Презентация по родному языку "2-ги класска созуглел-биле ажылдаарынан чамдык арга методтары"

• 1 слайд

  
   
  2-ги класстың өөреникчилеринге чурумал сөзүглелин бижидип өөредири
   
  
  
  
  
  Тема: 2-ги класстың
  өөреникчилеринге чурумал сөзүглелин бижидип өөредири
   
  
  

• 2 слайд

  Шинчилел ажылының (чугулазы) актуалдыы:
  Күрүне стандартының негелделеринге дүүштүр 2-ги класстыӊ өөреникчилеринге чурумал сөзүглелин бижидип өөредири дээрге бо үенниӊ кончуг чугула актуалдыг айтырыы болуп турар. Чүге дээрге, амгы үеде бо темага дүүштүр үндүрген методиктиг сүмелер чогу-биле эге класс башкылары улуг бергедээшкиннерге таваржып турар. Аас болгаш бижимел чугаа аразында сырый харылзаалыг. Аас чугаазы сайзыраңгай уругнуң бижимел чугаазы база бедик деннелге болур. Ынчангаш, уругларның эки деӊнелдиг аас болгаш бижимел чугаазы чурумал созуглелин бижидип өөредиринге улуг идиг болур.
  
  

• 3 слайд

  Шинчилел ажылының объектизи: эге школаның тыва дыл болгаш литературалыг номчулга кичээлдеринге чурумал сөзүглелдиң янзы-бүрү хевирлери-биле ажылдаарының методиказы
  Шинчилелдиң предмеди: эге школаның 2-ги клазынга чурумал сөзүглелдер-биле ажыл
  
  

• 4 слайд

  Шинчилел ажылының сорулгазы:
  Эге школага тыва дыл болгаш литературалыг номчулга кичээлдеринге чурумал сөзүглел-биле ажылдың методиказын ажылдап кылыры:
  Өөренген чурумал сөзүглелиниң утказын, ооң кезектерин анализтеп, онзагай демдектерин тайылбырлаарынга ажыглаар арга-методтарны тодарадып шинчилээри.
  
  

• 5 слайд

  Шинчилел ажылының сорулгазынга дүүштүр чоруттунар ажылдар:
  Эге класс өөреникчилеринге чурумал сөзүглелди өөредириниң ужур-утказын тайылбырлаар;
  Чурумал сөзүглел-биле ажылдың чадаларын болгаш хевирлерин тодарадыр;
  Эге школаның өөредилге системазынга чурумал сөзүглел-биле ажылдың теориялыг үндезиннерин болгаш онзагайын тодарадыры;
  Чурумал созуглел бижилгениң эге школага бижидер эге чадаларын тайылбырлаары;
  
  

• 6 слайд

  Тыва дыл болгаш литературлуг номчулга кичээлдеринге ѳѳреникчилерниң аас болгаш бижимел харыызын организастаарының нептереңгей хевирлерин тодарадыры;
  Чурумал-сөзүглел хевирин, ооң методиказын уругларга билиндирери;
  Чурумал сөзүглел-биле ажылдап тура, аңаа ажыглаар арга-методтарны тодарадып шинчилээри;
  Ук кичээлдерни холбап тургаш, ажыглаар арга-методтарның хевирлерин ажылдап кылыры;
  2-ги класска эксперименталдыг шинчилел ажылын чорудары.
  
  

• 7 слайд

  Шинчилел ажылының даап бодаашкыны:
  Бистиӊ даап бодап турарывыс-биле алырга, бердинген темага тускай методиканы ажылдап кылып, янзы-бүрү арга метотдарны, чедимчелиг ажыглаар болзувусса, 2-ги класстыӊ өөреникчилеринге чурумал сөзүглелин бижип өөредири чогумчалыг болур. Чурумал сөзүглел уругларныӊ угаан бодалын, дыл домаан сайзырадыр, сөс курлавырын байыдар болгаш нарын эвес сөзүглелдиӊ кол бодалын илередип тып, база долгандыр турар чувелерни хайгаарпа, чурумалды дилеп тыварынга өөредир.
  
  

• 8 слайд

  Ажылдың теоретиктиг үндезиннери:
  чогуур теориялыг үндезиннерни башкылаашкынның айтырыгларынга хамаарышкан материалдардан, методика болгаш өөредилге номнарынга даянып алгаш ажыглаан бис.
  
  

• 9 слайд

  Диплом ажылының чаа чүүлү: амгы федералдыг күрүне стандартарынга дүүштүр, тыва дыл кырында эге класстарга чурумал сөзүглел-биле ажылдаарыныӊ, ооӊ чорудуунуӊ, хевирлериниӊ дугайында тодаргай бижээн методика талазы-биле ажылдар эвээш бооп турары. Ынчангаш бо шинчилел ажылында чурумал сөзүглег-биле ажылдаарыныӊ арга-методтарны тып, сайгарарын оралдашкан бис.
  

• 10 слайд

  Ажыглаар арга-методтар:
  деңнелге аргазы
  дузалал схема
  дилеп-тыварының аргазы
  беседа
  

• 11 слайд

  Практиктиг ужур-дузазы:
  Бо шинчилел ажылының материалдары эге школада 2-ги класста ажылдап турар башкыларга, ортумак тускай өөредилге черлериниӊ сургуулдарынга литературлуг номчулга болгаш тыва дыл кичээлдерин чорударынга ажыглаттына берип болур. Оон аңгыда, тыва дылдыӊ болгаш чогаалдыӊ башкылаашкын айтырыгларын шинчилеп чоруур методистерге, башкыларга дузаламчы материал болу бээрин айтып турар бис.
  
  

• 12 слайд

  Диплом ажылының тургузуу: ажылывыс киирилдеден, ийи эгеден, түңнелден, ажыглаан литература даңзызындан тургустунган.
   
  
  

• 13 слайд

  Ιэге. Эге класс өөреникчилеринге сөзүглелди өөредириниң ужур-утказы
  1.1.Сөзүглел-уругларның харылзаалыг чугаа сайзырадырының бир аргазы
  1.2.Сөзүглел-биле ажылдын чадаларының утка-шынары
  1.3.Сөзүглелдиң янзылары болгаш оларнын онзагай демдектери: чурумал, тоожуушкун, угаап боданыышкын
  1.4.Күрүне стандартының негелделеринге дүүштүр сөзүглелдиң анализи
   
  
  

• 14 слайд

  2-ги эге.2 класска чурумал сөзүглелин бижидип өөредири
  2.1. 2-ги класска тыва дыл кичээлдеринге чурумал сөзүглел-биле ажылдылдап тургаш ажыглаар арга-методтар
  2.2. 2-ги класска чурумал сөзүглел-биле ажылды литературлуг номчулга кичээлдеринге чорударыныӊ методиказы
  2.3. Экспериментилерниӊ түӊнелдери
  
  

• 15 слайд

  Ынчангаш, сөзүглелдиң онзагай демдектерин тодаргайлаарга мындыг:
  Сөзүглел- тускай тодаргай тургустунган темалыг болур;
  Сөзүглелде чугаалап турары кол бодалды дамчыдар;
  Сөзүглелди төнген утказының аайы-биле кезектерге чарып, оларга чогуур аттарны тывар;
  Домак бүрүзү аразында логиктиг харылзаалыг болур;
  Шын шилиттинген сөзүглел эгезин болгаш төнчүзүн тодаргайы-биле айтып турар.
  
  
  

• 16 слайд

  Орус методика эртеминде сөзүглелдерни үш аңгы хевирге чарып турар: тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын. Аңаа хамаарыштыр орус дылдың методистери мындыг тодарадылгаларны бергеннер[Саломатина ар15]:
  М.В. Ломоносов «Тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын – дээрге чугааның кезектери»;
  Ф.И. Буслаев, Е.В. Белявский болгаш өскелер-даа «Тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын школачы чогаадыгларныё хевирлери» деп санап турарлар;
  О.А. Нечаева, О.М. Казарцева «Тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкынны чугааныӊ уткалыг болгаш бот-тускайлаң хүлээлгелерлиг хевирлери» деп демдеглээннер.
  
  

• 17 слайд

  Чурумал – кандыг-бир чүвени, болуушкунну, ажыл-чорудулганы сөс-биле чуруп көргүзери. Кандыг-бир чүвени чуруп көргүзерде, ооң хемчээлин, хевирин, өңүн, чыдын, хар-назынын, овур-хевирин, аажы-чаңын,өске чүвелерден ылгап турар онзагай демдектерин айтыр
  
  

• 18 слайд

  2-ги класска тыва дыл кичээлдеринге демдек адын өөредип тургаш, чурумал-сөзүглел-биле ажылдаарының мындыг хевирин чорудуп болур
  Тывызык-биле ажыл
  Чурук-биле ажыл
  Тестилиг аргазы-биле чурумал-сөзүглел тургузары
  Сөзүглелдерден чурумал созуглелди тыптырып ооредири
  
  
  

• 19 слайд

  
  Бөлүк азы эжеш аайы-биле чурумал-сөзүглел тургузуп ажылдаары
  Шын эвес тургускан созуглел-биле ажыл
  Созуглелден чурумалды ушта бижиири 
  Чылдыӊ үелеринге чурумал сөзүглел-биле деӊнелге аргазы
  
  

• 20 слайд

  Тывызык-биле ажыл
  Мындыг хевирниӊ ажылдарын, чурумал сөзүглел тургузарда уругларныӊ боттарыныӊ сөстери-биле холбап чугалаарынга чаӊчыктырар сорулга-биле чорудар. Чижээ,
  Хаваа калбак,
  Караа сыгыр,
  Кулаа докпак,
  Кудуруу чолдак.
  
  

• 21 слайд

• 22 слайд

  Адыг – араатан дириг амытан. Ол тайга черде чурттап турар. Ол аажок улуг. Тываның адыглары хүрең өңнүг. Шынап-ла, тывызыкта айытканы дег, адыгның хаваа калбак, кадыр, карактары сыгыр, хүрең, кулактары докпак болгаш борбак, а кудуруу чолдак. Адыг күштүг, шыырак, каржы, боду оожум-даа болза кашпагай. Кышкы үеде ижээнеп удуур, а часкы үеде оттуп келир.
  

• 23 слайд

  Көргүзүглүг чурук-биле ажыл.
  
  

• 24 слайд

  Алдын күс үезинде парк дыка чараш. Агаар чылыг болгаш чырык, арыг турган. Дээрниӊ өӊү ак-көк. Хүннүӊ херелдери ыяштарныӊ бүрүлериниӊ аразындан чайыналып көстүп турган. Паркта ыяштарныӊ алдан-сарыг болгаш кызылсымаар бүрүлери ылгалып көстүп турган. Күскү парк ишти шып-ла шыпшыӊ. Чүг-ле ыяштардан адырлып баткан бүрүлерниӊ даажы шылыраан даажы дыӊналыр. Күскү арганыӊ магаданчыын!
  

• 25 слайд

  Кижиниӊ овур-хевирин чуруп, сөзүглел тургузары.
  Кижиниӊ овур-хевиринчуруп көргүзерде, класста эштериниӊ овур-хевиринге тургузуп бижидип болур (классты ийи бөлүкке чарып алыр: бирги бөлүк демдек адын ажыглап тургаш овур-хевир тургузар, ийигизи демдек ады чокка овур-хевир тургузар). Овур-хевир чуруп көргүзериниӊ тургузуу-биле таныштырып алыры чугула:
  1. Кижиниӊ адын адаар.
  2. Даштыкы овур-хевири (арны, чажы, караа, …)
  3. Канчаар бодун алдынары.
  4. Аажы-чаӊы.
  5. Кылып турар ажыл-херээ.
  6. Кижилерге хамаарылгазы.
  
  

• 26 слайд

  Эжимниӊ адын Артыш дээр. Ооӊ чажыныӊ өӊү(кара). Карактары бичежек боорда (кыдырык). Думчуу (чолдак). Арныныӊ хевири (борбак). Эжимниӊ кылажы (чоргаар), бажын көдүрүп алган чоруур. Бодун кезээде (арыг-силиг) алдынар.Артыш (омак-хөглүг) чаӊныг кижи, ол баштактанырынга ынак. Онаалгазын кылганда (кичээнгейлиг), кончуг (арыг-силиг) күүседир.
  Мээӊ эжим кезээде (дузаарлак), (биче) сеткилдиг, берге үелерде кижилерге дузалажыр болгаш (хөглүг) кижи. Ынчангаш эжимгеынак болгаш чоргаарланыр мен.
  
  

• 27 слайд

  Бөлүк азы эжеш аайы-биле чурумал-сөзүглел тургузуп ажылдаарыныӊ сорулгазы:
  уругларны эвилелдеп, бөлүкке боттары ажылдап, түӊнел үндүреринге чаӊчыктырар болгаш сөс курлавырын сайзырадыр.
  
  
  

• 28 слайд

  Шын эвес тургускан
  созуглел-биле ажыл
  Онаалга 1(чада). Кандаг? деп айтырыгга харыылатынар аӊгы-аӊгы сөстерден домактар тургузар, чижээ,
  Шөлдер, даглар, калбак, кадыр, каастаныптар, харны кедип.
  (Калбак шөлдер, кадыр даглар,
  Харны кедип каастаныптар)
  С.Сарыг-оол
  Куш, араатан, зэир, улуг, дээрге.
  (Эзир дээрге улуг араатан куш)
  
  

• 29 слайд

  Онаалга 2. Домактардан чурумал сөзүглел тургузар.
  Паркта узун теректер, селбегер хадыӊнар, кара-хүреӊ чодураалар өзүп турар. (2)Парктыӊ ыяштары ногаан тоннарын кедиптер.(4)Бистиӊ хоорайда улуг парк бар.(1) Күзүн ол парк алдын-сарыг апаар.(5) Ол парк чайын онза чараш.(3)
  

• 30 слайд

  Онаалга 3(чада).Шын эвес тургускан домактарны эде тургускаш, оларны утказыныӊ аайы-биле абзастар тургузуп, харылзаалыг чурумал сөзүглел кылдыр эде тургузар.
  Кууну суг куштарыныӊ хааны деп анаа эвес адап каан.
  Эштип чорда, сугнун чаштанчылары оон хоюг чуглеринден хап бадып турар. Куунун думчуу, холдары, кара кылыгар кара.
  Ооӊ ак хар дег мойну, ээлгир.
  Сугда ак хар дег куу эштип чор.
  
  

• 31 слайд

  План:
  Кууну дүрзүлээр.
  Куунуӊ овур-хевирин тодарадыр.
  Түӊнел-биле төндүрер.
  
  

• 32 слайд

  Тестилиг аргазы-биле чурумал-сөзүглел тургузары
  «Кандыг?деп айтырыгларга харыылаттынар сөстер» деп темага мындыг хевирлиг тестилиг чурумал сөзүглелди бижидип болур.
  
  

• 33 слайд

  Чурукта чүнү чураан-дыр?
  а) кат, б) мөөгү.
  2. Бо чүүдеп кат-тыр?
  а) честек-кат, б) малина,
  3.Ол кайда өзүп турарыл?
  а) аргада, б) алаакта,
  4. Малинанын өңү кандыг-дыр?
  а) кызыл, б) кызылзымаар, в) кап-кызыл.
  5. Даштыкы хевири кандыгыл?
  а) борбак, б) шөйбек, в) дөрбелчин.
  6. Ону чиир бе, чивес бе?
  а) чивес, б) чиир.
  7. Малинаның биске ажыы чүл?
  а) эм, б) хоран.
  8. Ооң амданы кандыгыл?
  а) чигирзиг, б) ажыг.
  

• 34 слайд

  9. Бо кат чүүчүвеге эң-не ынагыл?
  а) сугга, б) хөрзүнге, в) дашка.
  10. Каттың бүрүзү кандыгыл?
  а) теннигб) калбак бүрүлүгв) ине бүрүлүг.
  11. Бойдуска ынак сен бе?
  а) ынак, б) ынак эвес.
  Ам тестилерниң харыыларынга даянып, чурумал сөзүгледен бижи, чижээ,
  Бо кат-тыр. Oон ады малина. Ол садка өзер. Малинанын өңү кып-кызыл. Даштыкы хевири шөйбексимээр. Малина эм кат. Амданы аажок чигирзиг. Ол сугга ынак. Сывы тенниг болур. Кижи бойдуска, үнүшке ынак болур
  

• 35 слайд

  
  
  
  
  
  
  
  
  ДЫННААНЫНАР ДЭЭШ ЧЕТТИРДИМ!!!
  

Краткое описание документа:

Школачыларның тыва дылын хостуг ажыглап билири, чугаага мергежилин сайзырадыры база ону экижидери тыва дыл болгаш чогаал башкыларыныӊ шиитпирлээр кол айтырыы болур. Чүге дээрге, кичээл бүрүзүнде башкының билиглиг удуртулгазы болгаш өөреникчилерниң идепкейлиг киржилгези-биле чоруткан чугаа оларның угаан-бодалын болгаш чугаазын сайзырадыр, ниити өртемчейже көрүүшкүнүн делгемчидер

Бо теманы шилип алган ужурувус болза, эге класс өөреникчилериниң харылзаалыг чугаа сайзырадылгазында чурумал сөзүглел-биле ажылдың ужур-утказын тайылбырлап, ону өөредирде тыва дыл болгаш литературлуг номчулга кичээлдеринге чедимчелиг ажыглаар арга-методтарны тодарадыр сорулгалыг шилээн бис.