"Үш бәйтерек" тақырыбына арналған сыныптан тыс іс-шара

Сабақтың тақырыбы: Үш бәйтерек.

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларға Сәкен, Бейімбет, Ілияс сияқты ақын – жазушыларымыздың өмірінен деректер бере отырып, шығармашылықтарымен таныстыру.

2. Оқушыларымызды поззияға баулу, көркем сөз өнерінің құдіретін таныта отырып, ақын- жазушыларымыздың шығармаларынан нәр алдыру.

3. Адамгершілдікке, отаншылдыққа, елдің қамын ойлайтын нағыз ұлт жанды азамат етіп тәрбиелеу.

Барысы:

Мұғалім:

       Біз,  қазақ халқы,   талай-талай  қиын  заман,  нәубат  өмірді  бастан   кештік.  Сондай  қиын  тарихымыздың  бірі,   тарихымыздың  ақтаңдық  беттерінің  бірі - 1937-1938   жылдың  сойқаны. Осы  жылдары  қазақтың  ат  төбеліндей азғантай оқыған  қауым  азаматтарын  сол  кездегі  саясат  көзін  жою  мақсатымен,  талай боздақтарымызды құрдымға келтірді.

     Бұдан өткен болмайды ғой азабың,

     Жан жүйкеңді тоздырады азалы үн.

     Халық ұлы, халық жауы атанды,

    Бұдан өткен болмайды ғой азабың,- деп айтылғандай,   халқымыздың  не  бір  асыл  тұлғалары,  не  бір  асыл азаматтары 1937-1938  жылдардың  сойқанында  халықтың  ұлы бола тұра, саясаттын кері әсерінен  халық  жауына  айналып,  құйрықты  жұлдызды  жарқ  етіп,  жоқ болды. Бірақ қысқа ғұмыр сүрсе де, артына өлмес мұра қалдырып кетті.

       Біз, сол   бабалардың   ұрпақтары ,   ешқашан   жадымыздан   оларды шығармауымыз     керек.     Болашақ    ұрпаққа   сол    бабаларымыздың    еңбегін насихаттауымыз керек.

1)    Балалар, сендер Сәкен, Бейімбет, Ілияс   деген  ағаларымызды 

     білесіндер ме?

2)    «Бәйтерек» деген қандай ағаш?

3)    Аталарымыз қай жылдары дүниеге келді?

4)    «Халық ұлы» дегенді қалай түсінесіңдер?

5)    «Ел құрбандығы дегенді» қалай түсінесіңдер?

Енді кезекті оқушыларымызға берейік.

                        Өткен ғасырмен сырласу.

                     Өткен ғасыр... Үн келеді алыстан,

                     Қоңыраулатып құлын-тайы жарысқан.

                    Үн қатады даналықтың тілімен,

                    Бабам менің мыңмен жалғыз алысқан

                    Сол ғасырмен тілдесеміз, сөйлесеміз,

                    Саф ауаға, мөлдір суға шөлдейміз.

                    Еркін ойдың қанаттары қағылған,

                    Алып туған алтын ғасыр сен дейміз.

                    Еркіндіктің кереметін сезінем,

                    Босана алмай қатал уақыт тезінен.

                    Біз асырып айта алмадық жалғыз сөз,

                    Бір ғасырда, бір алыптардың сөзінен...

Оқушы:

      -Олар  қазақтың  ес  жиып, етек жауып, өз алдына ел, мемлекет болғанын, өзгелермен  қабырғасы  тең болғанын  көкседі.  Бірақ, бұл күнді өздері көрген жоқ.

Оқушы:

      -Олар  тек   қазақ   үшін  қан төкті,  жанын берді. Қазақтынң баласы екенін көз түрткі көрмеуін құдайдан күндіз-түні тіледі.

Оқушы:

      -Олар  бар  білімін,  қажыр  қайратын,   тәңірі   сыйлаған  талантын   тек   қана халқынын көзін, бағын ашуға, азаттыққа арнады.

Оқушы:

      -Олар  көл-көсір  дүние  жинамады.  Аспанмен астастылып үй салмады, саяжай сағып, сайран қылмады. Олар кітап, ақыл, парасат, ілім-білім жинады.

«Үш бәйтерек» өлеңі.

                  Ілияс, Сәкен, Бейімбет,              

                 Сермеген жылға сойыл көп,

                 Зұлымдықтардан кейін көп,

                 Отырмын Жоқтап сендерді,

                 Ілияс, Сәкен, Бейімбет.

                 Жойылып қашан кей індет,

                 Қайғысы елдің сейілмек?

                 «Халық жауы» боп аталды-ау,

                 Ілияс, Сәкен, Бейімбет?!

                 Алаулап ерен бойымда от,

                 Бермейтін тыным ойым көп.

                 Қиды екен қалай өлімге,

                 Ілияс, Сәкен, Бейімбет?!

                 Ұлы көш қалмас кейіндеп,

                 Алға асқан сайын тойың көп.

                 Ұмытпас ел үш арысын -

                  Ілияс, Сәкен, Бейімбет!

Оқушы:  -Сәкен Сейфуллин  1894 жылы  бұрынғы Ақмола облысы, Ақмола уезі, Нілді болысының 1-ші  ауылында  туған.  Табиғатынан  дарынды   жаратылған   қаракөз, толқынды  шашты,  қыр мұрын,  қайратты  ұлдарын  Сейфолла  мен  Жамал азан айтып  қойған  Сәдуақас  деген есімінің орнына, ерекшелетіп «Сәкен» атап кеткен.

    Сәкен   жан-жақты    білім  алуды,    азаматтық - әлеуметтік көзқарастарының    қалыптасуы,   шығармашылық  қадамының   басталуы оның 1908-1913 жылдары Ақмоладан   Приходская  школада,   қалалық   училищеде,   1913-1916 жылдары     Омбы мұғалімдер семинариясында оқыған  жылдарымен тығыз байланысты.

Оқушы:

    -Атаман Аненковтың «Ажал вагонына» түскен адмирал Колчактың түрмесінде отырған,   кейін   жаңа  өкіметі  өзі  басқарған Сәкен Сейфуллин енді оның жауы атанды,   сол   үшін   жарық   дүниемен   қоштасты.  Бұл   1938   жылдың    25-ші ақпанында  еді .  Содан   кейін  20 жыл   ішінде  ол туралы  ештеңе  айтылмайды.    1957 жылдың    21-ші  наурызынан  бастап  Сәкеннің  екінші  өмірі басталды. Ол толығымен  ақталды.  Сөйтіп  20 жылдан  соң  орынсыз жасалған қиянатқа әділ баға берілді.                                                                                                                               

Оқушы:              Ғасырларға даңқыңды алып барамын.

                  Перзенті болғанмен ол бір әкенің,

                  Қимайды ол бір әкеге бұл Сәкен.

                  «Ақ сүтім! Ақ перзентім!» дейді халық,

                  Жаныңның Альбатрос жыр Сәкенін!

                  Қашанда халық айтса дәл айтады,

                  Тау құптап, бұлт тымағын шалқайтады.

                  Маңдайын ақ сәулеге ашып тастап,

                  «Жас марсельезасы» ән айтады!

                Ұқсап бақ болмасаң да ұлыларға,

                 Солар болсаң жалының суынар ма?

                  Ақ жолы арманыңның – ақ семсерің,

                 Жүзіңнен сүй жауыңа суырарда!

Оқушы:    Өзі солай, өзгеге соны шарт қып,

                  Найзағайды уыстан түнде жарқ-жұрқ,

                  Тар жолда, ажалменен арпалысып,

                  Шыққан кім азаттықты ту ғып, айт қып?!

                              Біздің Сәкен, міне, аспандай нұр- Сәкен!  

                              Өлең-жырда тың көтерген нұр - Сәкен!

                              Оның есімі: «Советстан... Гүлстан»

                              Жыр биікте – Альбатрос жүр Сәкен!

Оқушы:                   Сәкен аға арманы.

                    Елімнің болсын деймін жасыл жазы.

                    Ақынның арманы көп, асыл назы

                   Қазақтың ор көңілді Сәкені бар,

                   Өлеңі айтылмайтын ғасыр сазы.

                   Атаның арманы көп білгендерге,

                  Қарамас ойнап, басқа күлгендерге

                  Ұрпаққа аға ақылмен үйретеді

                  «Ие бол!» - деп киелі Ел мен Жерге.

Оқушы:             Қызыл атты қызыл сұңқар келмедің.

                Ақиқатты айтып талай ерледің,

                Халқың үшін көп еді еткен еңбегің,

                Қыр елінде қызыл туды көтерген,

                Қызыл  атты Қызыл Сұңқар келмедің.

                Анненковтың азабынан өлмедің,

                Күндіз күлкі, түнде ұйқыны көрмедің,

                Арманыңа жеткеніңде мерт болып,

                Қызыл атты Қызыл Сұңқар келмедің.

                Туған жердің сүйдің тауын, көлдерін,

                Асу басып шың басына өрледің,

                Ғайып болып ғарыш кезіп кеткендей,

                Қызыл атты Қызыл Сұңқар келмедің.

                Қызыл Сұңқар атын саған берді елің,

                Тым болмаса жүзіңді бір көрмедім.

                Дүр сілкініп, ұран салып саңқылдап,

                Қызыл атты Қызыл Сұңқар келмедің.

                Жаңа совет өкіметі мен дедің,

                Аз жылдарда аз емес-ті бергенің,

                Жазықсыздан жау атанып жазым боп,

                Қызыл атты Қызыл Сұңқар келмедің.

Оқушы:  Аңыз – ақын.   

                Сен жайлы талай естідім,

                 Аңыз көп, аға, сен жайлы...

                Жиналып қарттар кеш құрып,

                Сен жайлы бір жыр толғайды.

                                    О бастан бәрін тағдырдың,

                                    Кемеңген қылып жаратқан.

                                    Әулие қарттар барлығы,

                                    Аузына елді қаратқан.

                  Мақалды сені, дүлділім,

                  Соғады таудан майда леп.

                  Қостайды бәрі бір-бірін:

                  «Сәкендей болу қайда!» - деп.

                                     Қалады сол сәт жимиып,

                                     Әжімдер үнсіз таралып,

                                     Жүзіне сәуле құйылып,

                                     Дүние бір сәт жаңарып.

                  Сыйынып сонда мың рет,

                  Шүкірлік айтам ішімнен.

                  Сенбісің ұлы құдірет,

                  Жігіттікті еске түсірген.

                                   Өттің бе ағып, әз-аға,

                                    Қадіріңді елің білсін деп.

                                    Артыңнан келген азамат,

                                    Аңыз ғып айтып жүрсін деп. 

Оқушы:                 Көтеріп биік-биік тұғырларға.

                  Жақсы адамның ежелден жаны сұлу,

                 Жаны сұлу жандардың бәрі сұлу.

                 Тау саналмас тарысын тарлан боздар,

                 Жаттың тауын онда жоқ тарсыну.

                 Сұлулықтың күнә ғой жаны сыну,

                 Батырлықтың өлім ғой сағы сыну,

                 Көтер деді батырдың аруағын.

                 Туған жер топырағына қана сіңу...

                 Осындай ұл туғызған халқымызға,

                 Тәліммен тағзым ету салтын бұзба.

                 Алға!

                 Аға дәстүрін жалғадық па?

                 Өлшенбей ме сонымен нарқымыз да!

                 Сейфуллин Сәкен де бар – Туы барда!

                 Әлі үлгермей жатырмыз... Жуырманда

                 Алтыннан да сомдаймыз өр тұлғасын,

                 Көтеріп биік-биік тұғырларға,

                 Аманат қып келешек буындарға.

Оқушы:Б.Майлин  ұлт   жанды  жазушы  еді.  Шығармаларында  ауыл  өмірі,  ауыл адамдарының     тіршілік-әрекеті,     психологиясы,     арман-мүддесі       шынайы бейнеленген - ді.   Осы   қасиеті   үшін   Бейімбетті    көрнекті қоғам қайраткерлері Смағұл  Садуақасов,  Ахмет  Байтұрсынов, Сәкен Сейфуллин  қатты құрметтеп, оның   кітаптарын  бастыруға   көмегін   тигізді.   Шығармалары  туралы   жақсы пікірлер айтты. Халыққа танылуына ұйтқы болды.     

Оқушы:20-30 жылдары  Б.Майлин    қатты     қудаланды. 1925 жылы Қазақстан басшылығына  Голощекин   келген   еді.  Ол   «Қазақстанда  ұлтшылдық  басым»  

 деген  қоғамдық пікір таластырып,  өзіне идеялық қарсыластардың, оздық ойлы зиялы қауымның,  әдебиет,  олар  қайраткерлерінің  нақақтан  жалаға  ұшырауын ұйыдастырды.  С.Садуақасовтың  Бейімбеттің   жазушылық   ерекшелігі   туралы айтқан  пікірі  сынға   ұшырады.  Бейімбет  «Ұлтшылдық»  идеясын ажырап кете алмаған Садуақасшылдық  бағдарламаны  жырлағаны  үшін  айыпталады.

      Әсіресе,    Б.Майлин    30-жылдары  үсті-үстіне  сын   соққысына   ұшырады. Бейімбетті оның  жазбасына  қайта  үңіліп,   қалайша ұлтшылдық  іздеп, байшылдық   сарын    тауып,  қалайда    қаралауға  тырысты.   Ақыры,   тапты да,  яғни   1917  жылы   Алашордаға  өлең арнауы, ауыл  өміріне  шығармалар  жазуы, ұлтшылдық   қателік   болып   табылды.   Сөйтіп,   Бейімбеттің   ұлтжандылығы, халқын шексіз сүюі,  ауыл өміріне  жазуы, өзіне сор  болып  жабысты. Осы үшін ол  айыпталып, 1937 жылы «халық жауы»  деген  атпен    ұсталып, Сәкен, Ілиястармен атылып кетуіне соқты.

Оқушы:                   Ұлылық.

 Ұрпақ үшін                                                                                                                                                                                                                                                                                                Күш – жігерін сарп етті.

                 Найзағайдай

                 Көкті тіліп жарқ еткен.

                 Бабалардың

                 Үні келер құлаққа

                 Ұлы даламнан

                  Аруақ қанып, нар шөккен

                 Ұлылық не?

                 Батыр ма әлде ақын ба?

                 Бұл сөз, бәлкім,

                 Жүректерге жақын ба?

                 Ұлылыққа,

                 Далалыққа бас иген

                 Ұлы екен ғой

                 Менің осы халқым да!

Ән: «Тау ішінде».

Оқушы:

        -44 жыл ...  жарық  дүниеден  не  бары  44 жыл  жасаған  Ілиястың аты Алашқа аян.   Алланың  жіберген  ақ  өлімі  болмай,  бүкіл  халыққа  жау  болып  атылып кеткен   Ілияс – қазақ  жырының  құлагері,  қара  сөздің  шебері,  әдебиеттің  жанашыр  сыншысы,  талғамның,  тәржімашы,  драматург,  балалардың  сүйіп   оқыр ақыны болатын. Ол  1894 жылы  қазіргі Талдықорған облысы, Ақсу ауданы, 4-ші  ауылында мамыр айында дүниеге келген. 

Оқушы:

       -Қазақ халқына  «Құлагер»,    «Күй»,   «Күйші»,   «Дала»   сияқты   поэмалар қалдырған жыр дүлділі қыршын жасында қиылып кетті.  Халқым деген қазағына бойындағы бар талантын сарқып бере алмай,  сол қазақты жанының жалауы етіп жақсы көрген үшін «ұлтшыл» атанып тас  қапаста қалып қойды.

      -Ия,  Ілекеңнің  өмірі  ерте   үзілсе де   оның   рухы,   оның   қаламынан туған қисса-жырлары әлі де ұрпағымен,  елімен,  жерімен  бірге жасап  келеді.

Қойылымнан көрініс.

Аруақты бабам.

Оқушы:   Тік мінезді, қулардай құбылмаған,

                 Өзің жайлы жыр жазу қиын маған.

                 Сегіз қырлы, бір сырлы аруақты жан,

                 Бабам, бағың біздерге бұйырмаған.

                 Бұйырмаған қайтейін амал бар ма?

                 Жерге бірдей күн нұры таралған ба?

                 Қайран халдың қор болып жаутаңдайды,

                 Түрі қазақ, шала тіл надандарға.

                 Ақылың зор кісі едің заманыңда,

                 Тани білдің сан алуан адамын да.

                 Тәрбиелі, тәлімді ісің жатыр,

                 Күнделікті әр басқан қадамың да.

 Оқушы:                         Анам тілі.

                 Қадірлі, бағалы алтын ана тілім,

                 Сенсің бағаланған бабам түрі.

                 Төрт бөліп түн ұйқысын жұбатам деп,

                 Сенімен әлдилеген анам мені.

                 Бесікте белін буып бітіскенін,

                 Сөйлесіп менімен жүнін түтіскенін.

                 «Апа» деп, «Ә» деп жылап аузымды ашып, 

                 Емшектен еңбек қылып сүт ішкенмін.

Қорытынды:

Мұғалім:

       -Аталарымыздың аруағына бағышталған азғантай  өлең-жырлаымызды одан әрі  насихаттап,  одан  әрі дамытып,  сол бабаларымызды ешқашан  жадымыздан шығармауымыз  керек.  Болашақ ұрпаққа аталарымыздың  шығармаларын  үнемі таныстырып, насихаттап отыруымыз  керек. Осы аталарымызға арналған шағын тәрбие сағатымызды жабық деп жариялаймыз.

Краткое описание документа:

Сабақтың тақырыбы: Үш бәйтерек.

Сабақтың мақсаты:Оқушыларға Сәкен, Бейімбет, Ілияс сияқты ақын – жазушыларымыздың өмірінен деректер бере отырып, шығармашылықтарымен таныстыру.Оқушыларымызды поззияға баулу, көркем сөз өнерінің құдіретін таныта отырып, ақын- жазушыларымыздың шығармаларынан нәр алдыру. Адамгершілдікке, отаншылдыққа, елдің қамын ойлайтын нағыз ұлт жанды азамат етіп тәрбиелеу.

      - Біз,  қазақ халқы,   талай-талай  қиын  заман,  нәубат  өмірді  бастан   кештік.  Сондай  қиын  тарихымыздың  бірі,   тарихымыздың  ақтаңдық  беттерінің  бірі - 1937-1938   жылдың  сойқаны. Осы  жылдары  қазақтың  ат  төбеліндей азғантай оқыған  қауым  азаматтарын  сол  кездегі  саясат  көзін  жою  мақсатымен,  талай боздақтарымызды құрдымға келтірді.

     Бұдан өткен болмайды ғой азабың,

     Жан жүйкеңді тоздырады азалы үн.

     Халық ұлы, халық жауы атанды,

    Бұдан өткен болмайды ғой азабың,- деп айтылғандай,   халқымыздың  не  бір  асыл  тұлғалары,  не  бір  асыл азаматтары 1937-1938  жылдардың  сойқанында  халықтың  ұлы бола тұра, саясаттын кері әсерінен  халық  жауына  айналып,  құйрықты  жұлдызды  жарқ  етіп,  жоқ болды. Бірақ қысқа ғұмыр сүрсе де, артына өлмес мұра қалдырып кетті.

       Біз, сол   бабалардың   ұрпақтары ,   ешқашан   жадымыздан   оларды шығармауымыз     керек.     Болашақ    ұрпаққа   сол    бабаларымыздың    еңбегін насихаттауымыз керек.