Тақырыбы: "Төле бидің төрелігі" (4сынып)

14.09.16ж.Сабақтың   тақырыбы : Шешендік сөздер. Төле бидің төрелігі.                             Сабақтың  мақсаты:  

а)Оқушыларға шешендік сөздер туралы мағлұмат бере отырып, Төле бидің шешендік сөздері мен толғауларымен танысу. ә)Оқушылардың алған білімдерін іс- жүзінде, сабақ барысында қолдана білуге дағдыландыру.  б)Шешендердің, соның ішінде Төле бидің толғауларын оқыта отырып, адамгершілікке, білімділікке, жақсы қасиеттерге тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, ойын. Көрнекілігі: Төле би суреті, нақыл сөздер. Сабақтың барысы:I .Ұйымдастыру бөлімі.  Психологиялық дайындық                                                                                                                          II .Үй тапсырмасын тексеру. Сұрақ жауап.   III.Жаңа сабақ: Шешендік сөздер. Төле бидің төрелігі.                                Қызығушылықты ояту  Қазақ халқы аталы сөзді, шешендікті аса жоғары бағалаған халық. Небір бітімсіз дау- жанжалдың шешімін екі-ақ ауыз сөзбен айтып тындыру, ойлы да озбыр, отты сөздерді суырып салып айту- қазақ тарихында көп болған.  Шебер айтылған ақыл, нақыл сөздер – жаратылыста, қоғамдық өмірде болған өзгерістерді жіті көзбен бақылап айтылған халық ойының жемісі.Шешендік сөздер – бата-тілектен бастап, кейінгі ұрпаққа арналған өнегелі өсиет сөздерді, өмірде кездесетін керіс-келіс сөздерді қамтиды. Шешендік сөз- терең ойға, ұшқыр шешімге құрылады. Сөз туралы бөлтірік шешен: Сөзден тәтті нәрсе жоқ, Сөзден ащы нәрсе жоқ.   Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылыңды, сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Кімге? Қай жерде? Қай кезде? Қалай? Сөйлейтініңді біл, - деп толғайды.  Шешендер- «ердің құнын екі ауыз сөзбен бітіретін», жауласқан екі елдің арасына бітім айтатын, күлгенді жылатып, жылағанды жұбата алатын даналық сөздер иесі.  Шешендердің ең негізгі құралы- сөз. Сол сөз арқылы тыңдаушысын өзіне қаратып, жүрегін тербеп, бойын балқытады. Бұл асқан өнерпаздық, дарын – қабілеттен туады. Жер дауы, жесір дауы, ер құны, барымта жайы ұстасушы екі жақтың билерінің айтысуы арқылы шешіліп отырған. Сөйтіп, бұл нағыз сөз сайысына арналған.  Ертеден- ақ халқымыздың өзіндік басқару жүйесі болған. Ел қамын жеген батырлары, сөзін сөйлеген шешендері, білімпаз билері болған.  Шешен- дау- жанжалды әділ, ақылмен шешетін болған. Халық қашанда билерді, шешендерді қадір тұтқан.  Би- халықтың көкейіндегі айтқан, ойын жарыққа шығарған әділет соқшысы. Қазақтың атақты билері Төле би, қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке би, т.б. билерден, шешендерден қалған сөз дәстүрі ғасырлар бойы жалғасын тауып келеді.  Төле би, ер Қазыбек, тілді Әйтеке,  Асқар тау Қазығұрттай білімді еді.  Бірі күн, бірі туған айдай болып,  аманға сәйкесімен келіп еді.- деп, Тәуке ханның билерді асқар тауға, күнге, айға теңеуі тегін емес. Тәуке ханның тұсында ұлы жүзге Төле би, орта жүзге Қазыбек би, кіші жүзге Әйтеке би басшы болды. Енді, осы атақты билердің ішіндегі Төле биге тоқталамыз.  Төле би Әлібекұлы 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысы, Шу өзенінің бойындағы Әулиеата маңындағы Жайсаң Жайлау деген жерде дүниеге келген. Төле жасынан араб, парсы тілдерін жетік меңгерген. Төленің әкесі Әлібек те сөзге ділмәр, шешен, би болған адам. Төле әкесіне еріп жүріп, ел таниды, жер көреді. 15 жасында билікке араласып, өзінің әділдігімен, ақылдылығымен жұрт арасында таныла бастайды. Өзінің даналығымен «Қарлығаш би» атанған.  .IY. Оқулықпен жұмыс. Мәтінді оқып, түсіндіру. Оқушыларға оқыту.  Y.Қорытындылау. Омаш ағашын өгізіне сүйретіп иен далаға шыкқан диқан Төлеге кездесе кетеді. Биден ол тары қандай жерге егілсе мол түсімді болатынын сұрайды. Ана жерге деп би алдындағы кұмдық жерді қамшы сабымен нұқып көрсетеді. Шаруа сол жерге тары тұқымын егеді. Орақ кезінде диқан мол түсімге қарық болып қалады. Қырманы тарыға үйдей боп үйіліп жатқан диқанға Төле келеді. - Құдайдың күні көп пе, әлде менің тарым көп пе? - дейді жалғыз өгізді шаруа дәулетіне мәз болып. - Әрине, сенің тарың көп, - депті сонда Төле. - Тарыны осы жерге егілгенде түсімді болатынын қайдан білдіңіз? - Тары өз жаулары: құрт-құмырысқасы, тышқаны, торғайы көп жерге жақсы шығады - депті Төле би. 1.Төле бидің сөзін тауып оқы.    2.Үлкен бидің батасын оқы.  3.Төле би сөзі неше шумақ түрінде берілген.  YI.Үйге: оқып келу.Төле бидің сөзін жаттау.