Сабақ жоспары: "АБЫЛАЙ ХАН ТҰСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ"

АБЫЛАЙ ХАН ТҰСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ

Айдын ШАЙМҰРАТ,

№1 орта мектептің тарих пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты. 1. Оқушыларға Абылай ханның

ХVІІІ ғасырда Орталық Азияның әлемдік деңгейдегі

мемлекет басшысы, қолбасшысы, дипломат болғанын,

оның тұсындағы Қазақ хандығының Жоңғарлармен, Ре-

сей, Қытай империясымен және тағы басқа елдермен

жүргізген сыртқы саясатының негізгі оқиғаларын түсіндіру.

Абылайдың Қазақ хандығының тәуелсіздігін сақтау

жолындағы сыртқы саясат саласындағы тарихи еңбегін

ашып көрсету. 2. Оқушыларға Абылай дәуірін, тұлғасын,

оның сыртқы саясат саласындағы қайраткерлігін ғылыми

тұрғыдан талдауға, саналылықпен түсіне білуге ұлы

бабамыздың дипломатиялық қызметі туралы өздігінен

ізденіп, білулеріне бағыт-бағдар беру. 3. Оқушылар бойында

қазақтың ұлы ханы Абылай тұлғасына, оның

кемеңгерлігіне, дипломатиялық шеберлігіне деген қызығушылық

пен құрмет сезімін қалыптастыру. Отанын құрметтеуге

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: интеллектуалдық-танымдық.

Қолданылатын технология: СТО технологиясы.

Әдісі: топпен жұмыс, сұрақ-жауап, баяндау, талдау.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайд, суреттер,

Абылай хан туралы деректі фильм.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, математика, география.

Сабақтың барысы: I Ұйымдастыру кезеңі: сәлемдесу,

түгендеу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

II Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ Жаңа сабақ.

Хан Абылай атандың,

Дүниеден шықпай мініңіз.

Алтын тақтың үстінде,

Үш жүздің басын құрадың.

Жетім менен жесірге

Ешбір жаман қылмадың,

Әділетпен жүрдіңіз.

Әдепті іске кірдіңіз... Бұқар жырау.

“Абылай – аңызға айналған тұлға. Бірақ, біз ата

тарихының бар шындығын ашу үшін, сол аңыздан

ақиқатты ажыратып алуымыз керек және оны

өткеннен сабақ, тарихтан тағылым алу үшін жаса-

уымыз керек...» Нұрсұлтан Назарбаев.

Абылай хан. Деректі фильмінен үзінділер көрсету.

Енді балалар, 4 топқа бөлініп, жоспарға сай көрген

кинодан мәліметтер пайдаланып сабақты талдаймыз.

Жоспар: 1-топ: «Тарихшылар» Абылайдың балалық

шағы, жігіттік кезеңі. 2-топ: «Әдебиетішілер» Абы-

лай қолбасшы, саяси қайраткер. 3-топ: «Географтар»

Абылай кезіндегі Қазақ хандығы. 4-топ: «Математиктер»

Деректермен қорытындылау.

Міне, балалар, біз жоспар бойынша бөліндік. Енді

әр маман өз тапсырмаларын ортаға салуға тырысады.

1-топ. Тарихшылар. Тарихшылар мазмұнын айтып

өтеді. Абылайдың азан шақырып қойған аты – Әбілмансұр.

Ол 1711 жылы Түркістан билеушісі Қанішер

Абылайдың ұлы Көркем Уәлидің шаңырағында дүниеге

келеді. Абылайдың 13 жасында Түркістанды қалмақтар

басып

алады, Уәли өледі, әкесінің қызметшісінің көмегімен

жаудан қашып құтылып ол барған жерінде, тегін

жасырады. Оған Төле Сабалақ деп ат қояды.

Абылайдың 22 жасында Төле биге сәлем беруге Бөгенбай

батыр келеді, ол қалмақтарды барлауға Сабалақты

ертіп кетеді. Бөгенбай Сабалаққа батасын беріп, астындағы

Нарқызыл деген тұлпарын ұсынып: «шырағым-ай, көзің

отты бала екенсің, мінезі қазақтағы хан екенсің, жазғы са-

лым қалмаққа аттанамыз, сонда да керек болар жан

екенсің!» – депті. Орта жүздің ханы Әбілмәмбет Абы-

лайдан: Ел жұртың кім? Туғаның кім? Жөніңді бастан-

аяқ айтшы жайлап деген. Сонда бала: Қазақ қалмақ

ерегесі, мұндайда елдің қозар делебесі, қысылған соң

аузыма түсіп кетті, Атам – Абылай мен бала немересі

– деген екен. Ол – ел бірлігіне қол жеткізуде, қазақтың

күшін біріктіруді арман етті, сол мақсатына жетті.

2-топ. Әдебиетшілер. 1. Қоғам кайраткері. 2. Хан.

3. Батыр. 4. Қолбасшы. 5. Ұйымдастырушы.

3-топ. Географтар. Абылай хан кезіндегі Қазақ хандығын

картадан тауып көрсетіңдер.

Картамен жұмыс. 4-топ. Математиктер «Даталар

сөйлейді» жылдарды оқиғасымен тауып беріңдер.

1711 ж. 1730 ж. 1726 ж. 1741-42 ж. 1771 ж. 1781 ж.

Келесі тапсырмаларға топтар жылдам және дұрыс

жауап береді.

Тақтамен жұмыс. 1) Абылайдың хандық еткен

жылдарын

тап!

1711-1761 ж. 1761-1771 ж. 1771-1781 ж. 1711-1781 ж.

2) Абылайдың ата тегін жаз!

1. Шыңғыс хан. 2. Жошы хан. 3. Тоқай Темір. 4. Өз

темір.

5. Қожа. 6. Бәдіғұл. 7. Орыс хан. 8. Құйыршық

хан. 9. Барақ хан. 10. Әз-Жәнібек. 11.Жәдік. 12.Шығай.

13.Есім хан. 14.Жәңгір хан. 15.Уәлибақы.

16.Қанішер

Абылай. 17.Көркем Уәли. 18 Абылай хан.

Осы тақырыпқа байланысты анаграмма шешейік.

НХА Хан.

ЛТАСНҰ Сұлтан.

ҮКРНҮІАСТ Түркістан.

ИУЛӘ Уәли.

АҚЫКЕЗБ Қазыбек.

ҚАСЛБАА Сабалақ.

ЙБЫАЛА Абылай.

АНБӘСРҰМІЛ Әбілмансұр.

Сұрақ-жауап жүргізейік. 1. Абылай хан өмір сүрген

жылдар? 2. Абылайдың атасы Қанішер Абылай билік

құрған қала? 3. Абылай хан жерленген қала? 4. Абы-

лай ханның бала кезіндегі лақап аты?

Венн диаграммасын құру. Абылайдың жүргізген

саясаты мен Қазақстан Республикасының

Президенті

Н.Назарбаевтың қызметін салыстыруға сұрақтар беру:

І топ: Ішкі саясаты. ІІ топ: Мемлекет қауіпсіздігі.

ІІІ топ: Сыртқы саясаты. ІV топ: ХVІІІ мен ХХІ

ғасырды салыстыру.

Абылай ханның жүргізген саясатының бүгінгі күндегі

үндестігі мен сабақтастығына оқушылар назарын аудару.

Сергіту сәті 2 минут.

V Постер әдісі 10 минут.

Картамен жұмыс. 1. Абылай хан тұсындағы жоңғарлардан

қайтарылып алынған жерлерді көрсет.

2. 1771 жылғы Еділ қалмақтарының жоңғарияға көшуі

«Шаңды жорық» бағытын көрсет.

3.Жоңғарлармен ірі шайқас болған жерлерді көрсет.

4. Картадан Абылай хан тұсындағы қазақ жерінің

жер аумағы, шекаралас елдер туралы постер жасайды.

VІ Кері байланыс. Тест. 5 минут.

VІІ Рефлексия. Кейіпкерге хат. 3 минут.

VІІІ Критериялды бағалау. 2 минут.

ІХ Бағалау. Топбасшылар өздерінің құрдастарының

белсенділігіне қарай бағалайды.

Х Үйге. «Ел қорғаған ер бабаң!» тақырыбына эссе жазу.

Шығыс Қазақстан облысы,

Өскемен қаласы.__