Урок "Р дыбысы мен әрпі"

                           Р дыбысы мен әрпі

Сабақтың мақсаты:

Р дыбысын сөз, сөйлем ішінде анық айтуға дағдыландыру. Арнайы жаттығулар арқылы тілдің ауыз қуысында дұрыс орналасуын, еріннің бұлшық еттерін жетілдіріп, ауаны ауыз арқылы шығаруға үйрету.

Сабақтың барысы:

1.     Ұйымдастыру кезеңі.

Саусақ бұлшық еттерін дамыту кезеңі.

« Қырыққабатты дайындау»

-         Біз қырыққабатты бөлеміз! (2 рет)- қолымызды тіке ұстап, жоғары- төмен қозғаймыз.

-         Біз қырыққабатты кесеміз! (2 рет) – алақанды тіке ұстап, алға-артқа қозғаймыз.

-         Біз қырыққабатты тұздаймыз! (2 рет) – саусағымызды шөкімдеп жинаймыз

-         Біз қырыққабатты араластырамыз! (2рет) – екі қолымыздың саусақтарын қысып алма-кезек , біресе бірге жасаймыз.

-         Біз сәбізді үккіштен өткіземіз! (2 рет) – бір қолымыздың саусақтарын бүгулі ұстап, келесі қолымыздың алақанын тіке ұстап, жоғары- төмен қозғаймыз. Екі қолды алмастырамыз.

Ұйқасын тауып ойнаймыз.

Ажар !

Жүрген жері .....  (базар)

Анар!

Түймесін өзі ......  ( қадар)

Жұрын !

Қайда оқыдың ......  ( бұрын)

Метаграмма

Егер С-дан бастасаң,

Қыз баланың атымын.

С-ны алып тастасаң,

Ағаш кесер затыңмын.      ( Сара- ара )

Егер А-дан бастасаң,

Жеміспін, баққа иемін.

А-ны алып тастасаң,

Жалғыз өркеш түйемін.      (Анар- нар )

Жұмбақ жасырайық

Тал басында ағаш үй,

Терезесіз тамаша үй

Соны мекен етеді

Қыста алысқа кетеді.  ( Қараторғай)

Аралап гүлді жүр ұшып,

Жерлерге алыс жетеді.

Бітіріп жазда жұмысын

Ұйқыға қыста кетеді.       ( Ара )

Алфавиттік жұмбақтар

Құрақта бар,

Көлде жоқ.

Шырақта бар,

Шөлде жоқ.  (р)

Арада бар,

Гүлде жоқ.

Жерде бар,

Желде жоқ.  (р)

Жаңылтпаштар

Сап-сары әңгелек,

Әңгелек- ән бөлек.

Жатпайды, тұрмайды,

Домалап , доңгелеп.

Ара- ара- аралар,

Орманның бойын аралар.

Гүлдерден сорып бал алар

Алысқа ұшып бара алар,

Бал тәтті ғой, ә, балалар.

Ойын « сөзді толықтыр»

Жаңбы....           Шегі..тке        Құмы..сқа

Қа..быз              Ө..мекші         Қасқы..

..адио                 ..ауан               Қа..шыға

Жаттамақтар

Ра-ра-ра

Жан- жағыңа қараша

Ру-ру-ру

Қалаға бару

Ре-ре-ре

Жарға ілдік сөре.

«Р» дыбысының артикуляциясына тоқталу.

Р және рі дыбыстарының айтылуындағы түрлі кемшіліктері ротацизм деп аталады, ол дыбыстың қате айтылуын немесе басқа дыбыспен алмасуын білдіреді.Еріннің қалпы іргелес дыбыстарға байланысты әсіресе келесі дауысты дыбысқа тәуелді.Мысалы: ра, ро, ру дыбыстарын салыстырғанда байқалады. Жоғарғы, төменгі  күрек тістер арасында белгілі қашықтық сақталады. Тілдің бүйір шеттері түп азуларға тиеді, алдыңғы шеті альвеолға көтеріледі, онымен түйіседі және дем ауасымен тербеледі.Жұмсақ таңдай көтеріліп, мұрын жолын бітейді. Дауыс пердесі тұтасады және тербеледі. Жұмсақ рі дыбысының айтылуы артикуляцияда жұпталған қатаңынан тіл үстінен қосымша көтерілуімен , аздап ілгері ығысуымне ерекшеленеді.

Р дыбысы тамақтан дірілдейтін дыбыс түрінде жиі кездеседі. Бұндай артикуляцияның бірінші түрі- велярлық-р, онда тілдің түбір бөлігі жұмсақ таңдайдың төменгі шетімен жақындасып, екеуі саңылау жасайды. Осы саңылаудан өткенде дем ауасы жұмсақ таңдайда ұсақ, жүйесіз тербеліс туғызады да одан шыққан шу дауыс тонына араласып «р» дыбысына өзіндік қателікті үн береді. Екінші түрі- увулярлық. Онда тек кішкене тіл тербеледі, сондықтан тербеліс сәйкестісипат алып, құлаққа діріл естіледі.

Тербеліс қалыптасқан соң , сөз тіркесінен жасалатын жаттығулар арқылы артикуляция автоматтандырылады. Р дыбысы қатаң айтылса , бекіту жаттығуларыменқатар жұмсақ рі жаттығулары жасалады.

Қорытынды:

-         Балалар, біз бүгін сабақта не істедік?

-         Қандай дыбысты дұрыс айтуға үйрендік?

        ( Р дыбысы)

-         Жақсы, балалар !

Балаларды мақтап, мадақтап бағалау.

Мұғалім- логопед    Абдуллина А.Т.

                                      Благодар орта мектебі.

                                       Ақтөбе қаласы