Внеклассная работа тему "Кім көп біледі?"

Ақмола облысы

Целиноград ауданы

Қоянды орта мектебі

	Сыныптан тыс жұмыс

 

Тақырыбы: «Кім көп біледі?»

(Интеллектуалдық сайыс)

Жүргізген: тарих пәні мұғалімі

Ж.Хадет

2014 ж.

Мақсаттары:

1.   Оқушылардың сабақтан алған білімдерін пысықтау.
2. Оқушылардың өз білімдерін жеткізе білу, ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту.
3: Ортада өзін ұстауға, сабырлылыққа, ұстамдылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: суреттер, плакаттар, шарлар
Түрі: жарыс сабақ
Әдісі: сұрақ – жауап

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, география, орыс тілі.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі /2 мин./

Құрметті оқушылар, ұстаздар бүгінгі сайысымызға 5-6 сынып оқушылары арасындағы «Кім көп біледі?» атты сайысқа қош келдіңіздер. Сайысқа барлығы 4 топ қатысады.

     Сайыс 8 бөлімнен тұрады:

1. Беташар. Әр топ өздерін таныстырады. /1 мин/
2. Біліміңді сына ./ шарты: сұраққа тез жауап беру/  (3 мин.)
3. Ойлан, тап. (мақалдың жалғасын табу) (3 мин.)

4  «Жеті жұрттың тілін біл» (2 мин.)

5 . «Әрі қысқа, әрі нұсқа». (3 мин.)

6 .Тарихқа саяхат . /шарты: тарихи хронологиямен жұмыс./ (2 мин.)

7 .Тұлғаны таны. / шарты көрсетілген фотосуреттегі тұлғаның өмірбаянына тоқталу. Топпен ақылдаса отырып, сұраққа жауап беру. (3 мин +4 мин = 7 мин.)

8 .Финал . Тарихи терминдер. (1-2 мин.)
        Сайысымызды бастамас бұрын әділқазылар алқасымен таныс болыңыздар. Яғни мен әділқазы алқысын жоғарғы сынып оқушыларын алдым. Олар:

Жүргізуші: Ғылымның сырын ұғына
Шығыңдар білім шыңына
Ұқыптылық пен зеректік
Жеткізер сіздей өренді
Білімнің нәрлі сырына

          Сайысымыздың 1- кезеңі бойынша топтар өздерін таныстырады.
1 - топ Алтын адам.
2 – топБәйтерек тобы:
3 - топ: Сұңқар тобы
4-топ :Алаш тобы.

            Сайысымыздың 2 кезеңі«Біліміңді сына»/шарты: сұраққа тез жауап беру/

1. Өзіміздің рәміздерді ата және олардың авторлары : /ту ,елтаңба, әнұран/

Елтаңба: Шотаман Уалиханов. Жандарбек Мәлібеков.
2. Ту: Шәкен Ниязбеков.
3.Әнұран: Жүмекен Нәжімеденов.Н.Назарбаев.Ш.Қалдаяқов
4.Тарих сөзі қандай мағына береді? / зерттеу, өткен оқиғалар жайлы әңгіме/
5.Қ Р тұңғыш президенті Н.Әбішұлы Назарбаев қай жылы президент болып сайланды? /1991 жылы 1 желтоқсанда/
6. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінің авторы (Абай)

7. Қазақстан жеріндегі ұзындығы 1000 км.асатын ірі өзендер: /Есіл, Ертіс, Жайық, Іле, Сырдария, Шу, Каспий, Арал/

8.Қазақстан жеріндегі «Қызыл кітапқа» енген жануарлар: /ақбөкен, қар барысы, құлан, бұлғын, кербұғы т.б./

9. Қазақстан жерінде қанша мемлекеттік қорық бар /10/

10.Қазақтың ұлттық аспабында орындалатын әуен? (күй)

11. Көкжиек тұстарын анықтайтын арнаулы құрал қалай аталады? (Тұсбағдар)

12. Ақан серінің тұлпарының аты? (Құлагер)

13.Ел басқару саласында ең жоғарғы лауазым тұлға (Президент)

14. 16-желтоқсан қандай күн?

15.Баланы тәй-тәй бастырып күрмеу жібін шешетін кезең? (Тұсау кесер

3 кезең «Ойлан, тап!» (мақалдың жалғасын табу).

1.Білекті бірді жығар,

(білімді мыңды жығар)

2.Әдепті бала-(арлы бала)

Әдепсіз бала- (сорлы бала)

3.Қына тасқа бітеді, (білім басқа бітеді)

4.Еңбектің наны тәтті,

(Жалқаудың жаны тәтті.)

5. Өнер ағып жатқан бұлақ
(Ілім - жанып тұрған шырақ)

6.Жақсыдан үйрен,

(Жаманнан жирен.)

7. Сабырлы жетеді мұратқа,

(Сабырсыз қалады ұятқа)

8. Білімді өлсе,
Қағазда аты қалар,
Ұста өлсе,
(Істеген заты қалар).

4 кезең «Жеті жұрттың тілін біл».

Шарты : Бұл бөлімде жасырылған жұмбақтың дұрыс жауабын табу, оны орыс және ағылшын  тілдеріне аудару)

1.Бұлаңдаған құйрығы,

Бір алдарлық қулығы. (Түлкі-Лиса –Fox)

2.Өзі кірді ашады,

Суға салсаң қашады. (Сабын-Мыло-soap)

3.Сағат сайын қағылады,

Тек мектептен табылады. (Қоңырау-Званок-bell)

4. Жаздай інге тығылып,

Жатқан қызыл түлкіні

Құйрығынан суырып,

Әкелді әжем бір күні. (Сәбіз-Морковь-carrot)

5 кезең «Әрі қысқа, әрі нұсқа».

Шарты:Берілген сөз тіркестерінің мағынасын мейлінше бір сөзбен қысқаша айту.

1. Төбе шашы тік тұрды. (қорықты)

2. Көзі ілінбеді. (ұйықтамайды)

3.Жүрек жұтқан. (батыр)

4. Беті бүлік етпейді. ұялмады)

5.Бетінен оты шықты. (ұялды)

6. Қоян жүрек. (қорқақ)

7. Қолды болды (ұрлады)

8.Тісінен шығармау. (айтпау)

 Сайысымыздың 6 кезеңі  «Тарихқа саяхат»  /шарты: тарихи хронологиямен жұмыс./
1. Ежелгі сақтардың ел билеген атақты әйел патшаларының бірі? / Тұмар.Томирис

2. Алғашқы алтын адам Қазақстанның қай жылы, қай өңірінен табылды?/1969 ж.Есік қаласы маңындағы сақ обасынан/.

3. Түрік қағанатының негізін қалаған қаған? /Бумын қаған/

4. Көне түркі жазуы қалай аталады? /руна /

5. ҚР ұлттық валютасы қай жылы енгізілді? / 1993 жылы 15 қарашада/
6.Ұлы Жібек жолы қай елден басталды? /Қытайдан /
7. Отырар қаласы Шыңғысхан әскерлерінен қанша ай бойы күресті? / 6 ай /

8. Қазақ халқының құрамына қандай тайпалар енді? / түркі тілдес тайпалар қыпшақ, найман, арғын, дулат т.б./

9. Қазақ хандығының негізін қалаған хандар кімдер? / Керей мен Жәнібек/
10. Қандай қазақ батырларын білесің? /Қаракерей Қабанбай, Шақшақ Жәнібек, Ер Жәнібек, Шапырашты Наурызбай, Қанжығалы Бөгенбай т.б./
11. Қай жылы Кіші жүз Ресейдің қоластына кірді? /1931 ж.19 ақпан/
12.ҚР жаңа Конституциясы қашан қабылданды? / 1995 жылы 30 тамызда /
13.Алматыдағы желтоқсан көтерілісі қай жылы болды? / 1986 жылы 17-18 желтоқсанда /

            Сайысымыздың 7 кезеңі «Тұлғаны таны»/ шарты көрсетілген фотосуреттегі тұлғаның өмірбаянына тоқталу. Топпен ақылдаса отырып, сұраққа жауап беру.
           Ұяшықта тарихи тұлғалардың бейнесі жасырылған: Әр топ өздеріне ұнаған ұяшықты таңдайды .
Ұяшықтағы суреттер.
            1 ұяшықта Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
Нұрсұлтан Әбiшұлы Назарбаев (6 шілде 1940 жыл, Шамалған ауылы,Алматы облысы) — Қазақстанның мемлекет қайраткері, ғалым, Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті.
Нұрсұлтан Назарбаев 1940 жылы 6 шілдеде Алматы облысының Қарасай ауданына қарасты Шамалған ауылында Әбіш пен Әлжанның отбасысында дүниеге келген. 1940 жылы 6 шілдеде Іле Алатауының баурайындағы Үшқоңыр жайлауында Әбіш пен Әлжан Назарбаевтардың шаңырағында дүниеге келді. Оған әке-шешесі Нұрсұлтан деп ат қойды.Сәбиге ат таңдаудың өзі жатқан бір хикаяға айналды. Тойға жиналған ағайын-туыс түрлі есімдерді тұс-тұстан айтып жатты. Ең ақырында жаңа туған ұлдың әжесі Мырзабала мынадай ұсыныс білдірді: «Менің сүйікті немерем екі бірдей есімді алып жүрсін. Оның аты Нұрсұлтан болсын».Әлемдегі барлық әжелер секілді Мырзабала да немересінің азамат болып қалыптасуына ерекше еңбек сіңірді.
            2 ұяшықта Қаракерей Қабанбай (1692-1770 жж.)
Оның әкесі Қожағұл да батыр болған. 1702 ж. Қожағұл батыр өз адамдарымен қоршауда қалып, қатты жараланып, қазаға ұшырайды. Қожағұлдай батырынан айырылған Мәмбет ауылына жоңғарлар жыл сайын шабуыл жасап отырады. Осындай шабуылдың бірінде жоңғарлар Ерасылдың ағасы Есенбайды қолға түсіріп, қорлап өлтіреді. Екрасыл осы кезде он алты жаста болатын. Бір күні Зайсан көлі жағасында жылқы қайырып жүрген оған өгіздей қабан тап береді. Ерасыл осы сәтті қабанды найзамен түйреп өлтіреді. Ерасылдың бұл ерлігі елге жайылып, «Қабанбай батыр» атанады. Сол жылы күзде Қабанбай жоңар батыны Долан-Дошыны жекпе-жекте жеңіп, әкесі мен ағасының кегін алады.

Жоңғарлармен балған шайқастарда 1724 ж.Түркістанды қорғауда және 1725 ж. Алакөл, 1726-1730 жылдарда Аңырақай, Бұланты түбіндегі ұрыстарды қазақ жасақтарын Қабанбай басқарады. Осындай ірі шайқастарда Қабандай тапқырлығы, айлакер ерлігімен жеңіске жетіп отырған. Абылай хан Қабанбай батырды елден ерекше ардақ тұтып, «Дарабоз» деп атаған.
3 ұяшықта Әбу Насыр Әл-Фараби (араб. Әбу Насыр Мұхаммад ибн Тархан ибн Узлағ әл-Әбу Насыр Әл-Фараби)
Туылған күні: 870 жыл. Туылған жері: Отырар қаласы.Қайтыс болған күні: 950 жыл.
Қайтыс болған жері: Сирия, Шам.
Ғылыми аясы: Метафизика, Саяси философия, Логика,Ғылым, Этика, Эпистемология
Ғылыми дәрежесі: Екінші ұстаз.
Ғылыми атағы: түркітанушы, ойшыл философ,математик
Ғылыми жетекші: Әбу Жүсіп Әл-Кинди,Аристотель, Платон, Порфирий,Клавдий Птолемей.
Атақты шәкірттері: Ибн Сина, Ибн Рушд, Маймонд Мұса және Лео Штраус
Әйгілі еңбектері: «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы», "Ғылымдардың шығуы", «Бірінші және екінші аналитика» , «Фусул ал-мадани» (Мемлекет қайраткерлерінің қанатты сөздері).
 4 ұяшықта Әйтеке Байбекұлы(1644 -1700 жж.) — қазақ халқының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері.Әлім тайпасының төртқара руынан шыққан.[1] Әмір-Темірдің бас кеңесшісі Ораз қажының бесінші ұрпағы. Бүкіл парсы, өзбек, қырғыз, қазақ жұрты "Синесоф буа"(жаны пәк жан) атағанСейітқұл әулиенің үшінші үрпағы. Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүздің сөзін ұстаған қазақтың биі. Есім хан тұсында Самарқанды билеген Жалаңтөс батырдың жақын туысы. Әйтеке бес жасында молдадан оқып сауатын ашқан. Содан кейін Ұлықбек медресесінде оқып, тәлім- тәрбие алады.

Атасы Жалаңтөс баһадүр тәрбиесінде, ол салдырған медреседе оқып жүріп, дән, құқық, аспан әлемі, география, тарих, математика пәнлерін меңгереді. Араб, парсы, шағатай, өзбек тілдерін игереді. Ел басқару ісімен жан-жақты танысады. Ол медресені бітіріп, келген соң әкесі Байбек және Қосуақ бимен бірге ел асқаруға араласады. Әйтеке 21 жасында Бұқар мен Самарқан маңындағы қазақ, өзбек, қарақалпақ жұртының бас биі болып сайланады. 25 жасында Кіші жүздің бас биі атанады. Әйтеке би халқымызға танымал әйгілі билермен бірге Тәукені хан сайлауға қатысады. «Жеті Жарғыны» дайындауға ат салысады.

Сайысымыздың соңғы кезеңі Финал. Тарихи терминдер.
1.  Археология-заттай дерек бойынша адамзат тарихының ежелгі кезеңін зерттейтін ғылым.

2. Этнография- /халықтардың шығу тегін,рулық-тайпалық және әлеуметтің құрамын, тұрмыс-тіршілігін, салт-санасын, әдет-ғұрпын ерекшелігін зерттейтін ғылым/

3. Иероглиф- жазудың бір түрі . оның таңбалары ретінде заттың , өсімдіктің, жануарлардың, құстың суреті қолданылған.
4. Топономика- /жер-су атауларының шығу тарихын зерттейтін ғылым саласы./

Қорытынды. Белсенді қатысқан топтарды марапаттау.

• 1 слайд

  Тақырыбы:
  Кім көп біледі?
  (Интеллектуалдық сайыс)
  

• 2 слайд

  Мақсаттары:
  
  Оқушылардың сабақта алған білімдерін пысықтау.
  Оқушылардың өз білімдерін жеткізе білу, ойлау,есте сақтау қабілеттерін дамыту
  Ортада өзін ұстауға, сабырлылыққа, ұстамдылыққа тәрбиелеу.
  

• 3 слайд

  
  
  
  
  
  
  Сайыстың барысы
  VIІ
  
  Тұлғаны
  таны
  ІІІ
  
  Ойлан, тап!
  V
  
  «Әрі қысқа, әрі нұсқа»
  ІV
  «Жеті
  жұрттың
  тілін біл»
  VIІІ
  Финал.
  Тарихи
  терминдер
  І
  Беташар
  ІІ
  Біліміңді сына
  VI
  
  Тарихқа саясат
  

• 4 слайд

  
  1- кезеңі бойынша топтар өздерін таныстырады.
  
  1 - топ «Алтын адам»
  2 - топ «Бәйтерек тобы»
  3 - топ «Сұңқар тобы»
  4 - топ «Алаш тобы»
  
  

• 5 слайд

  
  5.Қ Р тұңғыш президенті
  Н.Әбішұлы Назарбаев
  қай жылы президент болып
  сайланды?
  /1991 жылы 1 желтоқсанда/
  
  
  8. Қазақстан жеріндегі
  «Қызыл кітапқа»
  енген жануарлар:
  /ақбөкен, қар барысы, құлан,
  бұлғын, кербұғы т.б./
  
  
  9. Қазақстан жерінде
  қанша мемлекеттік
  қорық бар
  /10/
  
  7. Қазақстан жеріндегі
  ұзындығы 1000 км.асатын
  ірі өзендер:
  /Есіл, Ертіс, Жайық, Іле,
  Сырдария, Шу,/
  10.Қазақтың ұлттық
  аспабында орындалатын
  әуен?
  
  (күй)
  11. Көкжиек тұстарын
  анықтайтын арнаулы
  құрал қалай аталады?
  
  (Тұсбағдар)
  
  12. Ақан серінің
  тұлпарының аты?
  
  (Құлагер)
  
  
  Өзіміздің рәміздерді ата
  және олардың авторлары:
  
  Елтаңба:
  Шотаман Уалиханов.
  Жандарбек Мәлібеков.
  
  2. Ту
  
  Шәкен Ниязбеков.
  
  3.Әнұран.
  
  Жүмекен Нәжімеденов.
  Н.Назарбаев.
  Ш.Қалдаяқов
  
  
  
  4.Тарих сөзі қандай
  мағына береді?
  / зерттеу, өткен оқиғалар
  жайлы әңгіме/
  
  6. «Ғылым таппай
  мақтанба» өлеңінің
  авторы
  (Абай)
  13. Ел басқару саласында
  ең жоғарғы лауазым тұлға?
  
  (Президент)
  14. 16-желтоқсан қандай күн?
  
  /Тәуелсіздің күні/
  
  15.Баланы тәй-тәй бастырып
  күрмеу жібін шешетін кезең?
  
  (Тұсау кесер)
  
  

• 6 слайд

  3 кезең «Ойлан, тап!» (мақалдың жалғасын табу).
  
  
  1.Білекті бірді жығар, ...
  2.Әдепті бала- ...., Әдепсіз бала- .....
  3.Қына тасқа бітеді, ...
  4.Еңбектің наны тәтті, .....
  5. Өнер ағып жатқан бұлақ, ...
  6.Жақсыдан үйрен, ...
  7. Сабырлы жетеді мұратқа, ...
  8. Білімді өлсе,
  Қағазда аты қалар,
  Ұста өлсе, ............
  

• 7 слайд

  4 кезең «Жеті жұрттың тілін біл».
  Шарты : Бұл бөлімде жасырылған жұмбақтың дұрыс жауабын табу, оны орыс және ағылшын тілдеріне аудару)
  1.Бұлаңдаған құйрығы,
  Бір алдарлық қулығы.
  2.Өзі кірді ашады,
  Суға салсаң қашады.
  3.Сағат сайын қағылады,
  Тек мектептен табылады.
  4. Жаздай інге тығылып,
  Жатқан қызыл түлкіні
  Құйрығынан суырып,
  Әкелді әжем бір күні.
  (Түлкі-Лиса –Fox)
  (Сабын-Мыло-soap)
  (Қоңырау-Званок-bell)
  (Сәбіз-Морковь-carrot)
  

• 8 слайд

  5 кезең «Әрі қысқа, әрі нұсқа».
  Шарты:Берілген сөз тіркестерінің мағынасын мейлінше бір сөзбен қысқаша айту.
  1. Төбе шашы тік тұрды.
  2. Көзі ілінбеді.
  3.Жүрек жұтқан.
  4. Беті бүлік етпейді.
  5.Бетінен оты шықты.
  6. Қоян жүрек.
  7. Қолды болды
  8.Тісінен шығармау.
  

• 9 слайд

  Сайысымыздың 6 кезеңі «Тарихқа саяхат» /шарты: тарихи хронологиямен жұмыс./
  1. Ежелгі сақтардың ел билеген атақты әйел патшаларының бірі?
  2. Алғашқы алтын адам Қазақстанның қай жылы, қай өңірінен табылды?
  3. Түрік қағанатының негізін қалаған қаған?
  4. Көне түркі жазуы қалай аталады?
  5. ҚР ұлттық валютасы қай жылы енгізілді?
  6.Ұлы Жібек жолы қай елден басталды?
  7. Отырар қаласы Шыңғысхан әскерлерінен қанша ай бойы күресті?
  8. Қазақ халқының құрамына қандай тайпалар енді?
  9. Қазақ хандығының негізін қалаған хандар кімдер?
  10. Қандай қазақ батырларын білесің?
  11. Қай жылы Кіші жүз Ресейдің қоластына кірді?
  12.ҚР жаңа Конституциясы қашан қабылданды?
  13.Алматыдағы желтоқсан көтерілісі қай жылы болды?
  Тұмар.Томирис
  /1969 ж.Есік қаласы маңындағы сақ обасынан/.
  /Бумын қаған/
  руна
  1993 жылы 15 қарашада
  /Қытайдан
  / 6 ай /
  түркі тілдес тайпалар қыпшақ, найман, арғын, дулат т.б.
  / Керей мен Жәнібек/
  Қаракерей Қабанбай, Шақшақ Жәнібек, Ер Жәнібек, Шапырашты Наурызбай, Қанжығалы Бөгенбай т.б./
  /1931 ж.19 ақпан/
  / 1995 жылы 30 тамызда /
  /1986 жылы 17-18 желтоқсанда
  

• 10 слайд

  Әйтеке Байбекұлы
  (1644 -1700 жж.)
  Әбу Насыр Әл-Фараби
  (870-950 жж.)
  
  
  7 кезең «Тұлғаны таны»
  3
  Н. Ә. Назарбаев
  Ұяшықта тарихи тұлғалардың бейнесі жасырылған. Шарты көрсетілген фотосуреттегі тұлғаның өмірбаянына тоқталу. Топпен ақылдаса отырып, сұраққа жауап беру.
  4
  1
  Қаракерей
  Қабанбай
  (1692-1770 жж.)
  2
  

• 11 слайд

  Сайысымыздың соңғы кезеңі. Тарихи терминдер.
  1. Археология -
  заттай дерек бойынша адамзат тарихының ежелгі кезеңін зерттейтін ғылым.
  2. Этнография -
  халықтардың шығу тегін,рулық-тайпалық және әлеуметтің құрамын, тұрмыс-тіршілігін, салт-санасын, әдет-ғұрпын ерекшелігін зерттейтін ғылым
  3. Иероглиф -
  жазудың бір түрі . оның таңбалары ретінде заттың , өсімдіктің, жануарлардың, құстың суреті қолданылған.
  4. Топономика -
  жер-су атауларының шығу тарихын зерттейтін ғылым саласы
  

• 12 слайд

  Назарларыңызға рахмет!