Конспект по уйгурскому языку на тему «Пәрһат-Шерин» дастани (9 класс)

Тәкшүрүлди                                                                                             вақти---------------

Оқуш мудири:Уйғур әдәбияти                      9----синип

Пәни бойичә күндилик дәрис плани

Дәрисниң мавзуси:№      Әлишер Наваийниң тәржимә һали.

                                                                        «Пәрһат-Шерин» дастани

Дәрисниң мәхсити:    а/  йеңи дәрис бойичә чүшиник бериш;  

                                      ә/ оқуғучиларниң әдәбиятқа болған қизиқишини ашуруш,

                                          дурус сөзләшкә, ижадий ишләшкә, ой-пикирни ихчамлап

                                          хуласә чиқиришқа үгитиш. Тил байлиғини ашуруш.

                                     б/ Гөзәлликкә, әдәп-әхлаққа тәрбийиләш, патриотлуқ,

                                          вәтәнпәрвәрлик тәрбийәсини бериш.                                  

Дәрисниң түри:                 арилаш

Дәрисниң

 жабдуқлиниши:   дәрислик, рәңлик сүрәтләр,тест үлгилири, карточкилар, кроссворд,

                                 портретлар, гезит материаллири вә б-р.

Қоллинилидиған

усул:                       чүшәндүрүш, соал-жавап, оқутуш, эвристикилиқ, иллюстративлиқ,

                                 репродуктивлиқ, арилаш,баянлаш, мустәқил ишләш в.б.

Дәрисниң бериши:   а/ Синипни уюштуруш;

                                   ә/ Оқуғучилар билән саламлишиш.

Өй тапшурмисини

 сораш:                       а/ өтүлгән мавзу бойичә сораш;

                                    ә/ мәзмунини сөзләш.

Өй тапшурмисини

йәкүнләш:                а/  соал-жавап арқилиқ.

                                   Өткән мавзуни жәмләп, оқуғучиларниң диққитини йеңи мавзуға

                                   жәлип қилиш үчүн йеңи мавзуниң мәхсити билән тонуштуримән.

Йеңи мавзу:Оттура Азия  билән Ш/Т тәвәсидики Чағатай дөлити иккигә бөлүнди. Нәтижидә Сәмәрқәнтни пайтәхт қилған мәшһур Әмир Төмүр вә Алмилиқни пайтәхт қилған  Туғлуқ  Төмүр ханлиқлири рояпқа чиқти. Түркийләрниң барлас қәбилисидин чиққан Төмүр дөлитидә түркий мәдәнийәт тиклинип, вәтәнпәрвәрлик күчийишкә башлиди. Бу һәрикәтләр нәтижисидә ХҮә хәлиқләрниң әдәбияти б-н сәнъити тәрәққий етип, Сәмәрқәнт вә Һират шәһәрлири  мәдәний вә сәясий мәркәзләргә айланди.

Әйнә шундақ бир тарихий шараитта  Шаһрух дәвридә Төмүрийләр сарийида хизмәт қиливатқан уйғур бахшиси аилисидә  һижрий жил һесави бойичә  844-ж (тоху жили) рамзан ейиниң 17дә (милади һесави бойичә  9-февраль 1441-ж) Һират шәһиридә оғул пәрзәнт дунияға кәлди. «У өзиниң келип чиқиши бойичә  уйғур бахшилиридин болған», -дәп язған Мирза Муһәммәт Һәйдәрий өзиниң «Тарихи Рашидий» намлиқ әсәридә. Униңға дадисиға йеқин Низамидин дәп ат қоюшти. Лекин уни кичигидинла әркилитип Әлишер дейишкән еди. Кейин у түркийләр поэзиясидә  Наваий дегән тәхәллус б-н мәшһур болуп, йеңи түркий әдәбиятиниң асасчиси сүпитидә аләмгә тонулди.

Әлишерниң аниси Қабул аристократиясидин болған Шәйх Абу Сәид чәңниң қизи еди.  Униң тағилири  Мир Сәид Қабулий вә Муһәммәд Әли Ғәрибийләр Хорасан тәвәсидә тонулған шаирлар еди.  Яш Әлишерниң тәрбийәсидә  бу шәхсләрниң роли интайин чоң болди.  Булар өз шеирлирини түркий тилда язатти.

Ә.Н. ижадий паалийити наһайити яш вақтидила башланған. У 15-16 яшлиридила талатлиқ шаир сүпитидә тонулди. Болупму шу дәвирниң улуқ симаалири  Лутфий вә Жамийлар қуяштәк йоруқ  талантниң пақирап чиқиватқиниға хурсән болди. Н. әдәбий паалийити интайин бай ғәзнидур.  «бәдайиул бидая»(Бәдиийлик иптидаси 1470-1476-жж), «Нәвадирун ниһая»( Һесапсиз надирлар, 1476-1483-жж) , «Хәзәйинул мәнаий»1498-ж бу бүйүк әдәбий мирас 45миң мисра шеирниөз ичигә алиду. «Ғәрайибус-сиғәр», «Нәвәдируш-шәбаб», «Бәдайиул-вәсәт», «Фәвайидул-кибәр»намлиқ 4 диванида әдип өз һаятини 4дәвиргә бөлүп, яшлиқ-20гичә, жигитлик-35кичә, оттура яшлиқ-45кичә, чоң яшлиқ- 60қичә дәп тәбиәт пәслигә қияс қилған.

Дәрисни йәкүнләш:  соал-жавап арқилиқ сөзләш

Өйгә тапшурма:  қошумчә материаллар билән тәйярлиниш

Баһалаш:

 Дәрис түгиди, саламәт болуңлар!