Разработка урока по истории на тему: Қазақстан қайта қүру кезенінде 1985 – 1990 жылдар. (9 сынып)

Сабақ № 48

Қазақстан тарихы. 9 – сынып.
Сабақтың тақырыбы: Қазақстан  қайта қүру кезенінде  1985 – 1990 жылдар. 

Сабақтың мақсаты: КСРО-ның қүлауының басты себептерінің бірі — экономикалық дамуда артта қалушылық. Атап айтқанда, Одақ экономикасының технологиялық жағынан артта қалуы, сондай-ақ оның өндірісі шығарған тауарлардың бүкіл әлемде бәсекеге түсу қабілетінің төмендігі және КСРО-да болып жатқан оқиғалар Қазақстанда орнаған жас демократия үшін күрестің одан әрі өрлеуіне ,бұқараның саяси белсендлігінің артуына тікелей ықпал  еткенін түсіндіру.
2. Дамытушылық оқушылардың ой-пікірін айта білу белсенділігін арттыру.

3. Тәрбиелік: оқушыларды өз Отанын сүюге еңбекті қадірлей білуге тәрбиелеу.
Көрнекілігі: 1. .
2. Қ. Р экономикалық картасы.
Сабақтың әдісі: баяндау, талдау, пікір алысу..
Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың барысы.:

І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру ІІІ Жаңа тақырып 

Жоспар:1 КСРО-ң ыдырауы  2.Қазақстанда қалыптасқан саяси ахуал 3. Республика атауының өзгеруі 4.Бүкілхалықтық президент сайлауы

1 КСРО-ң ыдырауы .  1: «КСРО-ның қүлауының басты себептерінің бірі — экономикалық дамуда артта қалушылық. Атап айтқанда, Одақ экономикасының технологиялық жағынан артта қалуы, сондай-ақ оның өндірісі шығарған тауарлардың бүкіл әлемде бәсекеге түсу қабілетінің төмендігі еді.

Сонымен қатар, соғыстан кейінгі жылдары КСРО АҚШ-пен эскери бәсекеге түсіп және капиталистік елдермен әскери-стратегиялық тепе-теңдікті сақтау үшін қорғаныс ісіне аса көп қаржы шығарды. 1950—1990 жылдар арасындагы 40 жылда эскери шығын 20 трил­лион долларға жеткен. Мүндай зор шығындар экономиканы орасан зор зардаптарға үшыратты.

Қазақстан экономикасының артта қалуы жэне ондағы кемшіліктер туралы 1986 жылдан бастап ашық айтыла бастады. 12- бесжылдықта (1986—1990 жж.) республика экономикасын қайта қүру мүмкіндіктері іздестірілді, жаңа идеяларды іске асырудың жолдары қарастырылды. Мүның өзі бесжылдықта үлттық табыстың өсуінде, әлеуметтік ахуалды жақсартуда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде кейбір табыстарға қол жеткізді.

Дегенмен қоғамдық өндіріс көлемі қойылып отырған талаптардың деңгейінен коп томен жатты. Оның негізгі себебі, басқарудың әкімпііл-әміршіл жүйесінің икемсіздігіне байланысты еді. Ең бастысы өндірістің тиімділігін арттыруда экономикалық тетіктер жете пайдаланылмады, оның толып жатқан көздері іске қосылмады.»

2: «1990   жылдың орта шенінде өнімнің өсу қарқынының бүрынғы жылдармен салыстырғанда мықтап қүлдырағаны байқалды. Дағдарыс экономиканың барлық салаларын қамтыды. Ол саяси-әлеуметтік жағдайға теріс әсерін тигізе бастады. Көмір алқаптарындағы кеншілердің, металлургтердің тұрмыс дэрежесі мейлінше төмендеді. Осыған орай, олар өздерінің наразылығын ашық білдіре ба­стады. Кеншілер үжымдарының еріктілігін, шығарылған көмірдің кейбір бөлігін өздерінің қалауынша сатып, қажетті тауарларға айырбастап алып отыруға мүмкіндік берілуін талап етті.

Экономикалық дағдарыс республиканың өнеркэсіп өндірісінің көптеген салаларын қамтыды. Оларға қажетті жабдықтар жетіспеді. Әсіресе, халық түтынатын тауарларды өндіру нашар жағдайда бол­ды. Қажетті материалдардың жеткіліксіздігінен күрделі қүрылыстың қарқыны баяулап, жоспарлар орындалмады.

Осындай күрделі жағдайда Республика экономикасын нарықтық қарым-қатынас аясына шығару мақсатымен 1991 жылдың ақпан айында Жоғарғы экономикалық кеңес құрылды. Оның қүрамына енген белгілі экономист Г.Явлинский, АҚШ-тан келген доктор Бэнг, тағы басқа ірі экономист мамандар республика экономикасына нарықтық қатынастарды енгізудің мүмкіндіктерін іске қосу мәселесімен шүғылданды.

Қазақстанда мемлекеттік меншікпен қатар жекеменшіктің жаңа формалары — акционерлік қоғамдар, жалдық жэне кооперативтік кэсіпорындар, фермерлік шаруашылықтар, біріккен кәсіпорындар, түрлі қауымдастықтар мен бірлестіктер қалыптаса бастады. 1991 жылдың ортасында республикада 35 біріккен кәсіпорындар, 16 сыртқы экономикалық қауымдастықтар, халықаралық коммерциялық банк жүмыс істеді.

Дегенмен, эртүрлі себептерге байланысты бірінші кезекте Кеңес Одағы республикаларының бір-бірімен біте қайнасып, бірігіп- кірігіп кеткен шаруашылық қарым-қатынасының бүзылуына байланысты Қазақстанда экономикалық қиындықтар күшейді. 1991 жылдың қорытындысында қоғамдық өнім шығару соның алдындағы жылмен салыстырғанда 7,2%-ке, үлттық табыс 10%- ке, еңбек өнімділігі 5,4%-ке төмендеді. Түтыну-сауда саласындағы жағдай шиеленісе түсті. Жеке сауда тауар айналымының ерекше қысқаруы “көлеңкелі” экономиканың кеңінен өрістеуіне, халықтың түрмыс дэрежесінің одан эрі төмендеуіне алып келді. Елде ақшаның қүны түсіп кетті. Қүны жоқ қағаз ақшаның көлемі 1991 жылы 1990 жылмен салыстырғанда 4,5 есе өсіп 8,7 миллиард сомға жетті, оның 3 миллиарды 1991 жылдың соңғы екі айында шығарылды.

Республиканың мемлекеттік қарызы 7,8 миллиард сомға дейін өсті. 1991 жылы Қазақстандағы барлық кәсіпорындар мен үжымдардың 11%-і шаруашылық жылын шығынмен аяқтады. Халық түтынатын тауарлар азайды.»

3 : « Елдегі мемлекеттік өкімет билігі жүйесі мен экономиканың шұғыл күйреуі жағдайында 1990 ж. 25 қазанда республика Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Деклара­ция қабылдады. Бүл Декларацияда негізінен мына мэселелерге мэн берілді: КСРО мен ҚазКСР арасындағы қатынас келісім-шарт негізінде жүзеге асады; Республика әкімшілік-аумақтық құры- лымға, саяси, экономикалық, элеуметтік жэне мэдени-үлттық қүрылыстарға байланысты барлық мәселелерді дербес шешеді; Республика өз аумағында Қазақ КСР заңдарын бүзатын КСРО заңдарының қолданылуын тоқтатуға қүқылы; Қазақстанның өз шекарасындағы аумағына қол сүғылмайды, бөлінбейді жэне оның келісімінсіз өзгертілмейді; Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің келісі- мінсіз оның аумағында басқа мемлекеттердің эскери қүрамалары, олардың эскери базалары орналаса алмайды; Қазақстан өзінің дер­бес ішкі әскерін, мемлекеттік жэне қоғамдық қауіпсіздік органдарын үстауға қүқылы.»

4 «1991   ж. 10 желтоқсанда Қазақ КСР-ы атауы Қазақстан Республи- касы болып өзгертілді.».

IV Пысықтау Сұрақтар :1. Бүкілхалықтық президент сайлауының Жоғарғы Кеңесті Президент сайлауынан айырмашылғы  неде? 2.Республика атауының өзгеруіне қандай мән бар деп ойлайсыңдар?  3.Қазақстанның тәуелсіздік алуына кімдер, неліктен қарсы болды? 4. КСРО-ның  ыдырауы   ның дүниежүзілік саясатта қандай өзгерістер әкелгені туралы қысқаша  хабарлама жасап, пікір алмасыңдарқүлауының басты себептерінің бірі — экономикалық дамуда артта қалушылық.

Ү. Үйге тапсырма:  §53  сұрақтарға жауап беру,қосымша материал бойынша презентация дайындау.