
А) аяқта,ұқ В) бұзар,шабар С) егер,ендеше
Д) көргенің,айтарым Е) жазым,басылым
8. Есімшенің қысқарған түрін тап.
А) Көрмес—түйені де көрмес. В) Мен отырман билерше бос мақалдап.
С) Мен келем тау ішінде түнделетіп Д) Алаған қолым береген.
Е) Қазіргі уақытта көреген кісілер аз.
9. Бастауыш қызметін атқарып тұрған есімшені тап.
А) Көп күн өтіп кетті ғой сен кеткелі В) Туған жердей жер болмас.
С) Ел аралаған сыншы болар. Д) Ат айналып қазығын табар.
Е) Айыратын жаман бар,қосатын жаран бар.
10. Пысықтауыш қызметіндегі көсемшені тап.
А) Абай өзін де,айнала жұртты да тегіс ұмытыпты.
В) Адам сөйлей-сөйлей шешен болады.
С) Тарантас зырлап келеді.
Д) Жанар орнынан тұрып қонақтарды қарсы алды.
Е) Жел басылып қалған екен.
«Етістіктің шақтары»тақырыбы бойынша.
1. Қай сөйлем сөйлеп тұрған уақытқа дейін әрдайым болып тұрған іс-әрекетті білдіріп тұр?
А) Біз жазда өзенге шомылуға баратынбыз.
В) Мен сабаққа дайындалдым. С) Олар ертең балық аулауға бармақшы.
Д) Ол үйде жалғыз отыр Е) Ол ертең келеді.
2. Баяндауышы мақсатты келер шақ тұлғасындағы етістіктен жасалған сөйлемді көрсет.
А) Ертең ол да Қарқаралыға жүрмек.
В) Түн ортасында аттарды жемдеп алармыз. С) Кешке алтыбақан құрамыз.
Д) Олардың ақылдылығына ,білімділігіне піріндей сенеді.
Е) Көрмес—түйені де көрмес.
3. Сөйлеп тұрған кезде болып жатқан іс-әрекетті тап.
А) Марат маған айтып тұрды. В) Олар сенің кітабыңды кеше сыныпта алып жүрген. С) Ол екі бұрын қалаға бара жатқан.
Д) Салтанат сабақ түсіндіріп тұр. Е) Мақсатым—тіл ұстартып,өнер шашпақ.
4. Баяндауышы ауыспалы келер шақ тұлғасындағы етістіктен жасалған сөйлемді тап.
А) Ертең ол да Қарқаралыға жүрмек.
В) Түн ортасында аттарды жемдеп алармыз. С) Кешке алтыбақан құрамыз.
Д) Олардың ақылдылығына ,білімділігіне піріндей сенеді
Е) Атасы бәрін түсінетін.
5. Күрделі нақ осы шақты тап.
А) айтып тұрды В) алып жүрген С) бара жатыр еді
Д) оқымай жүр Е) Сурет салып отырмақшы
6. Етістіктің болжалды келер шақ түрін тап.
А) сөйледі В) сөйлеген С) сөйлер Д) сөйлейді Е) сөйлеп отыр
7. Етістіктің жедел өткен шақ түрін көрсет.
А) жеткізер В) жеткізген С) жеткізетін Д) жеткізеді Е) жеткізді
8. Ауыспалы өткен шақ тұлғасындағы сөзді тап.
А) Қадірледі В) қадірлейтін С) қадірлеген емес
Д) қадірлейді Е) қадірлепті.
9. Қалып етістігін тап.
А) жүр В) е С) ет Д) де Е) кел
10. Бұрынғы өткен шақта тұрған сөзді тап.
А) танысқан екен В) танысты С) танып тұрмын
Д) таниды Е) танитынмын
«Етістіктің райлары» тақырыбы бойынша
1. Шартты райлы етістікті тап.
А) Бір көрсем,арманым болмас еді. В) Содан кейін мені бір сына.
С) Өзің білесің,біз момақан шаруамыз.
Д) Теңді шештірме,үйге де әбігер болма.
Е) Тамақ жегім келмей тұрғаны.
2. Қай сөйлемде бұйрық рай қолданып тұр?
А) Оның қазақ тілін үйренгісі келеді. В) Осы сұрақтың жауабын түсіндіріңіздер
С) Менің дәптерімді табыңдар. Д) Олар үйге ертерек жетсін.
Е) Күн жылы болса,тауға шығамыз.
3.Шартты райлы етістікті тап.
А) Бір түрлі ұйықтағым келіп тұрғаны. В) Үйге тезірек келсейші
С) Осы сұраққа жауап берсеңіз екен. Д) Қазір демалыс болса ғой!
Е) Жазсам,бітіріп тастаймын.
4. Қалау райды тап.
А) Тез жазып бітір В) Бүгін бізге келерсің С) Үйге ертерек барса игі еді.
Д) Жазса,тез бітіреді. Е) Оған айт,үйге тез жетсін.
5. Бұйрық райдың 3-жағын тап.
А) табыңдар В) түсініңіздер С) үйренгісі келеді
Д) жетсін Е) ұнатты.
6. Үш шақтың бірінде қолданылып, сөйлеушінің шындыққа қатысты баяндауы райдың қай түріне тән?
А( шартты рай В) ашық рай С) ешбірі Д) қалау рай Е( бұйрық рай
7. Қалау райлы етістікті тап.
А) толқыса В) алса игі еді С) оқысаңыз Д) айтсаңшы Е) көрген
8. Қалау райдың қосымша жасалу жолын тап.
А) –ғай,-қай В) –мақ,-бақ С) –са,-се Д) –сын,сін Е) –ған,қан
9. Шартты райды тап.
А) Қазір әкем келсе ғой! В) Бүгін үйге келсеңізші.
С) Тезірек жазып болсай. Д) Келгісі келсе,келсін.
Е) Қап,сонда айтсамшы.
10. Қалау,ниет сияқты ойды білдіретін бұйрық райды тап.
А) Тезірек болсайшы! В) Кел,балалар,оқылық!
С) Айтып болдыңыз ба? Д) Түсте асханаға барайын.
Е) Маған көмектесіңізші.
«Етіс», «Тұйық етістік тақырыптары бойынша»
1. Қай етістің жұрнағы салт етістікті сабақтыға айналдырады?
А) өзгелік В) өздік С) ырықсыз Д) ортақ Е) ешбірі
2. Бірыңғай етіс жұрнақтарын тап.
А) –ар,-ып,-ыр В) –т,-с,-л С) –а,-е,-й Д) –ғыз,-ған,-ғалы
Е) –р,-с,-п
3. Қай етісте іс-қимыл өздігінен орындалғандай болады?
А) ортақ В) өздік С) өзгелік Д) ырықсыз Е) ешбірі
4. Өзгелік етістің жұрнағын тап.
А) –ын,-ін,-н В) –ыл,-іл,-л С) –ыс,-іс,-с
Д) –дыр,-гіз,-т Е) –ған,-ар,-с
5.Емлеге сай жазылған тұйық етістікті тап.
А) тасыу В) кепу С) жуу Д) жайу Е) суыу
6. Дұрыс жазылған етістікті тап.
А) жуыу В) байыу С) кею Д) сыйу Е) төку
7. Ырықсыз етіс қатысқан сөйлемді тап.
А) Алғысын жаудырды. В) Қасиетті туған жерді көркейт.
С) Дұрыс қанаттанған түзу ұшар Д) Жиналыс өткізілді.
Е) Тайынбаған тауды жығады.
8. Қимылдың атын білдіретін,шақпен,жақпен байланысты болмайтын етістіктің тұлғасын көрсет.
А) Тұйық етістік В) Сабақты етістік С) құранды етістік
Д) Көмекші етістік Е) Болымды етістік
9. Етіс нені білдіреді?
А) Сөйлеп тұрған сәтке қатысты қимылдың өту кезеңін білдіреді.
В) Іс-әрекеттің орындаушыға,қимыл иесіне қатысын айқындайды.
С) Сөйлеушінің сөзі арқылы қимылдың шындыққа қатысын білдіреді.
Д) Шақпен,жақпен байланысты болмай,қимыл іс-әрекеттің атын білдіреді.
Е) Әрі есім,әрі етістік мәнінде жұмсалатын етістіктің ерекше түрі.
10. Бастауыш қызметіндегі тұйық етістікті тап.
А) Үлкенге—құрмет,кішіге—ізет. В) Арақты сатпау керек.
С) Темекі шегу денсаулыққа зиян Д) Нанды жерге тастауға болмайды.
Е) Сауысқанның тамағы шоқуменен табылған.
«Үстеу» тақырыбы бойынша.
1. Күрделі үстеуді тап.
А) бүгін келдім В) кеше бардым С) әрең көтердім
Д) балаша сайрады Е) шикілей әкелді.
2. Мезгіл үстеуін көрсет.
А) өте үлкен екен В) ілгері жүрді. С) әрең ұйықтады.
Д) Қыруар жұмыс істедік Е) Бүрсігүні аттанды.
3. Мекен үстеуін тап.
А) Алға қадам басты. В) Әрең-әрең бара жатты.
С) Қасақана істеген. Д) Амалсыздан үйіне жүрді.
Е) Қолма-қол тапсырды.
4. Мақсат үстеуін тап.
А) әлгінде,емін-еркін В) орасан,әжептеуір С) жорта,әдейі
Д) тысқары,мұнда Е) Амалсыздан,бекерге
5. «тым,ең,кілең» үстеулері үстеудің қай түріне жатады?
А) мекен үстеуі В) мезгіл үстеуі С) күшейткіш үстеуі
Д) мақсат үстеуі Е) себеп-салдар үстеуі
6. Септік жалғауларының түбірге сіңісіп,көнеленуі арқылы жасалған туынды үстеулерді тап.
А) сұңқардайын,осылай В) биыл,соншалық С) әрең-әрең,қыстай
Д) жаздыгүні,күн ұзаққа Е) қапыда,текке
7. Пысықтауыш қызметін атқарып тұрған сын-қимыл үстеуін тап.
А) Поездан әдейі түсіп қалдым. В) Күндіз де,түнде ол Барластың қасынан шықпайды. С) Соншама қандай қуаныш?!
Д) Жоғарыдан бетіме бірдеме тарс ете түсті.
Е) Ыза кернеп зорға тұрмын.
8. «қалай қарай?» сұрағы қай үстеуге тән.
А) мақсат В) мезгіл С) мекен Д) сын-қимыл Е) мөлшер
9. Туынды үстеудің жұрнағын тап.
А) –дай В) –даған С) –ың Д) –ғыр Е) –дық
10. Мөлшер үстеудің сұрағын тап.
А) қашаннан? В) қаншама? С) қайдан?
Д) кімше? Е) қандай?
«Еліктеу сөз», «Одағай» тақырыптары бойынша
1. Одағайға тән ерекшелікті тап.
А) Басқа сөздермен байланысқа түспейді.
В) Сөз бен сөзді байланыстырады.
С) Қимыл,іс-әректтің белгісін білдіреді.
Д) Заттардың қозғалысын,күйін көру арқылы бейнелейді.
Е) Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындайды, дәлелдейді.
2. Күрделі еліктеу сөз қатысқан сөйлемді тап.
А) –Сауға,--деді саңқ етіп.
В) Қараторғай көк аспанды матадай дар еткізіп, қақ айырғандай құлдилады.
С) Тар бөлменің іші бұрқ етіп,шаң-тозаңға толып кетті.
Д) Шаңқ еткен мылтық түтіннің ішінде Ұрқия да,қабан да көрінбей кетті.
Е) Сайдағы ауыл жақтан көп иттің арс-ұрс,шәу-шәу етіп үргені естіледі.
3. Баяндауыш қызметін атқарып тұрған еліктеуішті тап.
А) Үрінді қарды борт—борт басысып қос аттылы Бүркітті бауырын өрлеген.
В) Сейіт күтпеген сөзге селк етті.
С) Су түбінде малта тастар жалтырап,су сылдыр-сылдыр етеді.
Д) Алаң да алаң,алаң жұрт,ақала ордам қонған жұрт.
Е) Аулада асық ойнаған балалардан басқа селт еткен жан жоқ.
4. Шақыру одағайын тап.
А) ойпырмай В) түу С) шөре-шөре Д) беу Е) тәйт
5. Көңіл-күй одағайын тап.
А) тек В) мәссаған С) құрау-құрау Д) айт Е) қош-қош
6. Еліктеу сөздің қандай қызмет атқарып тұрғанын анықта.
Қашан үйге жеткенше,артына жалтақ-жалтақ қарайды.
А) баяндауыш В) толықтауыш С) анықтауыш
Д) бастауыш Е) пысықтауыш
7. Бейнелеуіш сөзді тап.
А) тарс В) сыңғыр С) жалт-жұлт Д) арс-арс Е) шаңқ
8. Өкіну мәнін білдіретін одағай қайсысы?
А) уау В) әйда С) моһ-моһ Д) әттең Е) қане
9. Туынды еліктеу сөз жасайтын жұрнақты тап.
А) –ын,-ін,-н,-ыл,-іл В) –аң,-ең,-ың,-ің,-ң
С) –ыс,-іс,-с,-ым,-м Д) –ғы,-гі,-қы,-кі,-к Е) –ыра,-іре,-ғыр,-гір
10. Жекіру одағайын тап.
А) көс В) шіркін-ай С) уһ Д) пәлі Е) Жә
«Шылау» тақырыбы бойынша
1. Қай сөзде «-ды» нақтылау мәнді демеулік шылау болып тұр?
А) Қараған(ды) жер В) Ол көргенін айтқан(ды)
С) Бала қаз(ды) қуды. Д) Әуелі қатты қысыл(ды)
Е) Бар(ды) бағалай біл.
2. «Оның кітабы соғыс туралы ма екен?» -сөйлемінде қандай шылаулар қатысқан?
А) жалғаулық-демеулік В) септеулік-демеулік
Д) жалғаулық-септеулік Д) демеулік-септеулік Е) септеулік-жалғаулық
3. Нақтылау мәнді демеулікті тап.
А) ма,ме,ба,бе В) –ақ,-ау,-ай,да С) –ды,-ді,ғой,қой
Д) түгіл,тұрсын,тұрмақ Е) ғана,-мыс,-міс
4. Бірыңғай септеулік шылаулар қатарын көрсет.
А) әрі,бері,гөрі В) не,я,да С) –ды,-мыс,-ау
Д) мен,бен,пен Е) қой,ғана,ше
5. Шылауға тән емес ерекшелікті тап.
А) Толық лексикалық мағынасы болмайды. В) Түрленбейді.
С) Адамның әр түрлі көңіл-күйін білдіреді. Д) Сөйлем мүшесі бола алмайды
Е) Сөзді байланыстырады,не сөзге қосымша мән үстейді.
6. Күшейткіш демеулікті тап.
А) Оның сөзінен өкініш те,ыза да сезіледі.
В) Біз де естіп,қуанып жатырмыз. С) Жайдақ суды ит те,құс та жалайды.
Д) Айып менде екені рас. Е) Екі-үш күнде әзер жеттік.
7. Шектеу демеулігін тап.
А) Бұрын бір шал болыпты-мыс. В) Ол үйіне ерте келген-ді.
С) Қоңырау соғылып қалса ше? Д) Ол түгіл мені таныған жоқ.
Е) Мен-ақ сабаққа бармадым.
8. Ыңғайластық жалғаулықты тап.
А) Бұдан әрі оның тыңдауға шамасы келмеді.
В) Ол тәрбиелі әрі жігерлі. С) Ол Маратқа да алма берді.
Д) Тек кейде бұршақ жауады. Е) Сол сияқты балалар өте көп.
9. Себеп-салдар шылауды тап.
А) Бүгін ерте келдік,бірақ жарыстан қалып қойдық.
В) Ол кеше көп ойнаған,сондықтан бүгін демалды.
С) Олар біресе ойнайды,біресе отырады.
Д) Біз кешке сабақ оқимыз және тамақ жейміз.
Е) Олар не бүгін келеді,не ертең келеді.
10. Қай сөйлемде үш түрлі шылау қатысқан?
А) Марат та,Сәкен де сабақта жоқ. В) Ертеңге дейін барып қалармын.
С) Олар туралы бұдан кейін де еститін шығармыз.
Д) Қызым, сабаққа дейін тамағыңды ішпедің бе?
Е) Қыста қар жаумаса ше?
«Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлері» тақырыптары бойынша.
1. Сөздердің септеулік шылау арқылы байланысын тап.
А) Ел арасына сыйлы В) Ұлттық ойын ойнайды
С) Ақылды сөз айтылды. Д) Жыл сайын толықты Е) Өмірдің мәнін түсінді.
2. Сөздердің орын тәртібі арқылы байланысын тап.
А) Желмаяға міну В) Өмір үшін күресті С) Өмірдің мәнін түсінді
Д) Ашық аспан Е) Ғылымды игеру
3. Матасуды тап.
А) Төребек үйі В) Ашынған әйел С) Күн сайын күтті
Д) Жайын айтты Е) Өзі келді
4. Меңгеру арқылы байланысып тұрған тіркесті тап.
А) Шарықтап тұр. В) Балаға қара С) Оқушының жабдығы
Д) Тоқымы белбеу Е) Қызық кітап.
5. Қабысуды тап.
А) үйінің қасына жетті. В) Халықпен бірге жасайды
С) қара торы бала Д) дүниенің өзгерісі Е) қиыннан қиыстыру
6. Жанасуды тап.
А) жұп-жұқа бөліну В)ғалымдардың пікірі С) бірте-бірте ашылды.
Д) алма алдырыпты Е) ешкімге соқтықпау
7. Байланысу түрлеріне қатысты талдаудың қайсысы дұрыс емес?
А) Тоғыз адам—қабысу В) Оқуға лайық—меңгеру С) кең бөлме—жанасу
Д) Біздің Жамбыл—матасу Е) Хат жазу—меңгеру
8.Бастауыш пен баяндауыштың байланысу түрі қалай аталады?
А) қиысу В) меңгеру С) матасу Д) қабысу Е) жанасу
9. Сөздердің жалғау арқылы байланысын тап.
А) Ерекше мінез В) Ол сұрасын С) Әзер жетті
Д) Әлді адам Е) Отан үшін аянба.
10. Интонация арқылы байланысты тап.
А) Өнер қуу В) Ақ қайың С) Өмірді сүю Д) Сенімді ақта Е) Бұл—жігіт
«Сөз тіркесі» тақырыбы бойынша
1. Қай қатарда тұрақты тіркес бағыныңқы сыңарда тұр?
А) Айтқаның есімнен шығып кетті. В) Дұшпанның салы суға кетті.
С) Науқастың беті бері қарады. Д) Көзіне көк шыбын үймелейтінін айтып салды. Е) Бізге тісін қайрап жүр.
2. Сөз тіркесінің белгісі қайсы?
А) Зат,құбылыстың атауы болу керек.
В) Толық мағыналы ең кемі 2 сөз болуы керек.
С) Зат есімнің қосарлы сыны ретінде жұмсалады.
Д) Сөз мағынасын басқа сөзбен дәлеледеп түсіндіреді.
Е) Синтаксистік қызметі бірдей сөздерден құралады.
3. Бірыңғай есімді сөз тіркесін тап.
А) Үлкен үй, үйді көру В) Жолдасын шақыру,менің үйім
С) Сабаққа дайындалу,жаттап алу Д) Сыйлық алу,үздік оқушы
Е) Мөлдір су,оқуға ынталы
4. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркесін тап.
А) Бұлардың жағдайлары В) Балуанмен күресті
С) Ғалымды көрсеңіз Д) Ғалымнан басқа Е) Асығып сөйледі.
5. Басыңқы сыңары етістіктен болған сөз тіркесін тап.
А) Суыққа шыдамады В) Белгілі кісі С) жақсы оқиды
Д) түрлі бұйымдар Е) қиын есеп
6. Етістікті тіркесті тап.
А) Өнерлінің ырысы В) Іске шебер С) Асқарда бесеу
Д) Елді қорғау Е) Ізгі сөз
7. Төменде берілген сөздер қалай аталады.
Айтарым—осы
А) Есімді сөз тіркесі В) етістікті сөз тіркесі
С) тұрақты тіркес Д) еркін тіркес Е) сөйлем
8. Сөз тіркесін тап.
А) өгіз аяң В) бара жатыр С) жүз он бес Д) бірінші үй
Е) қара торы
9. Қай тіркестің бағыныңқы сыңары «қалай?» сұрағына жауап береді?
А) бұл жерде В) жасыл қала С) бес бала
Д) тез кел Е) айтып болды.
10. «Кітабыңызды оқығым келеді» тіркесіндегі басыңқыны қай қатарға жатқызымыз?
А) ырықсыз етіс В) Есімше С) Тұйық етістік
Д) Қалау райлы етістік Е) Көсемше
« Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері» тақырыбы бойынша
1. Хабарлы сөйлемді тап.
А) Ал сосын В) Ойсыздарға қосылма С) Неге бұғасың
Д) Қайдағы жау Е) Жел де жоқ
2. Сұрау есімдігі арқылы жаслған сұраулы сөйлемді тап.
А) Қар жауса ше? В) Балам,аманбысың? С) Бұл сен бе?
Д) Жағдай қалай? Е) Мынау сен шығарсың?
3. Бұйрықты сөйлемді тап.
А) Егіс көлемін ұлғайт. В) Тіл қандай С) Сен енді бала емессің
Д) Ал Жамал ше Е) Бұл—тарихи жер
4. Адамның түрлі көңіл-күйін білдіретін сөйлем қалай аталады?
А) лепті В) сұраулы С) хабарлы Д) бұйрықты Е) атаулы
5. Сұраулы сөйлемді тап.
А) Қарағым,тоқтай тұршы В) Пай-пай,шабысының қаттысын-ай
С) Сен жазып келген шығарсың. Д) Дала айдай жарық
Е) Мектептің кең залы.
6. Одағай сөйлем қатысқан лепті сөйлемді тап.
А) Ойпырым-ай,балаңның мінезі қандай жаман еді.
В) Көрсетпе көз жасыңды. С) Жүр,жарысайық
Д) Балам,жөніңді айтшы Е) Амал нешік,пешенеме жазғаны осы болды.
7. Сұраулық шылау арқылы жасалған сұраулы сөйлемді тап.
А) Ол кісі қайда тұрады. В) Неге үндемейсіз,әже,барамыз ба?
С) Ол жерге неге отырасың. Д) Ойбай,сен былай тұр Е) Мен күні бойы жұмыста болдым ғой.
8. Бұйрықты сөйлемді тап.
А) Сен менен аулақ жүр В) Біреу көп үшін,көп біреу үшін.
С) Жеріміз біздің неткен бай. Д) Сүйіндік жігіттері он шақты күнде Омбыға келіп қалды. Е) Қазір қай жерде тұрасыз.
9. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді тап.
А) Жарайсың,қалқам?! В) Енді мені ұрайын деп пе едің?!
С) –Ешкімге сенуші болма,--деп айқайлады.
Д) –Рас па! –деп бажырая қарады. Е) Тәйт. Тыныш отыр
10. Дауыс ырғағы арқылы жасалған лепті сөйлемді тап.
А) –Жасасын,Қазақстан! В) –Жолдастар,тынышталыңыздар!
С) –Мынау дегенің әдемі ғой! Д) –Шіркін,орманның таза ауасын-ай!
Е) –Бәрекелді! Бәрекелді! Жарадың,қалқам!
« Жай сөйлемнің түрлері» тақырыбы бойынша
1. Қайсысыжақсыз сөйлемнің жасалу жолына жатпайды?
А) –ғы,-гі,-қы,-кі тұлғалы қалау райлы етістік
В) Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомалар
С) Атау немесе барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «керек», «мүмкін» сөздерінің тіркесуі Д) Баяндауышы зат есімнен басталады.
Е) Барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң «бол», «жара», «тура», «кел» көмекші етістіктерінің тіркесіп келуі.
2Жақсыз сөйлемді тап.
А) Бүгін емтиханға дайындалу керек.
В) Жартастың басынан қарауытқан бір нәрселер көрінеді.
С) Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле. Д) Ауыл маңы тып-тыныш
Е) Оқу—білім бұлағы
3. Жақты сөйлемді тап.
А) Сенің балмұздақ жегің келе ме? В) Оның айтқандарын түсініп болмайды
С) Бұл оқиғаны енді айтпасқа болмайды Д) Оның үрейден төбе шашы тік тұрды.
Е) Ертең сабаққа келесің бе?
4. Жалаң сөйлем дегеніміз не?
А) Бастауыш пен баяндауыштан ғана құралған сөйлем.
В) Тұрлаулы мүшелерімен қатар,тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлем
С) Мазмұны толық берілген сөйлем. Д) Бастауышы жоқ сөйлем
Е) Бастауышы әрдайым жасырын тұратын сөйлем
5. Жайылма сөйлемді тап.
А) Мен барамын. В) Айдала С) Ол—сері жігіт
Д) Үй жап-жарық Е) Сендер қараңдар
6. Қай сөйлем түрі екеуара сөйлескенде жиі қолданылады?
А) Толымсыз сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жалаң сөйлем
Д) атаулы сөйлем Е) жайылма сөйлем
7. «Кең зал.Құжынаған халық.» -қандай сөйлем?
А) Жақты сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жайылма сөйлем
Д) атаулы сөйлем Е) Толымды сөйлем
8. Бастауышы жасырын тұрған сөйлем қалай аталады?
А) жалаң В) жайылма С) жақты Д) жақсыз Е) толымды
9. Тұрлаусыз мүшелердің болу-болмауына қарай жай сөйлемдер қалай бөлінеді?
А) жақты,жақсыз В) атаулы С) толымды,толымсыз
Д) жалаң,жайылма Е) жай,құрмалас
10.Жалаң сөйлемге жетпей тұрған сөзді көп нүктенің орнына қойыңыз. «........оқып шықсын».
А) тез В) ол С) оған Д) сенімен Е) қайратпен
«Сөйлем мүшелері-1» тақырыбы бойынша
А. 1.Сілтеу есімдігінен жасалған баяндауышты тап.
Б. А) Біз үшеуміз мәселені дұрыс шештік деп ойлаймыз
В. В) Ақ бесті қара қасқадан сытылып шықты.
Г. С) Мен өзім де сізден осыны сұрағалы отыр едім.
Д. Д) Ауылдың маңы—терең сай Е) Сұрап отырғаны—осы
Е.
Ж. 2. Бірыңғай толықтауыш қатысқан сөйлемді тап.
З. А) Оның бос сөзді сүймейтін,жақтырмайтын мінезі бар.
И. В) Шәкенді,Баймағамбетті,Ерболды бұл сөз күлдірді
К. С) Жиренше Абаймен көп сөйлесті,ұзақ ақылдасты.
Л. Д) Көп сөз—көмір, аз сөз—алтын. Е) Еріншектің ертеңі бітпес.
М.
3. Күрделі сан есімнен жасалған баяндауышты тап.
А) Осы араға жиналғанымыз жетеу В)Жиналысқа келгендері—он-ақ адам
С) Жеті жердегі жеті—қырық тоғыз Д) Оның жасы жирмада
Е) Оның қасиетті саны –бес
4. Себеп пысықтауышты тап.
А) Батпаған ай батыстан қарап тұрды.
В) Кешеден бері сақтаған нанды жеп отырмын. С) Бала кітап алғалы келіпті
Д) Сен мұнда ойнауға келген жоқсың,білім алуға келдің.
Е) Ол табанда ақшасын өндіріп алды.
5. Қашанғы?қайдағы?-қай сөйлем мүшесінің сұрақтары?
А) пысықтауыш В) анықтауыш С) бастауыш
Д) толықтауыш Е) баяндауыш
6. Сөйлем құрауға негіз болатын сөйлем мүшесін тап.
А) баяндауыш В) анықтауыш С) пысықтауыш
Д) толықтауыш Е) айқындауыш
7. Бірыңғай анықтауышты тап.
А) Далада қызыл-сары гүлдер жайқалып тұр.
В) Шаршаған кішкентай боталар артта қалып қойды.
С) Біз таудың ең биік шыңына шықтық.
Д) Оның әкесі—кең жауырынды,ұзын бойлы кісі.
Е) Мария Бәкенді де,оның ағасын да үйіне алып жүрді
8. Мезгіл пысықтауышты тап.
А) Ер жолдасы—тәуекел. В) Олар Абаймен біресе жарысады,біресе қалжыңдасады
С) Олар екі күннен кейін келіп қалар.
Д) Жұрт Дәметкеннің қылығына әрі сүйсінді,әрі аяды.
Е) Ауыл жастары бұндай нәрселерге қызықпайды.
9. Асты сызылған сөздердің қайсысы өзгелерінен басқа қызметте жұмсалып тұр?
А) Жақсы сөз-жарым ырыс В) Ол қазақша жақсы сөйлейді.
С) Оның жақсы іске жаны жолдас
Д) Ол көршілерімен жақсы қарым-қатынас орнатқан.
Е) Ол жақсыкиімдерді таңдап алды.
10. Қай сөйлемде іс-қимылдың мезгілін білдіретін сөз бар.?
А) Марат бұл жерге екі рет келді. В) Ат баспаймын деген жерін екі басады
С) Олар бұл жерге екіде келді. Д) Олар сыныпқа екі-екіден кірді.
Е) Ол алманың екеуін алды.
«Сөйлем мүшелері-2» тақырыбы бойынша
1. Сөйлем мүшесіне талданатын сөзді тап.
А) сондықтан В) меніңше С) әрине Д) керісінше Е) балам
2. Бірыңғай мүшелерді байланыстыратын ыңғайластық жалғаулық шылаулар қайсы?
А) та,не,немесе В) және, мен,әрі С) бен,я,яки Д) мен,бірақ,алайда
Е) ма,ме,ше
3. Бірыңғай мүшелерді байланыстыру үшін қандай жалғаулық шылау қолдану керек?
Ол....биік,....аласа,....қатал,.....жұмсақ мінезді еді.
А) бірақ В) және С) немесе Д) да Е) бірде
4. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді тап.
А) Бұл не деген үлкен қала. В) Ауа райы қандай тамаша?
С) Тыңда,дала,Жамбылды. Д) Бұл өңірде,әсіресе Алатау маңында тарихи
ескерткіш көп.
Е) Бәрекелді,балам,осы бетіңнен тайынба!
5.Берілген сөйлемдерден оңашаланған айқындауышты тап.
А) Ауыр жол ерді сынайды. В) Менің жеңгем—Қалиса
С) Адам баласына адам баласының бәрі—дос .
Д) Бала кезімізде Абайдың көп өлеңін жатқа білетінбіз.
Е) Жазда,демалыс кезінде,балық аулауға барамыз.
6. Қай сөйлемде барлық сөздер сөйлем мүшесіне талданады?
А) Меніңше,осы істегеніміз дұрыс емес. В) Жасеке,жоғары шығыңыз!
С) Бәрекелді,қарағым,өркенің өссін! Д) Дала суық,қараңғы.
Е) Е,бәсе,сенің бүйтпейтініңді біліп едім.
7. Айқындауыш мүше қатысып тұрған сөйлемді тап.
А) Біз,жастар,еңбекте,оқуда алда болуымыз керек.
В) Содан бері бір қыс,екі жаз өтті. С) Айқыз ірілеу бір тасқа келіп,отыра кетті.
Д) Мүйізінен ұстады да,сол қалпы қатты да қалды.
Е) Ұжым тамаша табыстарға жетіп келді.
8. Қыстырма сөз қолданылған жай сөйлемдерді тап.
А) Ойбай,Жақа,ол Жоламанның дүмпуі ғой.
В) Шынында да, халіміз онша мәз емес. С) Жігіттер,ойын арзан,күлкі қымбат.
Д) Толғауы тоқсан қызыл тіл,сайраймын десең,өзің біл.
Е) Қарағым,дұғагөйім,қамқор анам!
9. Жалпылауыш сөздердің анықтамасы қайсы?
А) Бірыңғай мүшелерден бөлініп айтылады,жеке сөйлем мүшесі болады.
В) Бірыңғай мүшелердің мағынасын нақтылап тұрады.
С) Сөйлем мүшесіне талданбайтын сөйлем.
Д) Бірыңғай мүшелерден тыс жүретін сөздер
Е) Бірыңғай мүшелермен қызметтес болып,оған жинақтау мағынасын қосатын сөздер.
10. Кею мағынасында қолданылған одағайды тап.
А) Па,жігіт-ақ екен! В) Әй,көзіңе қара! С) А,мен кешіккен екенмін ғой.
Д) Япырай,-деп ойлады ақырында. Е) Құр-құр...-десті қора ішінен екі дауыс.
«Төл сөз.Автор сөзі.Төлеу сөз» тақырыптары бойынша.
1. Төл сөзді сөйлемді тап.
А) Сен дегенде сөз барма? В) Әй дер әже,қой дер қожа жоқ.
С) Балалардың соңғы ермегі—«Ақсүйек», «Соқыртеке».
Д) «Осы күні сол ара жайнаған қызыл гүл»,-дейді.
Е) Саутты болу дегеніміз-дұрыс жазып,дұрыс сөйлеу.
2. Төл сөзді сөйлемді тап.
А) Туған жер—алтын бесік.
В) –Білмеске сөзің қор боп кетер,-деген М.Дулатұлы.
С) Бала жігіт бұйрықты екі етпейді Д) Бұл-ойланатын нерсе. Е) Әркім-әуелі өз аулының баласы.
3. Төлеу сөзді тап.
А) Бүгін жылқышыларға да бірдеме болған сияқты. В) Жұман отыратын жерге бір әулие келіпті.
С) Үйге кіре бере қара саба жарылып кетті. Д) «Білмегенді біле бер»,-дейді Шәкәрім.
Е) Әжем үйге кіріп,малдың өрістен қайтқанын айтты.
4.Айжан: «Менің үйім алыс еді,ертерек қайтайын»,-деді.Қай жауап толымды және дұрыс?
А) Айжан өзінің үйінің алыс екенін айтты.
В) Айжан өзінің үйінің алыс екенін және ертерек қайту керекекенін айтты.
С) Айжан ертерек қайту керектігін айтты. Д) Үйіне қайту керектігін Айжан айтты.
Е) Айжан айтты үйге қайтамын деп.
5.Тыныс белгілері дұрыс қойылған төл сөзді тап.
А) Ол: «Арман қалыңыз қалай»?-деді. В) Ол, «Арман, қалыңыз қалай?-деді.
С) Ол: «Арман, қалыңыз қалай?»-деді. Д) Ол: «Арман қалыңыз қалай?»-деді.
Е) Ол: «--Арман, қалыңыз, қалай?»-деді.
6. Сұрау есімдігі қатысқан төл сөз төлеу сөзде қандай өзгіріске түседі?
А) Төлеу сөзде сұрау есімдігі түсіп қалады.
В) Сөйлем мазмұнына қарай басқа сөз табына ауысады.
С) –ма,-ме шылауға айналады. Д) сұраулық шылауға айналады.
Е) Сұрау есімдігі сол күйінде сақталады.
7. Төл сөздің тыныс белгілері қай қатарда дұрыс қойылмаған?
А) –Неге қорқады?—дейсіз ғой. В) –Көкпардан қалайша болады?—дейсіз ғой.
С) –Жұрт қалай таратады екен,--деді. Д) –Соғымның сирағы кесіле ме?-деді,анау екеуі.
Е) –Қап,әттеген-ай!-деді анау екеуінің біреуі.
8.Төлеу сөздің баяндауышы етістің бұйрық райынанболса,төлеу сөзде қандай өзгеріске ұшырайды?
А) тұйық етістікке айналып,оған барыс,табыс септік жалғауы,немесе туралы жөнінде,жайында шылыулары мен «керек» сөзінің бірі қосылып айтылады.
В) Өзгеріске түспейді. С) Есім сөздерге айналады. Д) Есімше жұрнағы жалғанады.
Е) жедел өткен шақ жұрнағы жалғанады.
9.Төл сөздің баяндауышы етістіктің ашық райынан болған жағдайда төлеу сөзде бұл сөз қалай өзгереді?
А) Тұйық етістікке айналады В) сол қалпында қала береді.
С) сол қалпында қалып,одан кейін туралы шылауы жазылады.
Д) Есімшеге айналып,оған –дық,-дік жұрнағы тәуелдік жалғауы және табыс септігі жалғанады да,толықтауыш болады.
Е) «екенін» деген көмекші етістік жалғасады.
10. Төл сөзде «мен» деп берілген сөз төлеу сөзде қандай өзгеріске түседі?
А) маған В) мені С) өзінің Д) оның Е) оған.
|
Қазақ тіл білімі |
В |
Е |
А |
С |
В |
Д |
В |
А |
А |
С |
|
Қазақ тіл біліміне шет тілдерден енген термин сөздер |
А |
С |
В |
Д |
В |
С |
С |
С |
В |
Д |
|
Дыбыс және әріп |
Е |
А |
Д |
С |
А |
Е |
В |
Д |
С |
А |
|
Дауысты дыбыс |
Д |
А |
Д |
А |
Е |
А |
А |
Е |
Е |
А |
|
Дауысты дыбыстардың емлесі |
Д |
А |
Е |
В |
А |
Е |
С |
А |
А |
С |
|
Дауыссыз дыбыс |
В |
А |
Е |
Д |
А |
Е |
С |
А |
В |
Д |
|
Дауыссыз дыбыстардың емлесі. |
В |
А |
В |
Е |
А |
А |
Е |
Д |
В |
С |
|
Буын.тасымал,екпін |
В |
В |
В |
А |
А |
Д |
С |
В |
В |
Е |
|
Үндестік заңы,ілгерінді ықпал. |
В |
В |
С |
Е |
С |
С |
С |
Д |
С |
А |
|
Кейінді ықпал,орфог,орфоэпия |
В |
Д |
В |
А |
С |
Д |
Е |
В |
Е |
В |
|
Көнерген,жаңа,диалект |
Е |
А |
Е |
В |
А |
С |
В |
С |
Д |
Д |
|
Термин,кірме,кәсіби |
С |
А |
Е |
Е |
С |
Е |
В |
д |
Е |
А |
|
Табу,эвфемизм,дисфемизм |
С |
В |
Д |
Е |
С |
А |
С |
А |
С |
В |
|
Тұрақты тіркес |
Д |
А |
Д |
С |
В |
Д |
А |
В |
Е |
Е |
|
Мақал-мәтел,нақыл сөз |
Е |
С |
Е |
Е |
Д |
Е |
А |
В |
С |
Д |
|
Туражәне ауыспалы мағ |
А |
В |
В |
В |
Д |
Е |
С |
Е |
Д |
Д |
|
Омоним,антоним |
Е |
С |
С |
Е |
Е |
Е |
Е |
Е |
В |
Е |
|
синоним |
Е |
С |
А |
А |
Д |
С |
Д |
В |
А |
С |
|
Сөз құрамы |
А |
В |
Д |
С |
Е |
С |
Д |
С |
Д |
В |
|
қосымша |
А |
Е |
В |
Д |
С |
Д |
А |
С |
С |
В |
|
Зат есім |
Д |
С |
Е |
Д |
Д |
А |
С |
В |
Д |
В |
|
Сын есім |
В |
Е |
А |
Е |
В |
С |
В |
Д |
Д |
В |
|
Сан есім |
Е |
Д |
Д |
Е |
С |
Д |
Е |
Д |
А |
Е |
|
Есімдік |
Д |
А |
Д |
В |
Д |
С |
С |
С |
В |
Д |
|
Етістіктің түрлері |
А |
В |
С |
В |
Д |
С |
С |
Д |
С |
Е |
|
Есімше.көсемше |
С |
В |
А |
А |
В |
С |
Д |
В |
С |
В |
|
Етістіктің шақтары |
А |
А |
Д |
С |
Д |
С |
Е |
В |
А |
А |
|
Етістіктің райлары |
А |
С |
Е |
С |
Д |
В |
В |
А |
Д |
Д |
|
Етіс.Тұйық етістік |
А |
В |
Д |
Д |
С |
С |
Д |
А |
В |
С |
|
Үстеу |
А |
Д |
А |
С |
С |
Е |
Е |
С |
А |
В |
|
Еліктеу.Одағай. |
А |
Е |
В |
С |
В |
Е |
С |
Д |
В |
Е |
|
Шылау |
В |
В |
С |
А |
С |
В |
Е |
В |
В |
С |
|
Сөздердің байланысу тәсілдері. |
Д |
Д |
А |
В |
С |
С |
С |
А |
В |
Е |
|
Сөз тіркесі |
Д |
В |
Е |
А |
С |
Д |
Е |
Д |
Д |
Д |
|
Сөйлемнің айтылу мақ. т |
Е |
Д |
А |
А |
С |
А |
В |
А |
Д |
С |
|
Жай сөйлемнің түрлері |
Д |
А |
Е |
А |
С |
А |
Д |
С |
Д |
В |
|
Сөйлем мүшелері-1 |
Е |
В |
С |
Д |
В |
А |
Д |
С |
В |
С |
|
Сөйлем мүшелері-2 |
Е |
В |
Е |
С |
Е |
Д |
А |
В |
Е |
С |
|
Төл сөз.Автор сөз ? |
Д |
В |
Е |
В |
С |
Е |
С |
А |
Д |
С |
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Тұйық етістік,емлесі
Сабақтың мақсаты: оқушылардың бұрынғы білімдерін тиянақтап тереңдету,жаңа білімді меңгерту,өздігінен талдауға,салыстыруға, жинақтауға,ой қорытуға жаттықтыру; креативті белсенділіктерін арттыру,тіл мәдениетін дамыту; ұлтжандылыққа,адамгершілік асыл қасиеттерге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: эвристикалық,продуктивті,репродуктивті,проблемалы, интерактивті,топтық.
Көрнекілігі: интерактивті тақта.
Барысы.
І.Ұйымдастыру кезеңі.Сыныпты 2 топқа бөліп,сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ. Бұрынғы білімдерін актуалдау (өткенді пысықтау).
1-топ
Көсемшелерді тауып,қызметін түсіндір.
Ел дегенде езіліп,жұрт дегенде жұмылып қызмет ет.
Абай Әйгерімге жалт қарап,сүйсініп тамашалағандай болды.
2-топ
Есімшелерді тауып,қызметін түсіндір.
Сүйемін туған тілім – анам тілім,бесікте жатқанымда-ақ берген білім.
Жақсыдан жақсы туар жарқылдаған.
ІІІ. Проблемалық мәселе қою жолымен жаңа сабақты түсіндіру, активтендіру.
Мысалдардан етістікті тап.
1. Өз ұлтын сыйламау,оны мақтаныш етпеу – сатқындықтың белгісі.
2. Білім алудың жолы – көп оқу.
3. Тілді шұбарлау – арды шұбарлау,көңіл тұнығын лайлау.
4. Адам болып күн кешу қиын маған,арқа тұтып өзіне сүйінбесем.
Мына етістіктерге мысал келтіріп,қосымшадан ажырат.
Іздену,айту,жазу,бару
Ой жинақта,талдаумен (салыстыру)
|
|
Іс-әрекет |
Іс-әрекет атауы |
|
І топ |
Жаз |
Жаз+у |
|
ІІ топ |
Көңілден |
Көңілден+у |
|
І топ |
|
|
|
ІІ топ |
|
|
Оқы,қасы,ері,төк,тап,кеп,тақ,ақ етістіктерінен тұйық етістік жаса, қандай өзгерісті байқадың,емлесін айт.
Сонымен тұйық етістік дегеніміз не?
Семантикалық картаны толтыру
|
Ережесі |
Түрленуі |
Қосымша |
|
|
|
|
IV.Практикалық кезең.
1. Тұйық етістікті тауып,түрленуін түсіндір.
Жазсам жазам жырды,мен жасырмаймын,жаралы жүректерді емдеу үшін.
Ұстаздық еткен жалықпас үйретуге балаға.Оқу түбі – тоқу.Ақиқатты айту керек.
2.Шығармашылық жұмыс
Тұйық етістігі бар мақал-мәтел,қанатты сөздерді еске түсір,талдау жаса.
3. Кітаптан өзіндік жұмыс жүргізу. 260-жаттығуды орындау.
V. Бекіту.
Тест тапсырмалары арқылы жүзеге асыру,тұжырымдау.
1. Тұйық етістік қатысқан сөйлемді көрсет.
а) Асқар ауылға жиі-жиі барып тұрады.
ә) Ойна да күл,оқы да біл.
б) Оқу - өмірдің сәні,тіршіліктің шамы.
2. Шақпен,жақпен байланысты болмай,қимылдың,іс-әрекеттің атауын білдіретін етістіктің түрін көрсет.
а) есімше ә) тұйық етістік б) етіс
3. Тұйық етістікті сөйлемді белгіле.
а) Сен де жұмыс істеуге үйрен.
ә) Бүгін ақр көп жауды.
б) Гималай – ең биік тау.
4. Тұйық етістікті сөзді көрсет.
а) жау ә) сау б) ағу.
VI. Оқушылардың білімін бағалау.
VII.Үйге тапсырма. Көркем әдебиеттен тұйық етістігі бар он сөйлем теріп жазу,талдау жасау.
VIII. Сабақты қорытындылау.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: Сын есімнен өткенді қайталау.
Сабақтың мақсат-міндеттері: білімділігі - сын есімнің құрамдық және мағыналық түрлерін,жасалу жолдарын,өзіне тән ерекшеліктерін қайталап пысықтау; дамытушылығы - танымдық қабілеттерін дамыту,грамматикалық сауаттылығын арттыру,шығармашылық дағдыларын қалыптастыру; тәрбиелігі - ана тілінің заңдылықтарын сүйе білуге үйрету,пәнге деген қызығушылығын ояту.
Сабақтың типі: қайталау,пысықтау.
Сабақтың түрі: жарыс сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,жеке жұмыс,топпен жұмыс.
Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті,бейнелеу өнері.
Көрнекілігі: содульдік құрылым жазылған плакат,таблица,сабақтың жобасы,деңгейлік тапсырмалар,бағалау парағы.
Сабақ барысы.
І.Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ.Сабақтың жобасы бойынша деңгейлік тапсырмалар орындау.
1-гейм.Сұраққа жауап беру:
1.Ана тілі деген ұғымды қалай түсінесіңдер?
2.Ана тілі арқылы нені үйреніп білесіңдер?
3.Мәдени және рухани байлық дегенді қалай түсінесіңдер?
4.Диалект дегеніміз не?
5.Көнерген сөздер және оның ерекшелігі қандай?
6.Тұрақты тіркес пен сөз тіркесінің айырмашылығы қандай?
7.Түбір дегеніміз не?
8.Қосымшаның қанша түрі бар?
9.Сөздер құрамына қарай қаншаға бөлінеді?
10.Біріккен сөз дегеніміз не? Мысал келтір.
11.Қос сөз дегеніміз не? Мысал келтір.
2-гейм. «Сиқырлы сандық» (Нөмірлері бар тапсырмаларға жауап береді):
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздерін ата.
2. Желтоқсан көтерілісі қай жылы болды?
3. Тудың авторы кім?
4. Елтаңбаның авторы кім?
5. Қазақстанның бірінші дыбыстық фильмі.
6. «Менің атым – Қожа» повесінің авторы кім?
7. Мұқағалидың неше поэмасы бар? Оларды ата.
3-гейм. «Ойлан тап»
Топпен жұмыс
1. Ақ киімді,денелі,ақ сақалды,
Соқыр мылқау танымас тірі жанды ...
Сын есімді құрамына қарай ажырат.Осы өлеңдегі бір ерекшелік.
2. Желсіз түнде жарық ай,
Сәулесі суда дірілдеп ...
Сын есімнің мағыналық түрін ажырат.
3. 1. Сын есім дегеніміз не? Мысал келтір.
2.Сын есім құрамы жағынан қаншаға бөлінеді?
3. Есім сөздерден сын есім тудыратын негізгі жұрнақты атаңдар.
4. Үлестірме топтамамен жұмыс.
І. 1. ...кісі ісіне сенеді.
2. ... болса – ұлың жау,
... болса – келін жау.
Көр нүктенің орнына тиісті сын есімді қойып,құрамына қарай ажырат.
ІІ. 1. ... ананың
Жүрегі жылы,қолы кең.
... атаның
Жүзі жылы,жолы кең.
Көп нүктенің орнына тиісті сын есімді қойып,құрамына қарай ажырат.
ІІІ. 1. ... бала қонаққа үйір,
... тай атқа үйір.
Көп нүктенің орнына тиісті сын есімді қойып,құрамына қарай ажырат..
5. Тест сұрақтары,жарыс.
1-гейм. Негізгі сын есім қай қатарда? Астын сыз.
а) көшпелі ел ә) қара көйлек б) әдеби кітап в) тақтаға қара г) ауыспалы кезең
2-гейм. Туынды сын есім қай қатарда? Астын сыз.
а) Әсем - әдемі қыз. ә) Жері құмды,малға жайлы екен. б) Киік – «қызыл кітапқа» енген жануар. в) Аттан биік,қойдан аласа. г) Мәдина бүгін ақ бантик тағып келіпті.
3-гейм. Күрделі сын есім қай қатарда? Астын сыз.
а) Әдемі қыз,қара шаш,ақ бұлт. ә) Әсемпаз болма әрнеге ... б) Жолбарыстай қайратты ... г) Биік ағаш,қызыл алма,көк аспан. Д) Егемен мемлекет,Қызыл алаң.
6. Сөйлем мүшелеріне талдау.
1. Бүкіл қазақ халқы Мақпалдың әсем әндерін сүйіп тыңдайды. 2. Жақсы сөз – жарым ырыс. 3. Қысқа жіп күрмеуге келмес. 4. Марат күйді жақсы тартады.
7. Кестесөз: «Сын есім».
8. Қорыту.Венн диаграммасы.Үш топ үш жыл мезгіліне сурет салып,әр мезгілге сын есімге байланысты сөйлем құрау.
ІІІ. Үй тапсырмасы: «Менің әжем» тақырыбына мәтін және сын есімді қатыстырып бес сөйлем жазу.
6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы: «Тілім барда айтылар сыр ойдағы»
Сабақтың мақсаты: білімділік – оқушылардың өткен сабақтар бойынша білетіндерін жинақтау,тілге деген көзқарастарын арттыру; дамытушылық – оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін,сауаттылығын арттыру,шығармашылық қабілеттерін дамыту; тәрбиелік – оқушылар бойына адамгершілік қасиеттерін дамыту,ізгілікке, шапшаңдыққа баулу.
Сабақ түрі: сайыс сабақ,тіл дамыту сабағы.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру,шығармашылық әдіс,ойтолғау,т.б.
Көрнекілігі: интерактивті тақта,парақшалар,ұранды сөздер жазылған плакат.
Сабақ барысы.
І.Ұйымдастыру: а) сәлемдесу; ә) түгелдеу; б) сыныпты екі топқа бөлу ( «Тапқыштар», «Тілшілер»).
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау. «Біздің сынып» тақырыбында мәтін құрап,мәтіндегі тірек сөздерді табу.
ІІІ. «Бәйге» кезеңі. Өткен тақырыптар бойынша сұрақтар беріледі, әр дұрыс жауапқа – 10 ұпай.
1. Әдеби тілдің түрлерін атаңыз? /ауызша және жазбаша/
2. «Мәтін» сөзі қандай мағынаны білдіреді?
3. Ауызша әдеби тілге нелер жатады?
4. Жазбаша әдеби тілдің ерекшелігі неде?
5. Мәтіннің құрылысы нелерден тұрады?
6. Мәтіндегі тірек сөздер дегеніміз не? /Мәтіндегі негізгі ойды анықтайтын сөздер/
7. Тіл мерекесі қай күні аталып өтіледі? /22-ші қыркүйек/
8. «Ана тілін жақсы меңгеріп алмай тұрып,өзге пәндерді меңгеру мүмкін емес» деген ойдың авторы кім? /Жүсіпбек Аймауытұлы/
IV. «Тіл - өнер» кезеңі. Мақалаларда айтылмай қалған сөздерді тауып,оларды орыс,ағылшын тілдеріне аудару керек.
1. Тіл тас жарады,тас жармаса ... жарады. /бас-голова-head/
2. Өнер алды – қызыл ... . /тіл-язык-language/
3. Жақсының соңынан ... ереді. /сөз-слова-word/
4. Сөз сүйектен өтеді,таяқ ... өтеді. /ет-мясо-meat/
V. «Сөз тапқанға қолқа жоқ». Берілген шешендік сөздің шешімін табу керек.
Бала Сырым атақты Малайсары биден бата алуға келеді.Би батасын берген соң Сырымды сынау мақсатында қолымен өзінің басын көрсетіпті...
Жолдастары Сырымнан «Әлгі шалдың қолымен басын көрсеткені несі? Сенің тіліңді шығарғаның не?» деп сұрапты.Мұның мәнісі неде?
Сырымның жауабы: Шалдың басын көрсеткені – «Басқа пәле неден?» дегені.менің тілімді көрсеткенім – «Басқа пәле – тілден» дегенім.Бұл оның «Бақыт та тілден,пәле де тілден,тіліңе сақ бол дегені еді.
VI. Сахналық көрініс. «Әкімдегі кездесу». Тілдің бүгінгі таңдағы қолданысы,орындалуы жөнінде көрініс қойылады.Қойылым бойынша әр топ өзіндік пікірлерін ортаға салып,ой жарыстырады. /Топтардың ұпайлары есептеліп,жеңген топ мақтау қағазымен марапатталады/.
VII.Бекіту. «Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту – бүкіл ата-бабамызды,тарихымызды ұмыту» /Бауыржан Момышұлы/. Сабақ осы сөзбен бекітіледі.
VIII. Үй тапсырмасы. 1) «Ана тіліміздің тағдыры – менің қолымда» тақырыбында ойтолғау жазу.
2) Ереже қайталау.
ІХ. Бағалау. Сабақта белсенділік танытқан оқушылар бағаланады.
Рабочие листы
к вашим урокам
Скачать
6 671 630 материалов в базе
Настоящий материал опубликован пользователем Молдатай Айгуль Нурлановна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Ваша скидка на курсы
40%
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Курс профессиональной переподготовки
600 ч.
Курс повышения квалификации
72 ч. — 180 ч.
Мини-курс
10 ч.
Мини-курс
6 ч.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.